Τραχυπέδουλα: Ενας τοίχος που... διηγείται την ιστορία του Τροόδους

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Στην είσοδο της κοινότητας Τραχυπέδουλα, στην ορεινή ανατολική Πάφο, ο επισκέπτης δεν βλέπει απλώς την συνηθισμένη επιγραφή με το καλωσόρισμα του, όπως σε όλες τις άλλες κοινότητες της Κύπρου. Ένας μοναδικός ανά την Κύπρο τοίχος, «καλωσορίζει» τον επισκέπτη δίνοντας του αμέσως το μήνυμα ότι στην μικρή αυτή κοινότητα των 40 μόνιμων κατοίκων, κάτι διαφορετικό λαμβάνει χώρα.

Ο λόγος για ένα τοίχο- ιστορία ολόκληρης της Κυπριακής γεωλογίας. Ένα τοίχο παρουσίαση των πετρωμάτων που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή, στις παρυφές του Τροόδους και που αποτελεί ήδη αντικείμενο ενδιαφέροντας της επιστημονικής κοινότητας διεθνώς. Έργο του κοινοτάρχη Κωνσταντίνου Φεραίου, ο οποίος διετέλεσε Επιθεωρητής Φυσιογνωστικών στο Υπουργείο Παιδείας, ο αλλιώτικος αυτός και εντυπωσιακός τοίχος παραθέτει όλα τα είδη πετρωμάτων που απαντώνται στις διάφορες κοινότητες της επαρχίας, αλλά και στις γεωλογικές ζώνες του νησιού γενικότερα.

Πρόκειται για ένα «γεωλογικό μοντέλο» σε τοίχο μήκους 75 μέτρων, μοναδικό σε ολόκληρη την Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης και καταδεικνύει τα πετρώματα των συμπλεγμάτων Μαμμωνιών-Τροόδους για τα οποία υπάρχει διεθνές ενδιαφέρον.

« Το Κοινοτικό Συμβούλιο σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης δημιούργησε, στην ανατολική είσοδο του χωριού, ένα μοντέλο γεωλογικής τομής που εκτείνεται μεταξύ της Πέτρας του Ρωμιού και του Νικηταρίου Λευκωσίας», τονίζει στο PafosNet ο κ. Φεραίος. « Το γεωλογικό μοντέλο έχει μήκος 75 μέτρα και ύψος 3,10 μέτρα. Κοντά στο γεωλογικό μοντέλο υπάρχει ένα υπόμνημα πετρωμάτων διαστάσεων 9μ Χ 3μ. Το γεωλογικό αυτό μοντέλο δίνει σε «μικρογραφία» μια εικόνα της δομής των γεωλογικών συμπλεγμάτων Μαμωνίων και Τροόδους.

Η γεωλογία της Κύπρου είναι παγκοσμίως γνωστή και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ειδικά ο γεωλογικός σχηματισμός του Τροόδους είναι μοναδικός και σημαντικότατης αξίας. Επί της ουσίας, θα λέγαμε ότι το Τρόοδος είναι ένα βουνό «ανάποδο»: Αυτά που θα έπρεπε να είναι στη βάση είναι στην κορυφή και αυτά που θα έπρεπε να είναι στην κορυφή είναι στη βάση του.

Χαρακτηριστικά, ένας καθηγητής γεωλογίας από το Ισραήλ μας απέστειλε επιστολή με την οποία μας ζητά να έρθει με ομάδα φοιτητών στην Τραχυπέδουλα, προκειμένου να ανεβαίνουν στην κορυφή του Τροόδους με βάση τους την κοινότητα μας ώστε να μελετήσουν τον πυθμένα της θάλασσας. Αυτά που συναντά ο επιστήμονας στην κορυφή του Τροόδους, τα συναντά και στον βυθό του Ειρηνικού Ωκεανού.

Και αυτό διότι όπως είναι γνωστό, το Τρόοδος σχηματίστηκε ως ένα ηφαίστειο μέσα στη θάλασσα, πριν 90 εκ. χρόνια. Η διαδικασία αυτή συνεχιζόταν για 20 εκ. χρόνια, με κατεύθυνση την Συρία. Το ζεστό υλικό που χυνόταν μέσα στη θάλασσα, πάγωνε αμέσως και σχημάτιζε διάφορες μορφές γεωλογικών ζωνών.

