Τα μνημεία και η συντήρηση τους: Η Ζήνα Πουλλή μιλά στο PafosNet για τις σύγχρονες εξελίξεις

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Πολλή συζήτηση έγινε τελευταίως στον τόπο μας για την κατεδάφιση των διατηρητέων κτιρίων στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής. Γενικά τα αρχαία μνημεία, για τα οποία η Κύπρος είναι πλούσια, πρέπει να συντηρούνται και αποκαθίστανται. Μιλώντας σήμερα στο PafosNet η πρώην διευθύντρια μέσης εκπαίδευσης στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και συγγραφέας Ζήνα Πουλλή, όσον αφορά στην εξέλιξη της δεοντολογίας αποκατάστασης μνημείων, η κυρίαρχη τάση σήμερα είναι να εντάσσονται τα μνημεία του παρελθόντος στον κόσμο του θεάματος.

« Ακόμα και οι απλές πέτρες κρύβουν το χαμένο θησαυρό γνώσεων, τρόπων και πολιτισμού και δεν είναι τυχαίο που κορυφαίοι λογοτέχνες αναφέρουν συμβολικά πέτρες», παρατηρεί. « Ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε στον Ύμνο εις την Ελευθερία: «Κάθε πέτρα μνήμα ας γένη, Και η Θρησκεία, κ' η Ελευθεριά ...».
Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε στο Άξιον εστί: «Μες στις πέτρες άνθισα και μεγάλωσα, Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω, Μακρινή Μητέρα, Ρόδο μου Αμάραντο». Ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε στο Βασιλιά της Ασίνης: «Κοιτάξαμε όλο το πρωί γύρω-γύρω το κάστρο … Οι φλέβες του βράχου κατέβαιναν από ψηλά στριμμένα κλήματα γυμνά πολύκλωνα ζωντανεύοντας στ’ άγγιγμα του νερού ... κι ο βασιλιάς της Ασίνης που τον γυρεύουμε δυο χρόνια … Τώρα άγνωστος λησμονημένος απ’ όλους κι από τον Όμηρο … κι ο τόπος σαν το μεγάλο πλατανό-φυλλο που παρασέρνει ο χείμαρρος του ήλιου με τ’ αρχαία μνημεία και τη σύγχρονη θλίψη …».

Δεν είναι τυχαίο που ο Μανόλης Κορρές, επικεφαλής των έργων αναστήλωσης της Ακρόπολης σήμερα, εξηγεί πώς καταλαβαίνοντας πώς συνδέονται δυο δομικά στοιχεία προσεγγίζεις τον βαθύτερο τρόπο σκέψης και τον πολιτισμό των αρχαίων, τονίζει η κ. Πουλλή, επισημαίνοντας παράλληλα ότι τα μνημεία βρίσκονται εκεί για να μας υπενθυμίζουν ότι η ανθρωπότητα δεν είναι σημερινή, δεν καταγόμαστε από το πουθενά, υπήρξαν άλλοι πριν από εμάς. Για να μας υπενθυμίζουν ότι η ανθρωπότητα δοκιμάστηκε σε δύσκολες εποχές και επιβίωσε.

« Σε παλαιότερες εποχές δεν υπήρχε σεβασμός στην πολιτιστική κληρονομιά μιας χώρας ιδιαίτερα από τους κατακτητές των χωρών», αναφέρει. « Για παράδειγμα οι Ρωμαίοι κατάστρεψαν την Καρχηδόνα κατά τους Καρχηδονιακούς Πολέμους (264 πΧ - 146 πΧ). Οι Ισπανοί κατακτητές του Νέου Κόσμου λεηλάτησαν άγρια και ισοπέδωσαν την πρωτεύουσα των Αζτέκων, ένα από τα μεγαλύτερα πολεοδομικά συγκροτήματα της εποχής εκείνης. Η Σμύρνη καταστράφηκε το 1922 κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής».

Ερχόμενη στη σημερινή πραγματικότητα, η κ. Πουλλή τονίζει ότι η Ευρώπη του 21ου αιώνα περνά μια οικονομική κρίση με συνεπαγόμενες περικοπές που επηρεάζουν άμεσα τα ανασκαφικά προγράμματα. Αλλά, η κρίση έχει επηρεάσει και τον πολιτιστικό τουρισμό, μειώθηκε η επισκεψιμότητα των μνημείων που συνεπάγεται μειωμένους πόρους για συντήρηση:

« Η δομητική αντοχή των μνημείων έχει τεράστια σημασία αν θέλουμε να διατηρήσουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά π.χ. βλάβες από σεισμούς, φυσική και χημική φθορά, πυρκαγιά, εδαφικές μεταβολές κ.ά.

Χρειάζεται ένα σύστημα λήψης απόφασης ή μια σειρά διαδικασιών που να είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε μνημείου και νοείται ότι  η όποια επιβαλλόμενη δομητική επέμβαση (επισκευών ή και ενισχύσεων) πρέπει να πραγματοποιείται με την ελάχιστη δυνατή αλλοίωση της μορφής και του δομητικού συστήματος του μνημείου».

Ορίζωντας αρχικά το τι είναι μνημείο, η πρώην διευθύντρια στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, τονίζει ότι μνημείο θεωρείτο ένα μεμονωμένο κτίσμα, π.χ. ο ύψους 45 μέτρων Τάφος του Πέρση σατράπη Μαύσωλου στην Αλικαρνασσό ή ο τάφος του Κύρου στο Ιράν ή οι τάφοι των Φαραώ.

