Λόφος Φάμπρικας: Το κρυμμένο αρχαιολογικό διαμάντι της Πάφου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Στην Κάτω Πάφο, πέριξ της κεντρικής λεωφόρου που οδηγεί προς το πολύβουο λιμανάκι και τον μόλο της πόλης, είναι εδώ και λίγες μέρες σε πλήρη εξέλιξη ένα έργο-σταθμός για την ανάδειξη και προβολή μοναδικών αρχαιολογικών θησαυρών της Κάτω Πάφου, που για δεκαετίες βρίσκονται «κατακερματισμένες» σε διάφορα σημεία της ευρύτερης περιοχής. Το έργο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Κάτω Πάφου μπαίνει πια σε στάδιο πρακτικής εκτέλεσης με την μεταφορά στο μέρος της τεράστιας μεταλλικής πεζογέφυρας η οποία θα διέρχεται πάνω από την λεωφόρο Αποστόλου Παύλου, ενώνοντας τις αρχαιότητες της δυτικής με αυτές της ανατολικής περιοχής όπως διαχωρίζονται από τον οδικό άξονα. Οι αρμόδιοι επισημαίνουν ότι η ενοποίηση αυτή θα φέρει στο φως την ολότητα της σπάνιας αρχαιολογικής σημασίας ενός σημείου που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε μόνο ως σημείο εκτέλεσης ανασκαφικών εργασιών εδώ και πολλά χρόνια: Του λόφου της Φάμπρικας, ενός σημείου που από τους ειδικούς αποκαλείται το «κρυμμένο αρχαιολογικό διαμάντι της Πάφου».

Μιλώντας στο PafosNet ο αρχιτέκτονας και υπεύθυνος υποδομών του Οργανισμού για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης Πάφος 2017, Γιάννης Κουτσόλαμπρος, εξηγεί ότι η στρατηγική επέμβασης στον χώρο των αρχαιοτήτων της περιοχής, βασίζεται στην δημιουργία μιας περιήγησης, ενός ευλαβικού αρχαιολογικού περίπατου ταυτόχρονα και μιας αστικής πορείας η οποία χαρτογραφεί την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων με αναφορές για τον επισκέπτη τόσο στην παλιά όσο και στη σύγχρονη πόλη. H μελέτη των αρχιτεκτόνων που κέρδισε τον σχετικό διαγωνισμό, αναφέρει, αναγνωρίζει την διακοπή της ομαλής κίνησης των υφιστάμενων αρτηριών, λεωφόρου Αποστόλου Παύλου και οδού Αγίας Κυριακής και στρατηγικά με την προσθήκη της πεζογέφυρας, ενοποιεί σε πολλαπλά επίπεδα τον αρχαιολογικό χώρο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ενοποίηση και εμπλουτισμό της αρχαιολογικής εμπειρίας, εξηγεί.

« Οι μελετητές που κέρδισαν το διαγωνισμό του έργου, εξηγούν ότι ενισχύονται όλες οι διασυνδέσεις λειτουργικά και οπτικά, προς τα διάφορα ιστορικά μνημεία, προσβάσεις, θέες την πλατεία, ενώ προτείνονται σύγχρονες, εφήμερες κατασκευές, για να φιλοξενήσουν χρήσεις και να υποστηρίξουν λειτουργίες απαραίτητες για τον αρχαιολογικό περίπατο και την πλατεία, την περιοχή επέμβασης ευρύτερα», επισημαίνει. « Η χωροθέτηση της γέφυρας στην συγκεκριμένη θέση συμβολικά αποτελεί την είσοδο προς την ιστορική περιοχή τόσο από την Αποστόλου Παύλου, αλλά και από τον βόρειο χώρο όπου προτίθεται να ανεγερθεί το κέντρο επισκεπτών και πετυχαίνει τα εξής σύμφωνα με τους μελετητές: Σε πολεοδομικό και αστικό επίπεδο σηματοδοτεί την είσοδο στον ευρύτερο Αρχαιολογικό χώρο και την πρόσβαση προς το Λιμανάκι. Η σηματοδότηση είναι διακριτική και δεν υπερβαίνει την κορυφογραμμή των βράχων.

Σε ιστορικό και λειτουργικό επίπεδο ενοποιεί τους αρχαιολογικούς χώρους εκατέρωθεν της λεωφόρο Αποστόλου Παύλου, Φάμπρικας και οδού Αγίας Κυριακής. Αποκαθιστά την ενότητα με ήπιο τρόπο, με ομαλότητα στην διακίνηση που δίνει ανεμπόδιστη πρόσβαση στα ΑμεΑ, αλλά και στο ευρύ κοινό και με την συγκεκριμένη θέση δημιουργεί σε επίκαιρο και επιλεγμένο σημείο πλατφόρμα παρατήρησης του αρχαιολογικού χώρου. Άφιξη δημιουργείται στην περιοχή παρατηρητηρίου και εκκίνηση παράπλευρα της λεωφόρου Αγίου Παύλου.

