Οι ξερολιθιές της Πάφου, υπό την προστασία της UNESCO

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Μια διαδικασία κατασκευής πολύ διαδεδομένη στην ύπαιθρο της Κύπρου τις προηγούμενες δεκαετίες, επανέρχεται σήμερα στο προσκήνιο με στόχο να διασωθεί ως τεχνική, να διασώσει τις υφιστάμενες κατασκευές, αλλά και για να μάθει την τέχνη σε νέους μάστορες. Πρόκειται για την τεχνική της κατασκευής ξερολιθιών, η οποία μπαίνει πλέον στο Πρόγραμμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Η πρώτη επιστημονική διημερίδα για το θέμα, πραγματοποιήθηκε ήδη από το Νοέμβριο του 2016 στον Ακάμα και αφορά στις ξερολιθιές των κοινοτήτων της χερσονήσου, που είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά δείγματα της τεχνοτροπίας αυτής του νησιού.

Η αίτηση προς την Εθνική Επιτροπή της UNESCO υποβλήθηκε από τους εκπροσώπους στην Κύπρο της Διεθνούς Ένωσης για τη διεπιστημονική μελέτη της ξερολιθιάς, Αντωνία Θεοδοσίου, τότε Διευθύντρια Έργου Διαχειριστικού Σχεδίου Ακάμα, αρχιτέκτονα και μηχανικό περιβάλλοντος και Αναστασία Πήττα, αρχιτέκτονα μηχανικό, παράλληλα με άλλες αιτήσεις οι οποίες εγκρίθηκαν από τις αντίστοιχες εθνικές επιτροπές σε ακόμη επτά χώρες.

Μιλώντας στο PafosNet η κ. Θεοδοσίου επεσήμανε ότι εκείνη την περίοδο ετοιμάστηκε κοινή αίτηση από αυτές τις χώρες για την αναγνώριση και ένταξη της τεχνικής της Ξερολιθιάς στο Διεθνή Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

« Με τον όρο «τεχνική της ξερολιθιάς» εννοούμε την κατασκευή κτισμάτων με λίθους χωρίς κανένα συνδετικό κονίαμα (δόμηση εν ξηρώ)», εξηγεί η Αντωνία Θεοδοσίου. « Αγροτικές ξηρολιθικές κατασκευές  απαντώνται στην ύπαιθρο, σε παραδοσιακούς οικισμούς και λιγότερο  σε ιστορικές περιοχές αστικών κέντρων.

Όσον αφορά στην Κύπρο, στις περιοχές που ελέγχονται από την κυπριακή Δημοκρατία, οι  αγροτικές ξηρολιθικές κατασκευές διασώζονται σε μεγαλύτερο βαθμό στα ορεινά (Πιτσιλιά, Σολέα, Μαραθάσα), στα ημιορεινά (κρασοχώρια Λεμεσού, οικισμοί Ακάμα) και σε λιγότερο βαθμό στις πεδινές  περιοχές (Κάμπος Μεσαορίας, οικισμοί Λάρνακας).

Στις κατεχόμενες περιοχές οι ξερολιθιές έχουν σχεδόν αφανιστεί με λίγες εξαιρέσεις στη Χερσόνησο της Καρπασίας και  λιγότερο στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου».

Η ξερολιθιά, επισημαίνει η τέως Διευθύντρια Έργου Διαχειριστικού Σχεδίου Ακάμα, συνδέεται με έθιμα και πρακτικές που σχετίζονται με την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε τόπου, δηλαδή αν είναι αγροτικός ή αστικός, ιδιωτικός ή δημόσιος και τη λειτουργία της κατασκευής, πχ. καμίνια, αλώνια, λιθόστρωτα, δόμες.

