Τα fake news την εποχή του κορωνοιού: O πανεπιστημιακός Ανδρέας Μασούρας μιλά στο PafosNet

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και νομικός, Δρ. Ανδρέας Μασούρας, μιλά σήμερα στο PafosNet για το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων, των γνωστών σε όλους «fake news» και δίνει μια πολυδιάστατη ερμηνεία στο ζήτημα τόσο νομικά όσο και δημοσιογραφικά.

«Ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα στην πανδημία του κορωνοϊού. Η κοινωνία όταν είναι συγκροτημένη και ψύχραιμη μπορεί να επιλύσει πολλά και ουσιαστικά ζητήματα», τονίζει χαρακτηριστικά.

Τα «fake news» είναι τελικά η μάστιγα της εποχής;

Είναι μάστιγα και αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς παράγοντες: Από την μια η μαζικοποίηση των νέων μέσων και ειδικότερα των κοινωνικών δικτύων όπου η απροσωπία του χρήστη δεν θεσπίζεται από ισχυρά νομικά και ρυθμιστικά - τεχνολογικά εργαλεία και από την άλλη η χαλάρωση των θεσμών σε οποιοδήποτε επίπεδο και πεδίο δίνουν την δυνατότητα σε επιτήδειους να εκμεταλλεύονται καταστάσεις και να παραπληροφορούν την κοινή γνώμη και τις περισσότερες φορές βάζοντας τους πολίτες σε επικίνδυνες ατραπούς.

Υπάρχει όμως το σχετικό νομικό πεδίο.

Υπάρχει ναι, αλλά το πρόβλημα εστιάζεται στα νέα μέσα και στις διάφορες πλατφόρμες όπως είναι το facebook και το twitter. Για παράδειγμα, το άρθρο 50 του Ποινικού Κώδικα αναφέρεται στη δημοσίευση ψευδών ειδήσεων ή πληροφοριών που δύναται να κλονίσουν την δημόσια τάξη, την εμπιστοσύνη του κοινού προς το κράτος ή τα όργανα του κτλ. Ή για παράδειγμα, στον Αστικό Κώδικα το άρθρο 17 περί δυσφήμησης, όπου οριοθετείται από τον νομοθέτη η παραπληροφόρηση μέσω ψευδολογίας και εννοιολογικά στις διάφορες εκφάνσεις της.

Το πρόβλημα όμως προκύπτει από την στιγμή που δεν γνωρίζεις την πηγή της δημοσίευσης. Στο έντυπο μέσο, για παράδειγμα, το γνωρίζεις. Το έγραψε ο τάδε δημοσιογράφος. Γενικά στα παραδοσιακά μέσα. Εκεί ναι, υπάρχει εφαρμογή και των νόμων και της νομολογίας και είναι πλούσια. Στα νέα μέσα όμως επικρατεί ακόμα η απροσωπία. Είναι γι’ αυτό τον λόγο άλλωστε που τα fake news δημοσιεύονται σε ιστοσελίδες και μπλογκς τα οποία ουσιαστικά δεν έχουν ταυτότητα και με πρωτόκολλο διαδικτύου (IP), πιο δύσκολα προσβάσιμο.

Ναι, αλλά τα fake news τα συναντάμε και σε σοβαρά ΜΜΕ.

Εδώ ακριβώς είναι το ανησυχητικό. Αυτό βέβαια έχει να κάνει με την ποιότητα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και λόγου. Δηλαδή, δεν μπορώ να πιστέψω ότι ένας έμπειρος δημοσιογράφος δεν μπορεί να ξεχωρίσει την ψευδή είδηση από τον πραγματική είδηση. Αν δεν μπορεί να ταξινομεί περιεχόμενο τί δημοσιογράφος είναι; Από ποια σχολή δημοσιογραφίας βγήκε; Και αυτά ξέρετε είναι βασικά βήματα που καλείται να κάνει ένας δημοσιογράφος. Για παράδειγμα να ελέγξει την ολότητα του περιεχομένου, να ελέγξει το μέσο της παραγωγής, τον συντάκτη, τις πηγές, τις εικόνες και το πιο σημαντικό να πάρει μια βαθιά ανάσα και να αμφισβητήσει τις δικές του προκαταλήψεις προτού κοινοποιήσει το οτιδήποτε και οπουδήποτε.

