Ο καθηγητής Σπύρος Βλιάμος μιλά στο PafosNet για ευρωεκλογές

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Οι σημερινές ευρωεκλογές έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού τα νέα μέλη του σώματος θα εκλέξουν το νέο Πρόεδρο της Ευρωπαικής Επιτροπής. Αυτό τονίζει με συνέντευξη στο PafosNet ο καθηγητής Σπύρος Βλιάμος, Κοσμήτωρας της Σχολής Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

-Κύριε καθηγητά, ποιο είναι κατά την γνώμη σας το νόημα των ευρωεκλογών αυτών; Γιατί ακούμε ήδη ότι αυτή τη φορά οι πολίτες της Ευρώπης πρέπει να συμμετάσχουν σ’ αυτές;

« Οι Ευρωπαίοι πολίτες καλούμαστε σήμερα να εκλέξουμε τους νέους  ευρωβουλευτές για να μας εκπροσωπήσουν τα επόμενα πέντε χρόνια στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) και να συμβάλουν στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών πολιτικών. Οι εκλογές αυτές είναι σημαντικές γιατί οι νέοι ευρωβουλευτές από τα 27 κράτη μέλη θα εκλέξουν τον επόμενο Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.  Βεβαίως είναι πιθανόν πολλοί από μας να πουν : Δεν βαριέσαι. Τι θα αλλάξει;  Γιατί λοιπόν να μπούμε στον κόπο να ψηφίσουμε. Κυριακή είναι, ας κάνουμε κάτι άλλο. Αυτοί λοιπόν θα πρέπει να σκεφθούν ότι  οι ευρωπαϊκές εκλογές θα δώσουν στους Ευρωπαίους πολίτες τη δυνατότητα να συμβάλουν στην πολιτική κατεύθυνση που θα ακολουθήσει η ΕΕ τα επόμενα πέντε χρόνια».

-Νομίζετε ότι  η πρόσφατη κρίση επηρέασε την πορεία της;

« Σίγουρα, η κρίση είναι πολύ μεγάλη, ίσως η πιο επικίνδυνη μέχρι τώρα στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η έννοια της Ενωμένης Ευρώπης δεν πείθει πλέον αρκετά και επομένως δεν μπορεί να ενεργοποιήσει τους Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι άρχισαν να αμφιβάλλουν και να δυσπιστούν στην πορεία της Ευρώπης. Επομένως είναι σίγουρο ότι η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε επικίνδυνο σταυροδρόμι.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Εμανουέλ Μακρόν , μιλώντας από τον λόφο της Πνύκας στην Ακρόπολη των Αθηνών, τόνισε ότι «η διάλυση της Ευρώπης θα ήταν ένα είδος πολιτικής και ιστορικής αυτοκτονίας», τονίζοντας ότι « η Ευρώπη είναι η μοναδική εναλλακτική λύση αλλά αν συνεχίσουμε να εθελοτυφλούμε θα είμαστε η γενιά που αναλαμβάνει την αυτοκτονία της».

-Δηλαδή μπορούμε να μιλάμε για μια Ευρώπη που αλλάζει ή που πρέπει να αλλάξει;

« Άλλαξε και αλλάζει ριζικά το ευρωπαϊκό σκηνικό τα τελευταία δέκα χρόνια. Από την εποχή της μεγάλης ευφορίας στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, όπου είχαμε μια νέα Ευρώπη με νέο κοινό νόμισμα και με μεγαλύτερη διεύρυνση, τότε που οι περισσότεροι είχαμε πιστέψει ότι η Ευρώπη έμπαινε σε μια νέα φάση ανάπτυξης και ένα μεγαλύτερο και καλύτερο συντονισμό πολιτικών, φτάσαμε τα τελευταία χρόνια να μιλάμε για πιθανή κατάρρευση του ευρώ ή ακόμη και διάλυση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

-Ο ευρωπαίος πολίτης έχει αποκομίσει εμπειρίες από την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

« Πιστεύω ότι στην διάρκεια αυτής της πορείας μάθαμε πολλά. Δεν ήταν όμως πάντοτε ευχάριστα. Για πολλούς, η εμπειρία των τελευταίων χρόνων μοιάζει με μια ανώμαλη προσγείωση στην σκληρή πραγματικότητα που συνθέτουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, οι παγκόσμιες αγορές και η γεωπολιτική δυναμική. Για παράδειγμα, καταλάβαμε ότι υπάρχει ένα αρκετά βαθύ χάσμα ανάμεσα σε πολιτικές ηγεσίες και πολίτες σε πολλές χώρες της Ευρώπης.  

