Μαμώνια: Το γενεαλογικό δέντρο των ανθρώπων της κοινότητας σε ειδική μελέτη

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Τα Μαμώνια είναι μικρό χωριό στη νοτιοανατολική άκρη της επαρχίας Πάφου. Βρίσκονται στη μέση διαδρομή Πάφου – Τροόδους, δια μέσου της κοιλάδας του Διαρίζου ποταμού. Η γεωλογική εικόνα των Μαμωνιών έχει άμεση σχέση με τη γεωλογική ιστορία της ανάδυσης της Κύπρου από τη θάλασσα και του σχηματισμού του νησιού κατά τη διάρκεια των μακρών γεωλογικών αιώνων. Ως προς την ονομασία του χωριού υπάρχουν πολλές εκδοχές. Η επικρατέστερη είναι ότι το χωριό χρωστά το όνομά του στη μεγάλη οικογένεια των Μαμωνάδων από τη Μονεμβασία Πελοποννήσου, η οποία είχε μεγάλη ακμή στα βυζαντινά χρόνια, και για τον πλούτο της κυριεύτηκε από τους Φράγκους το 1251 μ. Χ. Απόγονοι της οικογένειας αυτής διασκορπίστηκαν σε διάφορες ελληνικές πόλεις και νησιά. Ένας από τους κλάδους της οικογένειας αυτής κατέφυγε στα Μαμώνια.
Το χωριό ήταν πάντα γεωργοκτηνοτροφικό και μικρό. Οι δε κάτοικοι, στη μέγιστη πλειοψηφία τους, ήταν φτωχοί, αλλά εργατικοί. Από την τουρκική κατάληψη της Κύπρου και μετά, στο χωριό μεταφέρθηκαν έποικοι από την Ανατολία, όπως συνέβη και με όλα τα χωριά της κοιλάδας του Διαρίζου. Στα Μαμώνια όμως οι Τούρκοι ουδέποτε κατέστησαν πλειοψηφία. Από το 1945 οι Τούρκοι άρχισαν να εγκαταλείπουν σταδιακά το χωριό και να εγκαθίστανται σε γειτονικά τουρκικά χωριά. Το 1958, όταν άρχισαν οι διακοινοτικές ταραχές, έφυγε και η τελευταία τουρκική οικογένεια. Οι σχέσεις των δυο εθνοτικών ομάδων ήταν πάντα φιλικές και αρμονικές.
Το μικρό αυτό χωριό της επαρχίας Πάφου, έρχεται σήμερα στο προσκήνιο με αφορμή μια μοναδική στο είδος της μελέτη του εκπαιδευτικού και μελετητή Νέαρχου Νεάρχου, που κατάγεται από τα Μαμώνια. Ο συγγραφέας επιχειρεί, μέσα από το βιβλίο του αυτό, να αναζητήσει τις ρίζες όσων Μαμωνιτών είχαν φύγει και όσων απέμειναν στο χωριό, για να επανασυνδέσει, έστω και έμμεσα, με τις πληροφορίες αυτές, τις οικογένειες και τους κατοίκους του μικρού αυτού χωριού, που είχαν διασκορπιστεί στη διαδρομή του χρόνου σ΄ όλη την Κύπρο και στο εξωτερικό. Στο σημείο αυτό τα αποτελέσματα ήταν καταπληκτικά. Οικογένειες και άτομα συγγενικά μεταξύ τους είχαν αποκοπεί και δεν γνωρίζονταν, ούτε είχαν επαφή. Και η προσφορά του βιβλίου στο θέμα αυτό ήταν καταλυτική. 
Τα στοιχεία εξασφαλίστηκαν από το Ληξιαρχείο της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου, από το Κρατικό Αρχείο και από προσωπικές συνεντεύξεις του συγγραφέα με στενά μέλη μιας εκάστης των οικογενειών. Ένας κατάλογος δεκατριών ανδρών, από τα Μαμώνια, περιλαμβάνεται στο Φορολογικό κώδικα της Αρχιεπισκοπής του 1925. Ένας άλλος κατάλογος, από 94 Έλληνες και Τούρκους άνδρες των Μαμωνιών, από το 1814 μέχρι το 1905, εξασφαλίσθηκε από το Κρατικό Αρχείο (ΕΔΠ 1/5 ). Ένας τρίτος κατάλογος με 20 άρρενες Έλληνες Ορθόδοξους κατοίκους των Μαμωνιών, άνω των 20 ετών, συντάχθηκε από την Αγγλική Κυβέρνηση για τις Αρχιεπισκοπικές εκλογές του 1908 και διασώζεται στο Κρατικό Αρχείο SA1/640/1908. Σ’ αυτά όμως τα τρία έγγραφα καταγράφονται μόνο άρρενες, γιατί, φαίνεται, πως εκείνο που ενδιέφερε τους συντάκτες ήταν οι φορολογούμενοι άνδρες ή στο ότι οι γυναίκες δεν ψήφιζαν, ούτε διορίζονταν σε αξιώματα και έτσι δεν κρίθηκε σκόπιμο να καταγραφούν.

