Οι επιφανείς Πάφιοι: Ο καθηγητής Γεωργής μιλά στο PafosNet για την ιστορία δύο αιώνων

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ουσιαστικά έτοιμο είναι το τεράστιων διαστάσεων ερευνητικό πρόγραμμα για τους επιφανείς πάφιους των δύο τελευταίων αιώνων, που ανέλαβαν από κοινού Δήμος Πάφου και το Πανεπιστήμιο Νεάπολις από το 2017. Η έρευνα για τους μεγάλους άνδρες και γυναίκες της πόλης έχει ήδη ολοκληρωθεί και πολύ σύντομα δύο τόμοι, ισάριθμων ξεχωριστών ερευνών που «έτρεχαν» την τελευταία διετία, θα είναι στη διάθεση αρχών, φορέων και πολιτών. Πέραν των επιφανών παφίων, στο φως έρχεται και ο τεράστιος πολιτιστικός πλούτος της Πάφου στο πέρασμα των αιώνων, μετά την αντίστοιχη συνεργασία του Νεάπολις με το Πετρίδειο Ίδρυμα Πάφου, που επικεντρώθηκε στη λογοτεχνική παραγωγή, στις περιοδικές και καθημερινές εκδόσεις και στους λόγιους της Πάφου.

Αυτό ανακοινώνει σήμερα με συνέντευξη του στο PafosNet ο υπεύθυνος του προγράμματος, καθηγητής του Νεάπολις Γιώργος Γεωργής, επισημαίνοντας ότι στα δύο αυτά χρόνια που ακολούθησαν την υπογραφή των δύο πρωτοκόλλων του Πανεπιστημίου Νεάπολις με τους δύο τοπικούς φορείς, έχει συγκεντρωθεί ένας τεράστιος όγκος υλικού.

« Όσον αφορά στην μελέτη για τους επιφανείς πολίτες της Πάφου», τόνισε, « ήδη η αρμόδια επιτροπή που έχει συσταθεί για τον σκοπό αυτό κατέληξε στον κατάλογο για όσους θα περιληφθούν στην έκδοση. Πρέπει να γνωρίζετε, ότι ένας τεράστιος αριθμός επιφανών ανθρώπων τέθηκε υπό μελέτη, που συνολικά προσέγγιζε τους 500. Έπειτα από εντατικές μελέτες και διαβαθμίσεις, καταλήξαμε σε ένα τελικό αριθμό 25-30 ανθρώπων, οι οποίοι θα περιληφθούν στον τόμο που θα εκδοθεί».

Ο καθηγητής Γεωργής εξήγησε ότι θα υπάρχουν στην ολοκληρωμένη αυτή μελέτη κεφάλαια που θα αναφέρονται και σε όλους τους ήσσονες. Η αναφορά, διευκρίνισε, περιορίζεται στους πνευματικούς ανθρώπους, σε δημιουργούς, καλλιτέχνες και εκκλησιαστικούς παράγοντες, οι οποίοι γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στην πόλη της Πάφου ή προέρχονται από άλλες επαρχίες και έδρασαν στην Πάφο. Η έρευνα καλύπτει τις προσωπικότητες που έζησαν και έδρασαν μόνο στον Δήμο Πάφου.

« Γι’ αυτό, κάποιες σημαντικές προσωπικότητες με παφιακή καταγωγή, δεν περιλαμβάνονται στη μελέτη», τονίζει. « Χαρακτηριστικότερη όλων, ο Εθνάρχης Μακάριος, ο οποίος είναι μεν πάφιος όχι όμως του Δήμου Πάφου. Αυτό το ξεκαθαρίζουμε για να μην υπάρξουν με την ολοκλήρωση της μελέτης διαμαρτυρίες και σχόλια για την πτυχή αυτή.

Ο όγκος του υλικού που έχει μαζευτεί είναι τεράστιος. Αφού εκδοθεί ο τόμος βάσει του υλικού αυτού, θα δοθεί στο Ιστορικό Αρχείο Πάφου του οποίου την ίδρυση προωθεί ο Δήμος.

Πρόκειται για να αντιληφθείτε το μέγεθος του εγχειρήματος, για ένα υλικό που ξεπερνά τα δύο χιλιάδες δελτία. Έχουμε πάρα πολλές προσωπικότητες της Πάφου και η επιλογή αντιλαμβάνεσθε ήταν πολύ δύσκολη. Για αυτό και θέσαμε πολύ αυστηρά κριτήρια, ώστε να περιληφθούν στην μελέτη αυτή προσωπικότητες που όντως ξεχώρισαν και άφησαν ίχνη στη ζωή και τον πολιτισμό της πόλης της Πάφου.