Επίσης διαπιστώσαμε ότι ενώ η ένταξη νέων μελών ήταν επιβεβλημένη, αυτή είχε ένα σοβαρό τίμημα. Οι αλλεπάλληλες διευρύνσεις της ΕΕ είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην εσωτερική συνοχή της. Πολλές γνώμες, 27 αρχηγοί κυβερνήσεων, πολλές και διαφορετικές πολιτικές, χάνεται πλέον η αίσθηση της συνεκτικής ομάδας. Έχουμε την αίσθηση, όπως αναφέρει και ο καθηγητής Λ. Τσούκαλης, ότι τα ευρωπαϊκά συμβούλια μετατράπηκαν σε συναθροίσεις με πολυάριθμη συμμετοχή, ενώ οι εκπρόσωποι των ισχυρών, γιατί βεβαίως όλοι είμαστε ίσοι, αλλά μερικοί είναι λίγο πιο ίσοι από τους άλλους, προτιμούν να προετοιμάζουν τις σημαντικές αποφάσεις σε διμερείς ή τουλάχιστον ολιγοπρόσωπες συναντήσεις μεταξύ τους.

Μάθαμε τέλος ότι και οι ίδιες οι αγορές αμφισβήτησαν τις ευρωπαϊκές πολιτικές αποφάσεις. Κατά γενική ομολογία λοιπόν η πολιτική βάση στην οποία οικοδομήθηκε η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) δεν ήταν διόλου σταθερή. Και έτσι άρχισε να κλυδωνίζεται. Τέλος, εφόσον το νόμισμα είναι βασικό συστατικό στοιχείο της εθνικής κυριαρχίας, η δημιουργία της ΟΝΕ αποστερεί από τις εθνικές οικονομίες την δυνατότητα άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής. Τούτο όμως σημαίνει ότι έχει γίνει σημαντική μεταφορά αρμοδιοτήτων στο υπερεθνικό επίπεδο με την δημιουργία νέων θεσμών, όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Και όλα αυτά λοιπόν συνέτειναν στην ένταση των κλυδωνισμών».

-Αφού λοιπόν ισχυρίζεστε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν η Ευρώπη θα το στηρίξει; Θέλει και αν ναι,  μπορεί να το κάνει;

« Απομένει να το μάθουμε. Αν όμως δεν το κάνει θα πρέπει να γνωρίζει ότι αν δεν μπορέσει, ή δεν θελήσει να το κάνει αυτό, το κόστος της κατάρρευσης θα είναι τεράστιο για όλους. Δείτε τι συμβαίνει σήμερα στην Αγγλία. Το διακύβευμα είναι όντως πολύ μεγάλο και δεν περιορίζεται στην επιβίωση ή όχι του ευρώ. Αφορά την ευρωπαϊκή ενοποίηση γενικότερα.  

Φέρτε στο μυαλό σας τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας. Όταν ξέσπασε  η κρίση, το καλοκαίρι του 2007, η πρώτη αντίδραση των Ευρωπαίων ήταν ότι το πρόβλημα δεν τους αφορά. Ο πρόεδρος Μακρόν στην ίδια αυτή ομιλία της Πνύκας επισήμανε ότι η ελληνική κρίση δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα, αλλά αφορά ολόκληρη την Γηραιά Ήπειρο. «Είναι μια αποτυχία της Ευρώπης», είπε χαρακτηριστικά.

Έτσι, η κρίση γρήγορα επεκτάθηκε σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα του Δυτικού κόσμου και πέρασε στη λεγόμενη πραγματική οικονομία, οδηγώντας σε σημαντική αύξηση της ανεργίας.  Μέσα από τον δανεισμό των κυβερνήσεων στην Ευρώπη η κρίση μετατράπηκε και σε κρίση ευρωπαϊκή (και κρίση του ευρώ), με την Ελλάδα να παίζει το ρόλο του καταλύτη. Εδώ και δύο χρόνια περίπου, οι χώρες της ευρωζώνης ζουν μια κρίση που συνεχώς διευρύνεται και βαθαίνει απειλώντας οικονομίες και κοινωνικά κεκτημένα, καθώς και την επιβίωση του κοινού νομίσματος».

-Πολλοί όμως πιστεύουν ότι η λύση στο πρόβλημα του ευρώ προϋποθέτει περισσότερη Ευρώπη. Εσείς τι γνώμη έχετε;

« Ασφαλώς, η Δημοσιονομική ένωση, η έκδοση ευρωομολόγων και μια νέα αναθεώρηση των συνθηκών οδηγούν σε μια πιο ενωμένη Ευρώπη, από οικονομική και πολιτική άποψη.