Μιλώντας σήμερα στο PafosNet για την μελέτη αυτή, ο κ. Νεάρχου επισημαίνει ότι οι δυσκολίες στη συλλογή των στοιχείων ήταν πολλές. Γι’ αυτό και ο χρόνος, που χρειάστηκε για την έρευνα και ολοκλήρωση του βιβλίου, έφτασε τα επτά χρόνια, τονίζει.

« Μέσα από την καταγραφή της γενεαλογίας του χωριού παρουσιάζεται η τοπική εξέλιξη στη διάρκεια του ιστορικού χρόνου», αναφέρει. « Επίσης, μέσα από τη μικρή αυτή ιστορία αναδεικνύεται η φυσιογνωμία, η κοινωνική οργάνωση, οι οικονομικές δυνατότητες της καθεμιάς οικογένειας ξεχωριστά, η θρησκευτική πίστη, οι δοξασίες και η ευλάβεια των κατοίκων προς τους τοπικούς αγίους και τους ναούς τους, προς τους εκπροσώπους και τα σύμβολά τους, η καλλιέργεια πατριωτικού φρονήματος μέσα από το σχολείο, την εκκλησία και την οικογένεια, η διαφύλαξη των ηθών και των εθίμων της μικρής αυτής κοινότητας των Μαμωνιών και η τήρησή τους με σχολαστικότητα, η αλληλεγγύη και η συμπαράσταση σε δύσκολες ώρες ανάμεσα στα μέλη της μικρής κοινωνίας του χωριού κ.λ.π». 
Μέσα από την καταγραφή των στοιχείων αυτών, τονίζει ο συγγεαφέας, προκύπτουν εμφανείς επιπτώσεις στην όλη εξελικτική πορεία κάθε οικογένειας, είτε αυτών που διέμειναν στο χωριό, είτε αυτών που μετοίκησαν ή μετανάστευσαν:

« Μερικά από τα στοιχεία αυτά είναι εντυπωσιακά: Η ύπαρξη πολλών παιδιών στις πλείστες οικογένειες. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Ελπινίκης Ζορνά, που γέννησε 22 παιδιά, από τα οποία επέζησαν ένδεκα. Πολλές γυναίκες των Μαμωνιών έφεραν στον κόσμο από τα έξι μέχρι τα δώδεκα παιδιά.

Η μεγάλη θνησιμότητα των παιδιών, που σε μερικές περιπτώσεις κυμαινόταν από το 50% - 65%.

Οι δεύτεροι και οι τρίτοι γάμοι ανδρών, αλλά και γυναικών, στα χρόνια πριν από την Ανεξαρτησία. Κι αυτό εξαιτίας της μεγάλης θνησιμότητας, που κάλυπτε και τους μεγάλους, άνδρες και γυναίκες, και η αναγκαιότητα που προέκυπτε για σύσταση άλλης οικογένειας, είτε για την ανάληψη φροντίδας των υπαρχόντων ορφανών, είτε για την αντιμετώπιση από κοινού οικονομικών βαρών, αλλά και επαγγελματικών υποχρεώσεων.

