Πάφος: Η αρχαία Αγορά της πόλης έρχεται στο φως

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Από το 2011 η αρχαιολογική σκαπάνη εργάζεται για να φέρει στην ολοτότητα της στο φως, μια από τις σημαντικότερες περιόδους στη μακραίωνη ιστορία της πόλης της Πάφου: Την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή φάση της, με «ναυαρχίδα» την αρχαία αγορά της πόλης. Και αν οι δραματικές ώρες που διάγει η υφήλιος σήμερα λόγω πανδημίας έχει προσωρινά ατονήσει την προσπάθεια αυτή, ένα βιβλίο που ήδη παρουσιάσθηκε προ μηνών στην Πάφο έρχεται να προσδώσει τις πλήρεις διαστάσεις και σημασία του εγχειρήματος.

Πρόκειται για το βιβλίο που αναλύει τις πολύχρονες εργασίες της πολωνικής αρχαιολογικής και ακαδημαικής αποστολής στην Πάφο. Η επιμελήτρια της έκδοσης και υπεύθυνη του μεγαλύτερου ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου της Κρακοβίας και ενός από τα λίγα αρχαιολογικά προγράμματα της Πολωνίας στον τομέα της Κλασικής αρχαιολογίας, δρ. Ευδοξία Παπουτσή- Wladyka, επεσήμανε παρουσιάζοντας το βιβλίο αυτό στις αρχές και το κοινό της Πάφου, ότι οι ανασκαφές αποτελούν μέρος μιας σημαντικής επένδυσης σε έναν χώρο εγγεγραμμένο στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στην πρωτεύουσα της Κύπρου κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο.

Μια περιοχή με έκταση περίπου 110 εκτάρια περικλείεται από τα τείχη της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με την υπεύθυνη του προγράμματος, η οποία σχεδιάστηκε σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα, βάση του οποίου ένα πλέγμα κάθετων και ορθογώνιων δρόμων όριζε τις οικιστικές μονάδες, αφήνοντας μεγάλους ελεύθερους χώρους για τα δημόσια κτήρια και τους ναούς.

« Η Πάφος απέκτησε λιμάνι, το αρχαιότερο θέατρο του νησιού, ναούς και πιθανόν ανάκτορα πάνω στο λόφο της ακρόπολης, που θα ήταν στο Φανάρι, στο λόφο του Φάρου», εξηγεί. « Στα ανατολικά της ακρόπολης, κάτω από το λόφο, προστατευμένη από τους ισχυρούς δυτικούς ανέμους βρισκόταν η Αγορά μαζί με το Ωδείον, το οποίο θα χρησίμευε και ως Βουλευτήριον για τις συνελεύσεις του Δήμου. Αρχαιολογικές έρευνες από το Πανεπιστήμιο Βαρσοβίας και το Τμήμα Αρχαιοτήτων, έχουν ακόμη αποκαλύψει περιοχές στα δυτικά της πόλης με κατοικίες ευπόρων της Ρωμαϊκής περιόδου, ενώ άλλα κτήρια είναι γνωστά από τις επιγραφές και τα αρχαία κείμενα, όπως το Γυμνάσιον, αλλά κανένα από αυτά δεν έχει ακόμη εντοπισθεί.

Η Νέα Πάφος όφειλε τη φήμη της στο λιμάνι της, στην εύκολη πρόσβαση προς τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές, κυρίως στα δάση και στα ορυχεία χαλκού, και στη στρατηγική της θέση πάνω στους εμπορικούς δρόμους της ανατολικής Μεσογείου που επρόκειτο να γνωρίσουν μεγάλη ανάπτυξη μετά την κατάκτηση από τον Μεγάλο Αλέξανδρο».

Η Πάφος, τονίζει η επικεφαλής των ανασκαφών, εξελίχτηκε σε ένα σημαντικό «Εμπορείον», έναν βασικό εμπορευματικό σταθμό πάνω στους θαλάσσιους δρόμους ανάμεσα στο Αιγαίο και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Σημαντικά ευρήματα από τις ανασκαφές στην Πάφο, όπως εμπορικοί αμφορείς από πολλές περιοχές, αλλά και η μεγάλη επίδραση της Αλεξάνδρειας στην αρχιτεκτονική της πόλης, ορατή ιδιαίτερα στη νεκρόπολη των Τάφων των Βασιλέων, είναι ενδεικτική των οικονομικών και πολιτιστικών δεσμών της πόλης με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και ότι το λιμάνι της Πάφου ήταν ένας χώρος εμπορικών διευκολύνσεων, αναφέρει.

Ο χώρος της «Αγοράς», που βρίσκεται στο αρχαιολογικό επίκεντρο του ενδιαφέροντος, τονίζει η κ. Παπουτσή, είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την αρχαία πόλη της Πάφου.

