Ψηφιδωτά Κάτω Πάφου: Αναζητώντας την στέγη τους μέσα στις δεκαετίες

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Η επίσημη ανακοίνωση μέσα στον Αύγουστο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων για την ολοκλήρωση της διαδικασίας του διεθνούς διαγωνισμού για τα στέγαστρα που θα τοποθετηθούν στους αρχαιολογικούς θησαυρούς παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς του Αρχαιολογικού Πάρκου Κάτω Πάφου, κατέλαβε εξ απροόπτου και εξέπληξε ευχάριστα τους φορείς της επαρχίας. Αν και η διεθνής διαδικασία για την υλοποίηση του μεγάλου έργου ήταν γνωστή εδώ και τρία περίπου χρόνια, παρόλα αυτά οι δεκαετίες των πισωγυρισμάτων, των αναβολών και των προβλημάτων στην υλοποίηση του, συνέτειναν όλα αυτά τα χρόνια στο να παύσουν φορείς και πολίτες της Πάφου να προσμένουν κάτι συγκεκριμένο επ’ αυτού.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κοινή ανακοίνωση Τμήματος Αρχαιοτήτων της Δημοκρατίας και του Getty Conservation Institute των ΗΠΑ θεωρήθηκε και δικαίως τις μέρες αυτές ως μια από τις σημαντικότερες ειδήσεις των τελευταίων χρόνων στην Πάφο. Οι δύο συνεργαζόμενοι φορείς ανακοίνωσαν, ειδικότερα, ότι μετά από μια πολυετή διαδικασία και στο πλαίσιο κοινού διεθνούς διαγωνισμού που εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 2019 για τον σχεδιασμό στεγάστρων για τα ψηφιδωτά και άλλα ευαίσθητα αρχαιολογικά κατάλοιπα στον αρχαιολογικό χώρο της Κάτω Πάφου, ο οποίος αποτελεί μέρος της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ο νικητής του διαγωνισμού είναι το αρχιτεκτονικό γραφείο Hugh Broughton Architects.

Ο εν λόγω διαγωνισμός προωθήθηκε στο πλαίσιο του Σχεδίου Συντήρησης και Διαχείρισης που εκπονεί το Τμήμα Αρχαιοτήτων με το Getty Conservation Institute για την προστασία του σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου και των ψηφιδωτών δαπέδων που είναι μοναδικά σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και των υπόλοιπων καταλοίπων και μνημείων που χρονολογούνται στην Ελληνιστική, Ρωμαϊκή, Παλαιοχριστιανική, Βυζαντινή, Μεσαιωνική και Οθωμανική περίοδο. Κατά την εκπόνηση του εν λόγω Σχεδίου, η δημιουργία στεγάστρων για την προστασία και βέλτιστη παρουσίαση των ψηφιδωτών δαπέδων και των αρχαιολογικών καταλοίπων θεωρήθηκε απαραίτητη και εξαιρετικά μεγάλης σημασίας.

Το ένα στέγαστρο αφορά στην Οικία του Θησέα και θα καλύπτει τα ψηφιδωτά με σκηνή από τη ζωή του Αχιλλέα, τον Θησέα και τον Μινώταυρο στο Λαβύρινθο και σύμπλεγμα λουτρώνα με γεωμετρικά ψηφιδωτά. Το δεύτερο στέγαστρο θα προστατεύει την Οικία του Ορφέα και τα ψηφιδωτά με τη μάχη του Ηρακλή και το λιοντάρι της Νεμέας, τον Ορφέα και τα ζώα που τον πλαισιώνουν ακούγοντας τη μουσική του και ένα μικρότερο σύμπλεγμα λουτρώνα.

Για τις ανάγκες του διαγωνισμού, το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute, σε συνεργασία με επιστήμονες από το εξωτερικό ειδικούς σε θέματα συντήρησης και προστατευτικών στεγάστρων για αρχαιολογικούς χώρους, δημιούργησαν ένα λεπτομερή οδηγό σχεδιασμού (Design Brief) ο οποίος περιελάμβανε τα βασικά κριτήρια: την ανάγκη προστασίας των ευαίσθητων αρχαιολογικών καταλοίπων από ανθρωπογενείς και περιβαλλοντικές απειλές, τη σημασία διατήρησης της σχέσης ανάμεσα στα στέγαστρα και τον περιβάλλοντα χώρο, τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για θέαση των ψηφιδωτών και διευκόλυνση της κυκλοφορίας των επισκεπτών, τη χρήση βιώσιμων υλικών και συστημάτων. Επίσης, ζητήθηκε από τα αρχιτεκτονικά γραφεία να προτείνουν τρόπους για την εφαρμογή των σχεδίων τους σε άλλα σημεία και κατάλοιπα του χώρου, πέραν των δύο αυτών Οικιών. Τα αρχιτεκτονικά γραφεία, στη συνέχεια, επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο, ώστε να αντιληφθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του για να ολοκληρώσουν τις ιδέες τους, συζητώντας με Αρχαιολογικό Λειτουργό του Τμήματος Αρχαιοτήτων και με επιστήμονα ειδικό σε θέματα αρχαιολογίας της Πάφου.