Παρόλο που το χωριό ήταν μικτό, εντούτοις δεν υπήρξαν μικτοί γάμοι.

Στο χωριό δεν υπήρχε τζαμί ούτε τουρκικό σχολείο. Αρκετά από τα παιδιά των τουρκικών οικογενειών πήγαιναν στο ελληνικό σχολείο.

Και τέλος, πριν από την Ανεξαρτησία υπήρχε η τάση τα παιδιά να βαπτίζονται με γνήσια ελληνικά και χριστιανικά ονόματα. Κι αυτό ως μέτρο αντίστασης στην παντοειδή προσπάθεια των Άγγλων να αφελληνίσουν τον πληθυσμό, να αλλοιώσουν τα χαρακτηριστικά της εθνικής τους ταυτότητας και φυσιογνωμίας και έτσι να εκτροχιάσουν και το στόχο των Ελλήνων της Κύπρου για αυτοδιάθεση – ένωση».                                      

Όταν το 2012 παρουσίασα το βιβλίο «Μαμώνια, στον περίγυρο της αλήθειας, του μύθου και του παραμυθιού», είχα από τότε λάβει την απόφαση, ότι έπρεπε να αναζητήσω τις ρίζες όσων Μαμωνιτών είχαν φύγει και όσων απέμειναν στο χωριό, για να  επανασυνδέσω, έστω και έμμεσα, με τις πληροφορίες αυτές, τις οικογένειες και τους κατοίκους του μικρού αυτού χωριού, που είχαν διασκορπιστεί στη διαδρομή του χρόνου, δηλώνει στο PafosNet ο πρώην διευθυντής του Παγκυπρίου Γυμνασίου.

« Από το 1900 μέχρι το 1962, τα στοιχεία, για Έλληνες και Τούρκους του χωριού, είναι παρμένα από το Ληξιαρχικό Βιβλίο Μαμωνιών, της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου», εξηγεί. « Από το 1962 και μετά οι γεννήσεις καταχωρούνται στο Ληξιαρχείο κατά επαρχία και όχι κατά χωριό. Έτσι, είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι νέες γεννήσεις. Για το λόγο αυτό, τα στοιχεία για τους νεότερους Μαμωνίτες, που έχουν την καταγωγή τους, έστω και από τον ένα μόνο γονιό από τα Μαμώνια, αντλήθηκαν μέσα από προσωπικές συναντήσεις με στενά μέλη μιας εκάστης των οικογενειών.

Για τους Τούρκους των Μαμωνιών τα στοιχεία είναι παρμένα από το Ληξιαρχικό Βιβλίο της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου και από το Κρατικό Αρχείο. Ο περιορισμένος αριθμός παιδιών στις πλείστες Τουρκοκυπριακές οικογένειες φανερώνει τη σταδιακή εγκατάλειψη του χωριού. Τα παιδιά, που καταγράφονται, είναι μόνο  όσα είχαν γεννηθεί στα Μαμώνια και είναι καταχωρημένα στο Ληξιαρχικό Βιβλίο Γεννήσεων της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου».
Παρατηρήθηκε το φαινόμενο, επισημαίνει ο Νέαρχος Νεάρχου, το ίδιο άτομο να είναι δηλωμένο στο Ληξιαρχείο με δυο μέχρι και τρία ονόματα. Κι αυτό για το λόγο, ότι, μέχρι να δηλωθεί το όνομα του παιδιού στο Ληξιαρχείο της Επαρχιακής Διοίκησης, μεσολαβούσαν άλλα στάδια, όπως ο εκκλησιασμός του παιδιού με κάποιο όνομα. Ακολουθούσε η βάπτιση, που μπορούσε ν’ αλλάξει το αρχικό όνομα. Υπάρχουν και περιπτώσεις, που οι γονείς με ένορκη δήλωση άλλαζαν και το δεύτερο όνομα. Μέχρι το τελικό όνομα ενός παιδιού να φθάσει στο Ληξιαρχείο, ο κοινοτάρχης καθηκόντως είχε ήδη δηλώσει το παιδί με κάποιο όνομα, όχι κατ’ ανάγκη το οριστικό. Γι’ αυτό και παρατηρούνται περιπτώσεις διπλών ή και τριπλών εγγραφών των ίδιων ατόμων με διαφορετικά ονόματα, κυρίως στα Μητρώα, που τηρούσαν οι κοινοτάρχες.       