Ταυτοχρόνως ένα κομμάτι της αφρικανικής πλάκας μετακινείτο προς τα εδώ και πριν 70 εκ. χρόνια, συνάντησε το τμήμα αυτό που ήταν υπό δημιουργία. Αυτό ακριβώς το γεωλογικό μόρφωνα, είναι το λεγόμενο στην επιστημονική κοινότητα «Σύμπλεγμα Μαμωνίων».

Κόβοντας τώρα τη βάση του Τροόδους η πλάκα αυτή, είχαμε διείσδυση θαλασσινού νερού, το πέτρωμα που ήταν στην κορυφή άλλαξε συνεπώς μορφή και επειδή η οροσειρά του Τροόδους πιεζόταν από τη μια πλευρά από την Ευρωασιατική πλάκα και από την άλλη από την Αφρικανική πλάκα, η μόνο διέξοδος ήταν να πάει προς τα πάνω. Συνεπώς, το υλικό που ήταν στη βάση του, ανέβηκε στην κορυφή και όλα τα πετρώματα τοποθετήθηκαν περιφερειακά του.

Σήμερα λοιπόν, όταν κάποιος επισκέπτεται την περιοχή αυτή, βλέπει όλα τα ηφαιστειακά πετρώματα στην κανονική τους αλληλουχία και αυτό το γεγονός παρουσιάζει σημαντικότατο εκπαιδευτικό ενδιαφέρον».

Το Πανεπιστήμιο του Λιβάνου, τονίζει ο κ. Φεραίος, έχει για τον λόγο αυτό καθιερώσει την περιοχή ως μόνιμο πεδίο μελέτης και φέτος καθηγητές και φοιτητές βρίσκονται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στην κοινότητα, όπου έχει δημιουργηθεί και ξενώνας φιλοξενίας των ξένων ερευνητικών και επιστημονικών αποστολών.

Επί της ουσίας οι επιστήμονες και φοιτητές που μελετούν τα φαινόμενα αυτά, έρχονται στο νησί, ταξιδεύουν ανά την Κύπρο παρατηρώντας την γεωλογία της και καταλήγουν στην περιοχή μας όπου βλέπουν τα πάντα συμπυκνωμένα εδώ.

Η γεωμορφολογία της περιοχής μας είναι μια τομή: Κατεβαίνει μέχρι το επίπεδο της θάλασσας, ξεκινώντας από την Πέτρα του Ρωμιού, περνώντας από την κοιλάδα του Διαρίζου, τέμνει το Τρόοδος και φθάνει μέχρι το Νικητάρι, έξω από τη Λευκωσία».

Αναφερόμενος στον γεωλογικό αυτό τοίχο, ο κοινοτάρχης Τραχυπέδουλας, Κωνσταντίνος Φεραίος, τόνισε ότι έχουν τοποθετηθεί χαρακτηριστικά δείγματα πετρωμάτων ανά περιοχή, στα οποία ο επισκέπτης μπορεί άμεσα να αντιληφθεί τις διαφορές στον τομέα αυτό από περιοχή σε περιοχή και από κοινότητα σε κοινότητα.

Η σπάνια γεωλογική και ευρύτερα περιβαλλοντική ιδιαιτερότητα της Τραχυπέδουλας και του συμπλέγματος των Μαμωνιών που την περιβάλλει, ώθησε την τοπική αρχή, την Επαρχιακή Διοίκηση και το κράτος, στην εκτέλεση έργων που θα συντελέσουν στην ανάδειξη των σπάνιων αυτών γνωρισμάτων, αλλά και στη δυνατότητα επιστημονικής μελέτης και ανάδειξης τους.

Το πρώτο από τα έργα αυτά έχει ήδη τροχοδρομηθεί και αφορά στην δημιουργία του Κέντρου Ενημέρωσης Περιηγητών για το φυσικό περιβάλλον στην περιοχή. Το Κέντρο, τονίζει ο κ. Φεραίος, θα βρίσκεται στην είσοδο της Τραχυπέδουλας και πρόκειται να εξυπηρετήσει τους επισκέπτες των κοινοτήτων της ευρύτερης περιοχής Διαρίζου, η οποία έχει ιστορικό και γεωλογικό ενδιαφέρον.