Οι προτάσεις με τα αρχιτεκτονικά σχέδια αξιολογήθηκαν από διεθνή επιτροπή που αποτελείτο από μέλη του επιστημονικού προσωπικού του Τμήματος Αρχαιοτήτων και του Getty Conservation Institute και ανεξάρτητους διεθνείς επιστήμονες ειδικούς στα πεδία της συντήρησης, της αρχαιολογίας, του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, της δομικής και περιβαλλοντικής μηχανικής, με εκτενή προηγούμενη εμπειρία σε αρχαιολογικές και ιστορικές θέσεις. Η Επιτροπή έκρινε ότι η πρόταση του γραφείου Hugh Broughton Architects για τη δημιουργία ημίκλειστου στεγάστρου παρουσίασε τις πιο ολοκληρωμένες και ισορροπημένες απαντήσεις στα πολύπλοκα κριτήρια που τέθηκαν στον Οδηγό Σχεδιασμού, με προτεραιότητα την προστασία των ψηφιδωτών. Ο δομικός σχεδιασμός που διατηρεί ακέραιο το εσωτερικό του στεγάστρου και η ευρηματική λύση για θεμελίωση της κατασκευής χωρίς την ανάγκη διενέργειας περαιτέρω ανασκαφών, ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις του προτεινόμενου έργου στον αρχαιολογικό χώρο, παρέχοντας συγχρόνως προστασία από σεισμούς, ανέμους και άλλους κινδύνους.

Η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, δήλωσε ότι η πρόταση του γραφείου των "Hugh Broughton Architects" λαμβάνει υπόψη τα βασικά κριτήρια που τέθηκαν στο πλαίσιο του διαγωνισμού, όπως η διατήρηση της ακεραιότητας των αρχαίων οικιών που θα στεγαστούν και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου, καθώς και ποικίλους άλλους αρχαιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες και θέματα επισκεψιμότητας. Η πρόταση θα οριστικοποιηθεί μετά από συζητήσεις με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute, και θα υλοποιηθεί στη βάση των νενομισμένων διαδικασιών του κράτους, τόνισε. 

Από την πλευρά της η Jeanne Marie Teutonico, Υποδιευθύντρια στον τομέα Στρατηγικών Θεσμών και Δημοσιεύσεων του Getty Conservation Institute,  ανέφερε ότι ο σχεδιασμός στεγάστρων για αρχαιολογικούς χώρους είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που πρέπει να εξισορροπεί μια σειρά αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων. Ο προσεκτικός και δημιουργικός σχεδιασμός των “Hugh Broughton Architects” θα συμβάλει στην προστασία των ψηφιδωτών με κατασκευές που είναι βιώσιμες και ευαίσθητες για τα αρχαιολογικά στοιχεία, κατέληξε.

Ο Hugh Broughton, νικητής του διαγωνισμού, ανέφερε ότι η ομάδα του πρότεινε λύσεις που ελαχιστοποιούν τη φυσική και οπτική επίδραση στον χώρο, χρησιμοποιώντας βιώσιμες παθητικές σχεδιαστικές τεχνικές για την προστασία αυτών των μοναδικών ψηφιδωτών και αρχιτεκτονικών στοιχείων.

Οι παρεμβάσεις φορέων και οργανωμένων συνόλων για το έργο προστασίας του αρχαιολογικού πλούτου της Πάφου από τις καιρικές συνθήκες, μετρά δεκαετίες. Έγιναν ωστόσο καθημερινές σχεδόν, την περίοδο που η Πάφος προετοιμαζόταν να αναλάβει τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2017.

Κρίνοντας ότι δεν νοείται η ίδια η πρωτεύουσα του πολιτισμού της γηραιάς ηπείρου να έχει μια τόσο «εκκωφαντική» έλλειψη, βουλευτές, δημοτικές αρχές και εκπρόσωποι πολιτιστικών φορέων της Πάφου ενέτειναν τις παρεμβάσεις τους για το έργο αυτό.

« Τις τελευταίες δεκαετίες η Πάφος εξελίχθηκε σε έναν από τους πλέον σημαντικούς και ταυτόχρονα ποιοτικούς τουριστικούς προορισμούς», αναφερόταν σε σχετική παρέμβαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου Πάφου. « Το 1980 τα αρχαία μνημεία της Κάτω Πάφου τοποθετήθηκαν στον κατάλογο της ΟΥΝΕΣΚΟ ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Έτσι, λοιπόν, η προστασία των αρχαίων μνημείων αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την ανάδειξη της Πολιτιστικής μας κληρονομίας στην Κύπρο, και ιδιαίτερα στην Πάφο, σε μια πόλη με ιστορία χιλιάδων χρόνων, όπως αποδείχθηκε πάμπολλες φορές. Η αναγκαιότητα κατασκευής και διατήρησης στεγάστρων για την προστασία των αρχαιολογικών μας μνημείων, είναι αυταπόδεικτη».