« Σήμερα η έννοια του μνημείου επεκτάθηκε σε ένα ευρύτερο σύνολο, φυσικό ή δομημένο  και όχι εντελώς ανθρωπογενές, οτιδήποτε  μεταδίδει πληροφορίες για το παρελθόν», αναλύει. « Με τον όρο πολιτιστική κληρονομιά εννοείται η αρχαιολογική, αρχιτεκτονική, βιομηχανική, φυσική κληρονομιά, όπως το φαράγγι Grand Canyon στις Η.Π.Α, γεωλογικοί σχηματισμοί, όπως τα φιόρδ της Νορβηγίας, βιότοποι ειδών με ιδιαίτερη σημασία, όπως αυτοί στα νησιά Γκαλαπάγκος στον Ειρηνικό Ωκεανό που ενέπνευσαν  τον Δαρβίνο, τα τεχνικά έργα μιας εποχής όπως οικήματα,  εκκλησίες, γεφύρια, όπως το γεφύρι του «Τζιελεφού» στην Πάφο, τα πολιτιστικά τοπία, η άϋλη που περιλαμβάνει κοινωνικές πρακτικές, παραστάσεις, προφορικές παραδόσεις, λατρευτικές τελετουργίες, γιορτές, γνώσεις και δεξιοτεχνίες, παραδοσιακές χειροποίητες τέχνες και τεχνικές, καθώς και η ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά.

Για να χαρακτηριστεί ένα δημιούργημα ως  ιστορικό μνημείο επιμετρείται η ιστορική αξία του, η ιδιαιτερότητά του, η ηλικία του, ο προορισμός και η λειτουργία του, η αισθητική, η συμβολική, η τεχνολογική και η τεχνική αξία του. Δεν είναι απαραίτητο να πληρούνται όλα τα κριτήρια ταυτόχρονα ούτε απαιτείται το κτίριο να είναι μεγάλης ηλικίας».

Η αναγκαιότητα για την προστασία και διαχείριση της πολιτιστικής – αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, πέρασε από πολλές διακυμάνσεις και άρχισε ουσιαστικά μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε καταστράφηκαν πολλά μνημεία, τονίζει η Ζήνα Πουλλή.

Ορόσημο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αναφέρει, αποτελεί ο  Χάρτης της Βενετίας το1964, στο Διεθνές Συνέδριο Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών των Ιστορικών Μνημείων, που θεωρείται πλαίσιο κατευθυντήριων αρχών.

« Οποιεσδήποτε επεμβάσεις σε μνημεία θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τις συστάσεις και απαιτήσεις των Διεθνών Χαρτών και Συμβάσεων», εξηγεί. « Οι στόχοι που συνήθως τίθενται πριν από την επιλογή τεχνικών επισκευής και ενίσχυσης είναι να υπάρχει σεβασμός και μη αλλοίωση του πρωτότυπου στο μέτρο του δυνατού και άμεση στήριξη, άρση παθολογίας και εξασφάλιση στατικής και αντισεισμικής επάρκειας για προστασία του μνημείου και των χρηστών.

Έχουμε 3 παράλληλους αλλ’ αντιθετικούς στόχους (μορφή, υλικά, αντοχή), ο καθένας με διαφορετικό συντελεστή βαρύτητας.  Σε αρκετές περιπτώσεις δεν μπορούν να συνυπάρξουν και να εξυπηρετηθούν ταυτόχρονα όλοι οι στόχοι π.χ. ποιος παράγοντας έχει περισσότερη βαρύτητα, η αλλοίωση του πρωτότυπου ή η αντισεισμική επάρκεια ή η ασφάλεια των χρηστών; Επίσης, η επιλογή τεχνικών επισκευής και ενίσχυσης πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων, την ανθεκτικότητα του δομήματος και τη συμβατότητα υφιστάμενων και νέων υλικών».

Ο Παναγιώτης Τουλιάτος, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Πρόεδρος της Σχολής Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Frederick, σύμφωνα με την κ. Πουλλή, προτείνει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στην περίπτωση της δομητικής επέμβασης σε μνημείο. Εξηγεί ότι μια παραδοσιακή κατασκευή δεν είναι μια υπολογισμένη κατασκευή, δεν υπάρχουν σχέδια ή υπολογισμοί και υπερτονίζει τη σημασία των άμεσων σωστικών μέτρων που πιθανόν να χρήζει το μνημείο.

« Συνεχίζει ότι όπως ο Ιπποκράτης όριζε για την θεραπεία του σώματος : εξέταση, διάγνωση, θεραπεία (πάντοτε με αυτήν την σειρά και χωρίς παράλειψη κάποιας φάσης), έτσι και για την αποκατάσταση των κατασκευών, μετά την ιστορική, τυπολογική και κατασκευαστική ανάλυση, αποτίμηση της παθολογίας και της τρωτότητος, τον υπολογισμό για ικανότητα παραλαβής    φορτίων και καταπονήσεων, τότε, και μόνον τότε, και στηριζόμενοι στα δεδομένα των πιο πάνω ενεργειών, προχωρούμε στην σύνταξη μελετών για την επέμβαση ενίσχυσης, αποκατάστασης και πιθανής αλλαγής χρήσης ιστορικών και παραδοσιακών κατασκευών.

Επειδή το κάθε μνημείο είναι ξεχωριστό, έχει τις ιδιαιτερότητές του, η δομητική του αποκατάσταση είναι διαφορετική. Επιβάλλεται να συσταθεί μια διευρυμένη διεπιστημονική ομάδα που να συμπεριλαμβάνει και τους σχετικούς τεχνίτες και εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας. Στην όλη διαδικασία πρέπει να εντοπιστούν και να ληφθούν υπόψη όλες οι παράμετροι που αφορούν το μνημείο και να γίνεται πλήρης τεκμηρίωση».