Μιλούμε για ένα αριθμό προσωπικοτήτων που επιλέγησαν, επαναλαμβάνω, με πολύ αυστηρά κριτήρια. Άρα, αναμένουμε ότι σε επίπεδο παρουσίασης της εργασίας μας, θα έχουμε ένα τόμο γύρω στις 500 σελίδες».

Το ερευνητικό έργο για την κατάληξη στους επιφανέστερους των παφίων πολιτών διαχρονικά, ήταν πολύ δύσκολο, τονίζει ο υπεύθυνος του προγράμματος.

« Οι άνθρωποι του Πανεπιστημίου Νεάπολις που το ανέλαβαν, έψαξαν σε εφημερίδες, περιοδικά και άλλα αρχεία παρελθόντων ετών. Μετά τη συγκέντρωση του, το υλικό αυτό ταξινομήθηκε πλέον κατά προσωπικότητα και στη συνέχεια, δόθηκε σε αυτούς που ανέλαβαν να γράψουν τη βιογραφία κάθε μιας προσωπικότητας. Πρόκειται για άτομα που γνωρίζουν την ιστορία της Πάφου, τους δόθηκε το υλικό που συγκεντρώσαμε και μετά την συγγραφή, γίνεται από πλευράς μας μια επιμέλεια ώστε να υπάρχει η αναγκαία ομοιομορφία της μελέτης: Στις παραπομπές, στον τρόπο παρουσίασης, κλπ».

Ήδη, η προεργασία και η συνεργασία του Νεάπολις με τον Δήμο Πάφου έχει προχωρήσει σε στάδιο ολοκλήρωσης, ανακοινώνει σήμερα ο κ. Γεωργής, και πλέον μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στο τελικό στάδιο της συγγραφής.

Η προσπάθεια πέραν της μελέτης των πηγών, τονίζει ο πρώην Πρέσβης της Δημοκρατίας και νυν ακαδημαικός του Νεάπολις, περιλαμβάνει και προσωπικές επαφές με άτομα που είχαν μια άμεση σχέση με τις προσωπικότητες που έχουν επιλεγεί για συμπερίληψη στη μελέτη.

«Η προσπάθεια αυτή ξεκινά από το 1878», τονίζει. « Οι περισσότερες από αυτές τις προσωπικότητες αφορούν στην περίοδο της Αγγλοκρατίας. Είναι Μητροπολίτες, είναι Δήμαρχοι της περιόδου αυτής, ή υπουργοί καταγόμενοι από την Πάφο. Από αγωνιστές της ΕΟΚΑ εντάσσεται στις προυποθέσεις αυτές ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, τόσο ως μια μεγάλη μορφή του αγώνα, όσο και ως μια μεγάλη μελλοντική ελπίδα της ποίησης».

Ο καθηγητής Γεωργής τονίζει ότι στην πορεία της μελέτης αυτής, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις που ο ίδιος και οι συνεργάτες του εξεπλάγησαν από το τι ανακάλυπταν:

«Εκπλήττει κυρίως το μέγεθος της προσφοράς των ανθρώπων αυτών. Υπάρχουν προσωπικότητες της Πάφου που είναι όχι μόνο παγκύπριας, αλλά και πανελλήνιας εμβέλειας. Μορφές όπως ο Λοίζος Φιλίππου και ο Χριστόδουλος Γαλατόπουλος, είναι μοναδικές. Δεν υπάρχουν αναλογικά παρόμοιας σημασίας και αξίας προσωπικότητες πλέον.

Ο Λοίζος Φιλίππου, πχ, είναι αυτός που καθιστά την Πάφο πολιτιστική και πνευματική πρωτεύουσα της Κύπρου. Πέραν από την κοινωνική και πολιτιστική του δράση στην ίδια την πόλη του, μόνο και μόνο η έκδοση του περιοδικού «Πάφος», με την πανελλήνια εμβέλεια και τη συνεργασία διαπρεπών ελλήνων λογίων με αυτό, όπως ο Κωστής Παλαμάς, είναι ενδεικτικό. Το περιοδικό αυτό, δηλαδή, αποτελεί επί της ουσίας το αντίβαρο των κυπριακών γραμμάτων που εκπορεύονται από τη Λευκωσία».

Ο Γαλατόπουλος αντιστοίχως, τονίζει ο κ. Γεωργής, αποδεικνύεται και μέσα από τη μελέτη ως η κορυφαία παρουσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης παγκυπρίως.