Αναφερόμενη επίσης στο συγκεκριμένο έργο, η Έπαρχος Πάφου Μαίρη Λάμπρου, τόνισε ότι θα αποτελείται από υπαίθριο χώρο αμφιθεάτρου και πλατειακό χώρο, χώρους υγιεινής, χώρο στάθμευσης και το κύριο κτίριο το οποίο θα λειτουργεί ως Κέντρο Ενημέρωσης, κατάλληλα εξοπλισμένο για διαλέξεις και με εκθεσιακό χώρο. Σύμφωνα με την Έπαρχο Πάφου, το έργο αυτό θα βοηθήσει στην ανάδειξη της μεγάλης βιοποικιλότητας, της ετερογένειας βιοτόπων και γενικά το μεγάλο γεωλογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η Τραχυπέδουλα, το οποίο αποτυπώνεται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Ανάπτυξης της κοινότητας και το οποίο καλύπτει την περιοχή Πραστειού.

« Για την όλη περιοχή συστήνονται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο, μονοπάτια της φύσης, διαδρομές για περιπατητές, διαδρομές για ποδηλασία, δημιουργία κήπων με εκπαιδευτικό χαρακτήρα, παρατηρητήρια πτηνών, θέσεις εξαίρετης θέας, δημιουργία μουσείων, ξενώνων, αθλητικού κέντρου και άλλα», τόνισε η κ. Λάμπρου. « Το προτεινόμενο έργο θα συμπληρώσει την ομάδα έργων που έχει ήδη προωθήσει και υλοποιήσει εν μέρει το Κοινοτικό Συμβούλιο, όπως το έργο της βελτίωσης του κοινοτικού ξενώνα 28 κλινών και ο οποίος φιλοξενεί κατά διαστήματα φοιτητές από το εξωτερικό, κυρίως από το Ευρωπαϊκό σχολείο του Λουξεμβούργου και το εσωτερικό.

Πρόσθετα, έχει ήδη οριοθετηθεί μονοπάτι της φύσης και βρίσκεται σε εξέλιξη ο καθορισμός και η περιγραφή διαδρομών για περιπατητές και για ορεινή ποδηλασία σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης και το Τμήμα Δασών».

Σύμφωνα με την Συμφωνία Χρηματοδότησης που υπεγράφη μεταξύ του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών και της Επάρχου Πάφου, ο Προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 469 χιλιάδες ευρώ. Ο Προϋπολογισμός αυτός καλύπτει δαπάνες που αφορούν τη μελέτη και επίβλεψη για το έργο, την κατασκευή του έργου, τη διαχείριση, κάποιο εξοπλισμό με βάση τα επιλέξιμα κριτήρια, τη δημοσιότητα και άλλα. Το κατασκευαστικό συμβόλαιο με την εργοληπτική κοινοπραξία, που υπεγράφη πρόσφατα, ανέρχεται στις 374 χιλιάδες ευρώ.

Η χρηματοδότηση του έργου θα γίνει με Συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, την Κυπριακή Δημοκρατία και την κοινότητα Τραχυπέδουλας. Η εκτέλεση του έργου εμπίπτει στον Άξονα 3 του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, σύμφωνα με τον οποίον επιδιώκεται η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές, η διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας, η διατήρηση, αποκατάσταση και αναβάθμιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και του Φυσικού πλούτου. Το έργο αναμένεται ότι θα συνεισφέρει τόσο Οικονομικά όσο και Κοινωνικά στην κοινότητα και τη γύρω περιοχή, τονίζει η Έπαρχος Πάφου.

Η Τραχυπέδουλα είναι ένα μικρό χωριό με παραδοσιακό χαρακτήρα. Τα σπίτια είναι κτισμένα, με ντόπια πέτρα, πάνω σε μια πλαγιά με μεσημβρινό προσανατολισμό και με αρκετές φυσικές πηγές νερού, σε υψόμετρο 500-550 μέτρων. Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να βλέπει μέχρι την θάλασσα των Μαντριών.