Από πολλούς όμως τίθεται το ερώτημα: Θέλουμε να έχουμε περισσότερη Ευρώπη μετά από όλη αυτή την περιπέτεια των τελευταίων ετών; Παραπάνω είπαμε ότι η Ευρώπη δεν πείθει πλέον αρκετά. Παρ’ όλα αυτά ορισμένες κυβερνήσεις ανθίστανται και προχωρούν στη λήψη μέτρων που ενδυναμώνουν την ευρωπαϊκή διάσταση. Θα αντέξουν όμως μέχρι το τέλος;

Η Γερμανία έχει πλέον την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία. Κρατάει και τη Γαλλία δίπλα της, εν μέρει όμως, ίσως για να τηρούνται τα προσχήματα. Η Βρετανία βρίσκεται ήδη στο δρόμο προς την έξοδο, ή καλύτερα, έχει ήδη ανοίξει την πόρτα της εξόδου. Στη διάρκεια της κρίσης, ενισχύθηκε το εθνικιστικό στοιχείο και άλλες ακρότητες και η Ευρωπαϊκή Ιδέα είναι ο μεγάλος χαμένος. Όμως οι χώρες μικρού και μεσαίου μεγέθους, όπως η Κύπρος και η Ελλάδα, δεν αισθάνονται διόλου άνετα σε διακρατικά σχήματα στα οποία αναπόφευκτα υπερισχύουν οι μεγάλοι και ισχυροί».

-Δηλαδή, κατά τη γνώμη σας, το ερώτημα δεν είναι περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη αλλά το «ποιά Ευρώπη». Τί είναι αυτό που θέλουμε και πρέπει να επιδιώξουμε;

« Αλλάζει σίγουρα μορφή η Ευρώπη, λόγω της κρίσης και όχι μόνον. Αποτελεί όμως υπεραπλούστευση να μιλάμε μόνον για περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη. Το σωστό είναι να μιλάμε για «Ποια Ευρώπη;»

Τα μεγάλα κεκτημένα αυτής, ειρήνη, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνικό κράτος και ανοικτά σύνορα, απειλούνται όσο η οικονομική κρίση βαθαίνει και το τέρας του λαϊκισμού γιγαντώνεται σε πολλά μέρη της γηραιάς ηπείρου. Και δεν πρέπει να το ξεχνάμε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν έχει πολύ στέρεα θεμέλια.

Εναπόκειται λοιπόν στις πολιτικές δυνάμεις που αντιλαμβάνονται την αξία των ευρωπαϊκών κεκτημένων να δώσουν τη μάχη για τη διατήρηση και προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα. Η κρίση δεν είναι μόνον απειλή. Είναι και μια μεγάλη ευκαιρία για αλλαγή. Και είναι πολλά αυτά που μπορούμε να κάνουμε:

Να διαπραγματευτούμε εκ νέου το κοινωνικό συμβόλαιο, δίνοντας προτεραιότητα στις νεότερες γενιές και τους οικονομικά αδύναμους.

Να ξανασκεφτούμε το μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης, οριοθετώντας σύνορα και κανόνες για τις χρηματοπιστωτικές αγορές, με πολιτικές φιλικές προς το περιβάλλον, με έμφαση στην κοινωνική συνοχή και την ποιοτική ανάπτυξη.

Να αναζητήσουμε νέους τρόπους συνδιαχείρισης της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αλληλεξάρτησης, υπερασπιζόμενοι κοινά συμφέροντα και αξίες σε έναν κόσμο όπου το μέγεθος μετράει.

Όλα αυτά προϋποθέτουν πολιτικές επιλογές σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Πολλές φορές  ο ζήλος των ευρωκρατών για ενοποίηση λειτουργεί συχνά ως μπούμερανγκ, ευαισθητοποιώντας τα ανακλαστικά όσων (και είναι πολλοί) δεν θέλουν να μετατραπούν σε επαρχία της οποίας τις τύχες διαφεντεύουν οι Βρυξέλλες – ακόμη περισσότερο όσο το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα παραμένει γραφειοκρατικό και λιγότερο δημοκρατικό.

Πολιτικές επιλογές σημαίνουν πολιτικοποίηση. Το ευρωπαϊκό σύστημα λήψης αποφάσεων χρειάζεται περισσότερο πολιτικό οξυγόνο για να αναπνεύσει. Αλλιώς, κινδυνεύει να πεθάνει από ασφυξία. Ένα από τα λίγα θετικά στοιχεία της κρίσης που περνάμε είναι ο ζωντανός δημόσιος διάλογος που αναπτύσσεται στην Ευρώπη σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης. Σε ένα δημοκρατικό διάλογο, οι απόψεις προφανώς διίστανται. Το ενδιαφέρον και εξαιρετικά ενθαρρυντικό στην περίπτωση αυτή είναι ότι δεν αντιπαρατίθενται πάντα οι Γερμανοί με τους Έλληνες, οι Γάλλοι με τους  Φινλανδούς, αλλά οι αντιπαραθέσεις έχουν πολύ συχνά ιδεολογική και όχι εθνική διάσταση.

Είναι πολύ επικίνδυνο το σταυροδρόμι στο οποίο βρίσκεται σήμερα η Ευρώπη – πόσω μάλλον χώρες όπως η Κύπρος και  η Ελλάδα. Δεν μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον ιδίως αν δεν προσπαθήσουμε γι αυτό.

Από όλους εμάς εξαρτάται ποιο μέλλον θα διαλέξει η Ευρώπη και η Κύπρος».