«Παρακολουθούμε όλη την πορεία του, από την κομμουνιστική αριστερά προς την εθνικιστική στάση, με την έννοια της εποχής εκείνης που ήταν αυτή του αφοσιωμένου στην Ελληνική Ιδέα άντρα.

Μόνο και μόνο η καθιέρωση στην Πάφο από μέρους του των Παλαμικών Γιορτών, που κατέστησαν πανελλήνια πρωτοτυπία, αρκεί να καταδείξει το μέγεθος του και την σημασία της δράσης του για την Πάφο

Προσωπικά εμένα, αυτό που περισσότερο από κάθε τι άλλο με εντυπωσίασε στην πορεία της προσπάθειας αυτής που είναι σε εξέλιξη, είναι η βιογραφία του Γαλατόπουλου. Αποδεικνύεται ένας κορυφαίος πνευματικός άνθρωπος, ένας κορυφαίος πολιτικός και κορυφαίος παράγοντας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Και ελπίζω να μην μείνει ως ένα από τα ονόματα της μελέτης μας αυτής, αλλά κάποτε να δημιουργηθεί και μια μονογραφία του, πρόκειται για μια εξαιρετική μορφή».

Από την Πάφο επίσης, αναφέρει, ξεκινά μια γυναίκα που μπορεί να χαρακτηρισθεί και ως η «δασκάλα του γένους»: Η Περσεφόνη Παπαδοπούλου. Πρόκειται για κορυφαία γυναίκα των γραμμάτων, τονίζει, που ξεκίνησε από την Πάφο, δίδαξε στην Αμμόχωστο και τη Λευκωσία και κατέληξε να είναι διευθύντρια των Αρσακείων της Πάτρας, που διορίζονται από την Ελληνική Κυβέρνηση.

« Πρωτοστατεί στο γυναικείο κίνημα στην Κύπρο», αναφέρει. «Βγάζει περιοδικό για τις γυναίκες, οργανώνει συλλόγους και ενεργεί με τρόπο που την καθιστά κορυφαία προσωπικότητα σε παγκύπριο επίπεδο. Η κορυφαία δράση της Περσεφόνης Παπαδοπούλου είναι στην περίοδο του Μεσοπολέμου».

Η μελέτη έφερε στο φως αρκετό υλικό και για πολλούς τουρκοκύπριους παφίτες, τονίζει ο υπεύθυνος της μελέτης. Διευκρινίζει δε, ότι στην έκδοση θα περιληφθούν τουρκοκύπριοι του ανάλογου εκτοπίσματος με τους ελληνοκύπριους πάφιους και όχι απλώς επειδή είναι τουρκοκύπριοι.

« Ο Αρχιμουφτής της Κύπρου την περίοδο της Αγγλοκρατίας, είναι παφίτης», τονίζει. « Δεν θα περιλάβουμε δηλαδή μόνο τον Ιχσάν Αλί, τον γνωστότερο και σημαντικότερο τουρκοκύπριο της Πάφου, αλλά και όλους όσοι σημάδεψαν τη ζωή της πόλης.

Ας μην ξεχνάμε, ότι την περίοδο της Αγγλοκρατίας το τουρκικό στοιχείο είναι ισχυρό στην Πάφο. Η Πάφος έχει σε αναλογία πληθυσμού το μεγαλύτερο ποσοστό τουρκοκυπρίων κατοίκων από όλες τις άλλες πόλεις, προσεγγίζει το 28% με 30%, ενώ στις άλλες πόλεις κυμαίνεται στο 18 με 22%».

Στη μελέτη αυτή, διαφαίνεται και η προσέγγιση των δύο κοινοτήτων, τονίζει ο Γιώργος Γεωργής. Αντιλαμβανόμαστε τις συνεργασίες τους, τις κοινές τους αντιλήψεις, αλλά και τη διάσταση που είχαν σε άλλα ζητήματα, επισημαίνει.

« Θα πρέπει στο σημείο αυτό να εξάρω και την εργασία του Γιώργου Χατζηκωστή για τους γνωστούς παφίτες που προυπήρξε της προσπάθειας μας. Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά, μόνο που εμείς πάμε πέραν από αυτό. Θα πάμε σε μια πιο εξειδικευμένη και θεμελιακή προσέγγιση των προσωπικοτήτων της Πάφου».

Η μελέτη θα ολοκληρωθεί πλήρως και θα κυκλοφορήσει εντός του 2019, τονίζει ο καθηγητής Γεωργής, διευκρινίζοντας ότι αν και ο αρχικός σχεδιασμός έκανε λόγο για τα τέλη του 2018, ωστόσο η έκταση των «ανακαλύψεων» διαρκούσης της προσπάθειας ήταν τόσο μεγάλη και τόσο σημαντική, που προκάλεσε την ολιγόμηνη αυτή καθυστέρηση στην αποπεράτωση του εγχειρήματος.