Αναφερόμενος στην ονομασία του χωριού, ο κοινοτάρχης Τραχυπέδουλας επισημαίνει ότι το δεύτερο συνθετικό του ονόματος «Τραχυπέδουλα» φαίνεται να οφείλεται στην θέση του οικισμού: Τραχύ-πέδουλα, δηλαδή Τραχύ πέδουρον, εξηγεί:

« Πέδουρον σύμφωνα με το μέγα λεξικό της ελληνικής γλώσσης σημαίνει μετέωρο, στην αιολική διάλεκτο που μιλούσαν οι Αχαιοί της Αργολίδος. Τραχύ είναι το μέρος, πιθανότατα η σημερινή Τραχειά παρά την Τροιζίνα της Αργολίδος, από το οποίο μάλλον ήλθαν οι πρώτοι ιδρυτές του οικισμού. Η Τραχυπέδουλα δεν αναφέρεται ως κοινότητα επί φραγκοκρατίας, αλλά εδώ έχουν βρεθεί αγγεία γεωμετρικής περιόδου.

Σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων νοτιοανατολικά της Τραχυπέδουλας έχει εντοπιστεί από αρχαιολογικές αποστολές οικισμός χαλκολιθικής περιόδου. Σε άλλες θέσεις παρά τον Διάριζο έχουν βρεθεί λίθινα εργαλεία. Πιθανότατα η Τραχυπέδουλα να πρωτοδημιουργήθηκε με την κάθοδο των Αχαιών κατά τον 11ο με 12ο αιώνα π.Χ. Αργότερα καταστράφηκε, πιθανότατα από σεισμούς, αλλά ερείπια και τοπωνύμιο παρέμειναν. Κατά την αρχή του 1800μΧ, λέγεται ότι τρία αδέλφια, ο Χριστοδουλής ,ο Αντωνής και ο Τζυρκαλής, από την γειτονική κοινότητα Σαλαμιού επανίδρυσαν την κοινότητα.

Ο Άγγλος συγγραφέας και φωτογράφος John Thomson στο βιβλίο του «Through Cyprus» έκδοσης 1878 δημοσιεύει φωτογραφία των κατοίκων της Τραχυπέδουλας και αναφέρει δύο στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κοινότητα μέχρι σήμερα: Το ένα αναφέρεται στην καλή φιλοξενία των κατοίκων και το άλλο στα προβλήματα που προκαλεί η παράνομη βόσκηση».

Η Τραχυπέδουλα δεν είναι όμως μόνο γεωλογία, αλλά και πολιτισμός. Τα τελευταία χρόνια έχει θεσμοθετηθεί στη μικρή αυτή κοινότητα ένα αλλιώτικο πολιτιστικό δρώμενο, με ποίηση και λυρικά τραγούδια που συγκεντρώνει ανθρώπους του πνεύματος, των γραμμάτων και των τεχνών από όλη την Κύπρο.

Η μουσική βραδιά του 2019 πραγματοποιήθηκε στις 28 Ιουλίου, σε ένα αλώνι στην Τραχυπέδουλα και ήταν αφιερωμένη στον αγωνιστή της ΕΟΚΑ Νίκο Κόσιη. Περιλάμβανε μουσική από την καινούργια σύνθεση του Μιχάλη Κουλουμή που τιτλοφορείται «Κυπριακές Ελεγείες».

Κάτω από το φως της πανσελήνου και στην υπαίθρια σκηνή που διαμορφώθηκε ειδικά για αυτή την παράσταση, ο διεθνούς φήμης βιολιστής Μιχάλης Κουλουμής με τον ανερχόμενο συνθέτη Βασίλη Φιλίππου εξερεύνησαν τις ποικιλότροπες πτυχές της Κυπριακής ταυτότητας μέσω του λόγου και της μουσικής.

« Πρόκειται για ένα ασυνήθιστο, μα και συναρπαστικό ταξίδι διαμέσου των αιώνων εμπλουτισμένο με οργανικές μελωδίες και τραγούδια, πρωτότυπες συνθέσεις, ποίηση και αφήγηση ιστοριών μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται ο πνευματικός πλούτος του νησιού», επεσήμανε ο κοινοτάρχης Τραχυπέδουλας.