Είναι γνωστό, εξηγεί, ότι οι Έλληνες κατά την αρχαιότητα θεωρούσαν ότι μια πόλη, δεν μπορεί να ονομαστεί Πόλις, με την αρχαία έννοια, εάν δεν έχει Αγορά και Θέατρον. Η Αγορά ήταν η κεντρική πλατεία σε κάθε αρχαία πόλη.

« Έτσι, η Αγορά, βρίσκεται στην καρδιά κάθε ελληνικής πόλης, της οποίας είναι πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό και οικονομικό κέντρο της κοινότητας. Λειτουργούσε επίσης ως αθλητικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο της πόλης.

Το ερευνητικό πρόγραμμα για την Αγορά της Πάφου, ξεκίνησε το 2011, αλλά η αγορά είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα, στη δεκαετία του 1970, όταν ο Κυριάκος Νικολάου από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου, είχε ανασκάψει την Ρωμαϊκή αγορά. Τότε, πίστευαν ότι η Αγορά είχε πλευρές μήκους 100 περίπου μέτρων και περικλειόταν από υπόστυλες στοές. Η χρονολόγηση της Αγοράς ήταν σύμφωνα με τα τότε δεδομένα από τον 2ο μέχρι τον 4ο αιώνα μ. Χ.

Το ερευνητικό πρόγραμμα του πανεπιστημίου μας για την Αγορά της Πάφου αναπτύσσεται σε δύο φάσεις: η πρώτη από το 2011 μέχρι το 2014 και η δεύτερη, η τρέχουσα φάση, από το 2015 μέχρι το 2020, και οι δύο φάσεις χρηματοδοτούνται από το Πολωνικό κέντρο Επιστημών και το Πανεπιστήμιο Jagiellonian της Κρακοβίας».

Αρχικά, τονίζει η επικεφαλής του, το ερευνητικό πρόγραμμα για την Αγορά της Πάφου έθεσε ως στόχους να επαληθεύσει τα ευρήματα του Κυριάκου Νικολάου, να διαπιστώσει κατά πόσον υπήρχε αγορά της Ελληνιστικής περιόδου κάτω από τη Ρωμαϊκή, να καθορίσει την χρονολόγηση και τη μορφή αυτού του δημόσιου χώρου, και να αναλύσει την αρχιτεκτονική εξέλιξη της αγοράς.

« Στη δεύτερη φάση του προγράμματος, που ξεκίνησε το 2015, το πεδίο των ερευνών μας επεκτάθηκε», τονίζει. « Συνεχίστηκε η διερεύνηση της Αγοράς, αλλά επεκτείναμε τις έρευνές μας σε όλη την πόλη, χρησιμοποιώντας μη επεμβατικές και γεω-αρχαιολογικές τεχνικές για να τεκμηριώσουμε τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα υποδομών οικονομικής φύσεως και οικονομικών δραστηριοτήτων».

Την Αγορά της Πάφου περιέκλειαν μεγάλες στοές, αναφέρει στο βιβλίο η Ευδοξία Παπουτσή- Wladyka, επισημαίνοντας ότι αποτελεί μία από τις μεγάλες επιτυχίες η διαπίστωση ότι η Ανατολική και Νότια στοά της Αγοράς είχαν ανεγερθεί στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ., οπότε οι αρχές της Αγοράς έχουν πλέον μετακινηθεί 300 περίπου χρόνια νωρίτερα από ότι μέχρι τώρα είχε υποτεθεί:

« Είναι επίσης πολύ σημαντικό να αναφέρουμε ότι η έρευνα δεν έχει αποκαλύψει μέχρι σήμερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που να χρονολογούνται μετά το σεισμό του 2ου αιώνα μ.Χ., κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Αδριανού. Αυτό σημαίνει ότι η Αγορά πιθανώς έπαυσε να λειτουργεί ως τέτοια, και δεν αποκλείεται οι δραστηριότητες της αγοράς να μεταφέρθηκαν σε άλλα κτίρια, όπως π.χ. στην Οικία του Θησέα. Αυτή όμως είναι μια υπόθεση εργασίας και πρέπει να μελετηθεί περισσότερο».

Αποκαλύπτει επίσης ότι διερευνάται η υπόθεση ύπαρξης ενός δεύτερου λιμανιού, κοντά στην παραλία του Φάρου:

« Σύμφωνα με τη γεωαρχαιολογική έρευνα, μια προσομοίωση από την ομάδα των γεωαρχαιολόγων δείχνει ότι η ακτή της θάλασσας κατά την αρχαιότητα ήταν 2,5 μέτρα υψηλότερη από ότι σήμερα. Η τάφρος κοντά στο δυτικό τείχος της πόλης, ανατολικά από την παραλία του Φάρου, δεν θα μπορούσε να ήταν η λεκάνη του λιμανιού, αλλά θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως καταφύγιο για το τράβηγμα των πλοίων στην ξηρά».