Πέραν της ολοκλήρωσης της μελέτης των επιφανών παφίων σε συνεργασία με τον Δήμο Πάφου, το Πανεπιστήμιο Νεάπολις προωθεί και τη συνεργασία με ένα ακόμη φορέα της Πάφου για αντίστοιχο πρόγραμμα: Το Πετρίδειο Ίδρυμα, ένα κοινωφελή οργανισμό της πόλης που ίδρυσε ο μεγάλος ευεργέτης Χριστόδουλος Πετρίδης για βοήθεια σε οργανωμένα σύνολα με κοινωνική δράση και σε άτομα που έχουν οικονομική ανάγκη.

Ο κ. Γεωργής τονίζει ότι σε συνεργασία με το Πετρίδειο προωθείται ένα πρόγραμμα για τις εφημερίδες και άλλα έντυπα της Πάφου από την περίοδο της Αγγλοκρατίας μέχρι και το 1974.

«Ποιες εφημερίδες και περιοδικά εκδίδονταν στην Πάφο, ποιοι παράγοντες ήταν πίσω από τις εκδόσεις αυτές, κλπ. Και μπορούμε να πούμε ότι κάποια στοιχεία από την πρώτη μας μελέτη, για τους επιφανείς παφίτες, εμπίπτουν και σε αυτή την προσπάθεια. Πχ, ο Γαλατόπουλος και ο Λοίζος Φιλίππου, είναι εκδότες εφημερίδων και περιοδικών, τους συναντάμε δηλαδή και στην έρευνα αυτή. Απλώς η διαφορά είναι ότι στην μελέτη που διενεργούμε με το Πετρίδειο, θα δοθεί στην εκδοτική τους δραστηριότητα, όχι στην πολιτιστική ή την ευρύτερη.

Θα υπάρξει επίσης και ένα κεφάλαιο για τα πρώτα τυπογραφεία στην Πάφο, τους δημοσιογράφους, τους εκδότες, αλλά και τους συνεργάτες τους στην υπόλοιπη Κύπρο. Μια πολύ σημαντική πτυχή για την οποία πρέπει να σας πω ότι έχουμε πλέον εντοπίσει μερικά σημαντικά νέα στοιχεία, παντελώς άγνωστα μέχρι τώρα».

Πέραν του περιοδικού «Πάφος» του Χριστόδουλου Γαλατόπουλου για το οποίο έγινε εκτενής μελέτη στα πλαίσια της έρευνας για τους επιφανείς πάφιους, τόνισε ο κ. Γεωργής, ανακαλύφθηκαν και κάποια βραχύβια περιοδικά που ήταν παντελώς άγνωστα μέχρι σήμερα. Και που είχαν ως βασικούς συντελεστές τους ίδιους σημαντικούς ανθρώπους της πόλης αυτής: Γαλατόπουλο, Νικολαίδη, Φιλίππου, κλπ΄.

« Τα έντυπα εκείνης της περιόδου είχαν διπλό προορισμό», παρατηρεί. « Ο ένας είναι η διατήρηση και ανάδειξη του εθνικού φρονήματος στην Πάφο. Ο άλλος, ήταν το πολιτικό στοιχείο. Τα έντυπα αυτά υποστήριζαν κάποιους συγκεκριμένους πολιτικούς. Και πρέπει να πούμε ότι την εποχή που μελετούμε, οι εφημερίδες είναι τοπικές. Καλύπτουν δηλαδή την πόλη και επαρχία που εκδίδονται, όχι όλη την Κύπρο.

Είναι πρωτοποριακό όμως το γεγονός ότι στην Πάφο, έχουμε ακόμη πιο τοπικές εφημερίδες από ότι σε άλλες περιοχές, όπως πχ στη Λεμεσό που υπήρχαν εφημερίδες όπως η Σάλπιγγα που κάλυπτε Λεμεσό και Πάφο. Υπάρχει στην Πάφο μια πνευματική δραστηριότητα εντυπωσιακή».

Οι εφημερίδες εκείνες, αναφέρει ο κ. Γεωργής, αποστέλλονταν με συνδρομές σε όλα τα χωριά και τις άλλες πόλεις. Και στα χωριά τις διάβαζαν στους χωρικούς που οι πλείστοι ήταν αγράμματοι, οι δάσκαλοι μέσα στους καφενέδες. Οι οποίοι δάσκαλοι, λειτουργούσαν και ως ανταποκριτές τους για τα τοπικά νέα.