Σχετικά με τις  οικογένειες των Τουρκοκυπρίων στα Μαμώνια ο συσχετισμός των οικογενειών μεταξύ τους δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς από το 1945 άρχισε η φυγή τους από το χωριό και τα στοιχεία τόσο του Ληξιαρχείου της Επαρχιακής Διοίκησης Πάφου, όσο και του Κρατικού Αρχείου είναι περιορισμένα και ελάχιστα διαφωτιστικά, αναφέρει ο συγγραφέας:

« Μετά την Ανεξαρτησία, οι συνθήκες διαφοροποιήθηκαν. Οι οικογένειες, είτε αυτές που έμειναν στο χωριό, είτε αυτές που οργανώθηκαν εκεί όπου είχαν τη νέα τους διαμονή και εργασία, έδωσαν προτεραιότητα στη μόρφωση των παιδιών τους σε βαθμό απίστευτο. Από τα στοιχεία του βιβλίου καταφαίνεται ο μεγάλος αριθμός πτυχιούχων επαγγελματιών, Ακαδημαϊκών, γυναικών και ανδρών, σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους. Γιατροί, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων, δικηγόροι, αρχιτέκτονες, μηχανολόγοι, στατιστικολόγοι, πιλότοι, ηλεκτρολόγοι, λογιστές, τραπεζικοί, νοσοκόμοι, γραφείς κ.ά. Μεγάλος είναι επίσης ο αριθμός των απασχολουμένων σε τεχνικά επαγγέλματα, καθώς και επιχειρηματίες όλων των κατηγοριών. Σημαντικός αριθμός ασχολείται με τη γεωργία, κυρίως την καλλιέργεια εσπεριδοειδών και ελαιών, την αμπελοκαλλιέργεια και σε μικρότερο βαθμό με την κτηνοτροφία. Άλλοι διατηρούν κέντρα, καφενεία, είναι ειδικευμένοι ή και ανειδίκευτοι εργάτες, μικροπωλητές, οδηγοί και άλλα».
Πριν το 1945, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των Μαμωνιών ήταν διαπλεγμένο με το χωριό Άρσος Λεμεσού, αναφέρει ο κ. Νεάρχου. Κι αυτό γιατί, είτε Αρσιώτες/ες παντρεύονταν και εγκαθίσταντο μόνιμα στα Μαμώνια, είτε και το αντίθετο. Αυτοί ήταν στην πλειοψηφία τους γεωργοί και βοσκοί. Για το λόγο αυτό ένα  μέρος της ακίνητης ιδιοκτησίας των Μαμωνιών ανήκε, τουλάχιστον μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κυρίως σε Αρσιώτες.

« Μικροϊδιοκτήτες υπήρχαν, βέβαια, και από άλλα χωριά», αναφέρει. « Από το 1945 και μετά η περιουσία των ξένων άρχισε σταδιακά να περνά στα χέρια ντόπιων Μαμωνιτών. Σήμερα, η ακίνητη ιδιοκτησία ανήκει, κατά κύριο λόγο, στους κατοίκους ή τους απόδημους του χωριού. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η δραστηριοποίηση των αποδήμων, σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, έδωσε μια νέα πνοή και μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάπτυξη στο χωριό, κυρίως στην οικοδομική, αλλά και στην πολιτιστική προβολή των Μαμωνιών».