Άρα δεν γνωρίζουμε ξεκάθαρα ποιος φέρει την νομική ευθύνη όσο αφορά την παραγωγή τέτοιων ειδήσεων;

Δεν γνωρίζουμε άμεσα επειδή ακριβώς υπάρχει καθυστέρηση στην επικοινωνία μεταξύ εθνικών αρχών και εταιρειών παροχής υπηρεσιών κοινωνικού δικτύου. Αυτή η καθυστέρηση δίνει την ευκαιρία σε επιτήδειους να δρουν και να ενεργούν εις βάρος είτε της κοινής γνώμης παραπληροφορώντας την, είτε εις βάρος προσώπων κάνοντας ζημιά στην φήμη τους. Αυτό το είδαμε και το βιώσαμε σε αρκετές υποθέσεις ενώπιων δικαστηρίων ή εξωδικαστηριακά με καταγγελίες στο ηλεκτρονικό έγκλημα. Όπως και να έχει, το θετικό είναι ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έδωσε τον εννοιολογικό προσδιορισμό ως εξής: «Οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) και η παραπληροφόρηση – πληροφορίες χαλκευμένες εσκεμμένα με σκοπό την παραπλάνηση ανθρώπων – έχουν εξελιχθεί σε ένα όλο και πιο ορατό παγκόσμιο φαινόμενο».

Σε μια αρχική ερμηνεία την ευθύνη την φέρει αυτός που δημοσιεύει την είδηση ή το περιεχόμενο στην οποιαδήποτε μορφή του (π.χ. μονταρισμένο οπτικοακουστικό υλικό, επεξεργασμένες φωτογραφίες κτλ.). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτές τις μέρες αποτελεί η πληθώρα ψευδών ή μη – αντικειμενικών ειδήσεων από διάφορες ιστοσελίδες που αφορούν την πανδημία του κωρονοϊού. Θα πρέπει να γίνει επίσης κατανοητό ότι η διαφημιστική ροή στα διαδικτυακά μέσα γίνεται μέσω των «κλικς», δηλαδή μέσω της επισκεψιμότητας των μοναδικών χρηστών και άρα είναι διάφορες οι τακτικές που ακολουθούνται για την προσέλκυση επισκεψιμότητας, τακτικές οι οποίες έχουν να κάνουν σαφώς με το περιεχόμενο.

Πάντως βλέπουμε μια έξαρση του φαινομένου εν καιρώ πανδημίας. Τί πιστεύετε;

Μα ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα σε τέτοια δύσκολα και προβληματικά περιβάλλοντα. Ο ιός των fake news επιβιώνει μέσα στην πανδημία του κορωνοϊού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παραπληροφόρηση και η παραποίηση περιεχομένου που αναπαράγεται συνεχώς κατά της εκκλησίας. Βλέπουμε μία απίστευτη ροή φευδούς πληροφορίας, η οποία διανέμεται υπό την μορφή είδησης και η οποία μετά καταρρίπτεται διότι ακριβώς υπάρχει παραποίηση περιεχομένου.

Τι θεωρείτε ότι θα πρέπει να γίνει ως προς την κατεύθυνση της νομοθετικής ρύθμισης για το ζήτημα;

Στην περίπτωση του διαδικτύου το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι  ποιος φέρει την νομική ευθύνη. Είναι άραγε μόνο ο παροχέας ή μήπως ευθύνη στην δημοσίευση – μέσω της αναδημοσίευσης και κοινοποίησης φέρει και ο χρήστης; Είτε είναι ένας δημοσιογράφος είτε ο οποιοσδήποτε χρήστης (user). Με το ζήτημα ασχολείται εκτενώς η Committee on the Internal Market and Consumer Protection (IMCO) η οποία πρόσφατα γνωμοδότησε και κατέληξε ότι θα πρέπει να υπάρξει μια βαθμιαία προσέγγιση της ρύθμισης (αυτορρύθμιση και συρρύθμιση) του ψηφιακού περιεχόμενου για την προστασία του ίδιου του χρήστη – καταναλωτή. Βέβαια, η Επιτροπή τονίζει ότι η όποια διαδικασία αυτορρύθμισης θα πρέπει να παρακολουθείται και να βασίζεται πάνω σε δείκτες και στην ανταλλαγή πρακτικών διαφορετικών περιπτώσεων. Αυτό ακριβώς διότι υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τύποι διαδικτυακών μέσων  και άρα θα πρέπει να γίνει κατηγοριοποίηση, κάτι το οποίο θα διευκολύνει τον νομοθέτη. Για παράδειγμα υπάρχουν τα ειδησεογραφικά portals, τα μπλογκς, οι διάφορες ομάδες εντός των κοινωνικών δικτύων και άλλα.

Τί συστήνεται στους αναγνώστες και γενικότερα στους χρήστες των κοινωνικών δικτύων;

Να εμπιστεύονται πρωτίστως την δική τους κρίση. Να διασταυρώνουν το περιεχόμενο το οποίο διαβάζουν και να μην είναι επιρρεπείς τακτικές αποπροσανατολισμού και παραπληροφόρησης. Η κοινωνία όταν είναι συγκροτημένη και ψύχραιμη μπορεί να επιλύσει πολλά και ουσιαστικά ζητήματα.