« Οι ξερολιθικές κατασκευές συνδέονται άμεσα με τη γνώση των πετρωμάτων και των φυσικών υλικών, και γενικά με τη γνώση του περιβάλλοντος χώρου και συνδέονται άμεσα με την οργάνωση του παραγωγικού χώρου των αγροτικών κοινοτήτων», τονίζει. « Η τεχνική αφορά απλές κατασκευές (διαχωριστικούς και αναλημματικούς τοίχους, επιστρώσεις δρόμων) ή πιο σύνθετες (ποικίλα αγροτικά κτίσματα για αποθήκευση, επεξεργασία προϊόντων, σταβλισμό ζώων, πρόχειρη στέγαση ανθρώπων, παραγωγή προϊόντων και δομικών υλικών).

Τοιχώματα, και έντεχνης μορφής λιθοσωροί, οριζόντιες ξηρολιθικές σταματήσεις αξιοποιούνται για την πρόσβαση, διάβαση, προσπελασιμότητα των αγροτικών περιοχών και  σε συνδυασμό με την διαρρύθμιση του δικτύου διαβάσεων στους οικισμούς.

Η τεχνική χρησιμοποιείται επίσης για όλες τις εγκαταστάσεις που συμβάλλουν στην αποστράγγιση, την άρδευση και την ύδρευση των γαιών. Η τεχνική της ξερολιθιάς προτιμάται για τα τεχνικά πλεονεκτήματά της, που βασίζονται στις λειτουργικές ιδιότητες της δόμησης εν ξηρώ (ισοθερμία, ρύθμιση του αερισμού και της υγρασίας), αλλά και στο γεγονός ότι οι ξερολιθικές κατασκευές δεν απαιτούν ιδιαίτερα τεχνικά μέσα».

Η συμβολή της ξερολιθιάς στην οργάνωση και τη συγκρότηση τοπίων και ταυτοτήτων υπογραμμίζεται σε διεθνές επίπεδο όλο και περισσότερο, επισημαίνει η κ. Θεοδοσίου. Οι δυνατότητες για αναστηλώσεις και νέες κατασκευές αυξάνονται, ενώ η ζήτηση για τέτοιες κατασκευές επεκτείνεται σε νέους τομείς δραστηριοτήτων όπως η πρωτογενής παραγωγή, η προστασία του περιβάλλοντος, η διατήρηση και εμπλουτισμός της βιοπικοιλότητας, ή ο πολιτισμικός και οικολογικός τουρισμός.

« Στις μέρες μας αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η αξία της ξερολιθιάς για το τοπίο και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας, τη συγκράτηση και διαχείριση του εδάφους και των υδάτινων πόρων, τη διάσωση της ιστορικής παράδοσης και τη συγκρότηση των τοπικών ταυτοτήτων, ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται ο ρόλος της ξερολιθιάς ως μαρτυρίας του ανθρώπινου μόχθου στην προσπάθεια  διασφάλισης καλλιεργήσιμης γης και του νερού και της επιβίωσής του.

Η συντήρηση και επέκταση των ξερολιθικών κατασκευών είναι σήμερα προβληματική. Η μετάδοση της τεχνογνωσίας στις νεότερες γενιές είναι όλο και πιο περιορισμένη, ενώ οι ειδικοί τεχνίτες είναι συνήθως ηλικιωμένοι».

Αναφορικά με το εργαστήρι που πραγματοποιήθηκε για το θέμα στον Ακάμα, η Αντωνία Θεοδοσίου επισημαίνει ότι αυτό έγινε σε ένα κρίσιμο σημείο.

Το διήμερο εργαστήρι υπό τον τίτλο «Πέτρα στην Πέτρα», σε Νέο Χωριό και Κάθηκα, στόχευε να καλύψει ένα μέρος της διαδρομής μετάδοσης της τεχνογνωσίας. Ήταν αφιερωμενο στην αποκατάσταση του παραδοσιακά ανθρωπογενούς τοπίου στον Ακάμα και ειδικά  στην αποκατάσταση και δημιουργία ξερολιθικών κατασκευών παραδοσιακής δόμησης.

« Οι  δραστηριότητες του εργαστηρίου εντάσσονταν στο Σχέδιο 2016 για τη Διατήρηση και Ενίσχυση της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς  των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και στηρίζονται από την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO», καταλήγει.