Ο εκφοβισμός και εμείς

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ιλιάνα Κέλη-Γεωργίου

Δικηγόρος-Νομικός Σύμβουλος

Είμαστε όλοι γνώστες της ορολογίας και καταδικάζουμε την πράξη. Το bullying (στα Ελληνικά «εκφοβισμός») έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας μας, μας είναι γνώριμο και πολύ συχνά γινόμαστε θύτες ή θύματα του, ακόμα και χωρίς να το καταλάβουμε.

Ο εκφοβισμός είναι ένα πολυδιάστατο κοινωνικό πρόβλημα το οποίο φυσικά δεν είναι καινούργιο, αλλά είναι σύγχρονο του ανθρώπου αφού πηγάζει από αυτόν (ισχυρός vs αδύναμος). Είναι βαθύτερα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο, αφού ο θύτης, δηλαδή αυτός που ασκεί τον εκφοβισμό είναι μάλλον άτομο το οποίο έχει δεχθεί κάποιου είδους εκφοβισμό στο παρελθόν ή είναι άτομο φοβισμένο, τρομοκρατημένο, ανασφαλές, δυστυχισμένο, ζηλόφθονο.

Ο κατάλογος με τα χαρακτηριστικά του θύτη είναι μεγάλος, και οι λόγοι που τον σπρώχνουν να εκδηλώσει την εκφοβιστική συμπεριφορά που αποτελείται από τρία βασικά είδη κακοποίησης – συναισθηματική, λεκτική και σωματική, περίπλοκοι και όχι τόσο ξεκάθαροι.

Ο εκφοβισμός δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο θύτη-θύματος-θύτη, με το ίδιο το θύμα πολλές φορές να προβαίνει στις πράξεις αυτές επειδή ακριβώς τις έχει υποστεί σε κάποια στιγμή της ζωής του.

Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο μαθητές και μικρά παιδιά και δεν περιορίζεται μόνο στα στεγανά του «σχολικού εκφοβισμού» αλλά επεκτείνεται σε όλο τον πληθυσμό, όλες τις κοινωνικές ομάδες, κοινωνικές τάξεις και ακόμη και μεταξύ χωρών (υπερβολική εθνικοφροσύνη, σοβινισμός). 

Νομική Αντιμετώπιση.

Το Διεθνές και το Ευρωπαϊκό δίκαιο, κατοχυρώνουν την προστασία των θυμάτων βάναυσης και ταπεινωτικής συμπεριφοράς, αποσκοπώντας στην αντιμετώπιση και εκρίζωση του εκφοβισμού.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία υιοθετήθηκε υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης το 1950 με σκοπό την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, παρέχει το δικαίωμα σε νεαρά άτομα τα οποία έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού να προσφύγουν ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ειδικότερα, το α. 2 της ΕΣΔΑ τονίζει ότι το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στη ζωή προστατεύονται από το νόμο. Συνεπάγεται λοιπόν, ότι το κράτος αποτελεί το πρωταρχικό φορέα προστασίας και διασφάλισης του δικαιώματος στη ζωή των μελών μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Συνεπώς, το κράτος έχει υποχρέωση να επεμβαίνει πρώτο, εγκαίρως και δραστικά, μέσω των οργάνων του. Υποχρέωση έχει επίσης να διεξάγει έρευνα για να εντοπιστούν τα αίτια, οι περιστάσεις και οι υπεύθυνοι του θανάτου, οποιουδήποτε προσώπου υπάγεται στη δικαιοδοσία της, εφόσον ο θάνατος αυτός προκλήθηκε είτε από όργανο του κράτους, είτε από πολίτη, είτε από το ίδιο το θύμα, είτε έγινε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο.

Πρέπει, να σημειωθεί ότι από το συγκεκριμένο άρθρο συνεπάγεται η υποχρέωση των κρατών να εφαρμόσουν το κατάλληλο νομικό και διοικητικό πλαίσιο το οποίο να μπορεί να καταστέλλει και συγχρόνως να τιμωρεί τις παραβιάσεις του δικαιώματος στη ζωή.

Το α. 3 της ΕΣΔΑ, με το οποίο απαγορεύονται χωρίς καμία διάκριση τα βασανιστήρια και η απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, τεκμηριώνει το βασικό χρέος και την δέσμευση του κράτους να αποτρέπει και να καταστέλλει την παραβίαση της εν λόγω απαγόρευσης. Το συγκεκριμένο άρθρο διασφαλίζει τα άτομα, τα οποία συχνά καταλήγουν θύματα εκφοβισμού. Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση O’ Keeffe κατά της Ιρλανδίας (ΕΔΔΑ, 28/1/2014) κατά την οποία η προσφεύγουσα επισήμανε ότι το ελλιπές σύστημα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης απέτυχε να την προστατεύσει από τη σεξουαλική παρενόχληση ενός καθηγητή της, (έναν κίνδυνο τον οποίο το κράτος γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει) με το δικαστήριο να κρίνει ότι υπάρχει πράγματι παραβίαση του άρθρου 3 ΕΣΔΑ.

Στην ελληνική κοινωνία και στον τομέα του ελληνικού δικαίου μέχρι πρόσφατα υπήρχε παντελής έλλειψη νομικού πλαισίου το οποίο να περικλείει τις έννοιες του εκφοβισμού τόσο σε σχολικό όσο και σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο. Με λαβή την πρόσφατη υπόθεση του Βαγγέλη Γιακουμάκη το Ελληνικό Υπουργείο Δικαιοσύνης τροποποίησε τη νομοθεσία στην Ελλάδα ώστε να καλύψει ορισμένες περιπτώσεις εκφοβισμού. Στόχος είναι η προστασία των θυμάτων βίας, σωματικής και λεκτικής, η οποία έχει δυσμενείς συνέπειες όχι μόνο στη σωματική υγεία αλλά ή/και στην ψυχοσύνθεση του ατόμου.

Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ) και όλα τα Πρωτόκολλα της, (συνολικά 14 Πρωτόκολλα) περιλαμβανομένου του Πρωτοκόλλου Αρ.12 που διευρύνει την προστασία της Σύμβασης σε θέματα διακρίσεων. Έχει επίσης κυρώσει όλες τις άλλες συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, και των Ηνωμένων Εθνών.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελεί μέρος του Κυπριακού Δικαίου με βάση το Ν. 39/62 που κύρωσε τη Σύμβαση και σύμφωνα με το 169 του Συντάγματος έχει αυξημένη ισχύ έναντι οποιουδήποτε απλού νόμου(δηλαδή υπερισχύουν κάθε απλού τυπικού νόμου.)

Ο εκφοβισμός, σε όλες του τις μορφές, αποτελεί ένα τεράστιο και πολύπλοκο ουσιαστικό νομικό ζήτημα που εκτείνεται σε πολλούς κλάδους του Δικαίου (Ποινικό, Διοικητικό, Προστασία Δικαιωμάτων) και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σοβαρά από την πολιτεία.

Η απάθεια και η σιωπή δεν προστατεύουν κανέναν. Τα θύματα αλλά και τα άτομα που γίνονται μάρτυρες μιας τέτοιας συμπεριφοράς επιβάλλεται να μιλούν και να καταγγέλλουν τις πράξεις και τους θύτες.