Σε οικολογικό επίπεδο επιτυχαίνει την ενοποίηση του οικοσυστήματος με την ουσιαστική μεταφορά στοιχειών χλωρίδας στην ίδια την γέφυρα, λειτουργώντας αναπόσπαστο στοιχείο του ίδιου του οικοσυστήματος. Επενδύεται με τρυπητή λαμαρίνα και ως δάπεδο χρησιμοποιεί μεταλλική σχάρα, κάτω από την οποία θα υπάρχουν στοιχεία του οικοσυστήματος, όπως χώμα, χλωρίδα, κτλ».

Στον υπόλοιπο, πλην της πεζογέφυρας χώρο, τονίζει ο κ. Κουτσόλαμπρος, η φιλοσοφία της πρότασης που επελέγη, στηρίζεται στην λογική του όμορου ψαροχωριού: τυπολογικά αναγνωρίστηκαν ισόγεια κτίσματα με επιμήκη κάτοψη, λιτά, με χωροθέτηση που να υπακούει όχι σε κάποιο σύστημα προκαθορισμένο, παρά μόνο σε λειτουργικούς λόγους: «Προτείνονται από την ομάδα των επιστημόνων που κέρδισε τον διαγωνισμό, προκατασκευασμένες εφήμερες «μονάδες» μεγέθους container, που με οχήματα, με ευκολία και ταχύτητα μπορούν να αναπτυχθούν και να αποτελέσουν στοιχεία κοινωνικής συμπύκνωσης στην πλατεία, να υποστηρίξουν χρήσεις. Η τυπολογία «άτακτης» χωροθέτησης των υφιστάμενων κατοικιών στο ψαροχώρι μετατρέπεται σε τρόπο επανένταξης της μονάδας στην περιοχή της Πλατείας. Ταυτόχρονα δίνουν ευχέρεια ευέλικτης εναλλαγής χρήσης, περιλαμβάνουν καφετέρια/ αναψυκτήριο, εκθεσιακό χώρο, αποθηκευτικούς χώρους και χώρους υγιεινής. Οι ίδιες μονάδες παρέχουν στήριξη σε συρματόσχοινα προέντασης, σε ύψος περίπου 5 μέτρων τα οποία σηματοδοτούν τους χώρους εκδηλώσεων και ταυτόχρονα λειτουργούν ως στοιχεία υποδομής για τοποθέτηση πανιού σκίασης, φωτιστικών και ηχητικών σωμάτων.

Προτείνονται αναφορές στον αρχαίο κάνναβο ως στοιχείο προσανατολισμού και ιστορικής σηματοδότησης με την χρήση μεταλλικών στοιχείων, που υποδηλούν ίχνος στο οδικό δίκτυο και στο δίκτυο πεζών. Η γραμμή του καννάβου αλλάζει χρώμα όταν συμπίπτει με μνημεία για καθοδήγηση. Η ίδια λογική σηματοδότησης επεκτείνεται και στις υπόλοιπες περιοχές σηματοδοτώντας πορείες/ μονοπάτια και ταυτόχρονα στηρίζει τις μεταλλικές ηλεκτροπρεσαριστές σχάρες που δημιουργούν την στρώση πορείας, όπου υπάρχει κάτω χώμα, κυρίως στους αρχαιολογικούς χώρους.

Τα στέγαστρα επίσης, σύμφωνα με τους μελετητές, λειτουργούν σαν κέλυφος προστασίας των αρχαίων. Με βασικό υλικό το πανί για να υπάρχει διάχυση φωτός, προστασία από βροχή και υπεριώδη ακτινοβολία η οργανική τους μορφή σε διαλεκτική μορφολογική αντίθεση με την γέφυρα, ακολουθεί τον προσανατολισμό και την λογική δημιουργίας μικρόκοσμου στον οποίο ο επισκέπτης αυτοσυγκεντρώνεται. Το προσωρινό στέγαστρο συναρμολογείται από τέσσερεις τετράγωνους μεταλλικούς πασσάλους πλάτους 50 χιλ. και οι οποίοι έχουν επιλογές στήριξης του οριζόντιου τετράγωνου υφάσματος σε τρία διαφορετικά ύψη. Αυτό επιτρέπει και την εύκολη προσαρμογή σε ανώμαλα εδάφη.

Η μόνιμη περίφραξη αποτελείται από πλέγμα από ανοξείδωτο χάλυβα το οποίο επιτρέπει την μέγιστη οπτική σχέση προς τα αρχαία από τον δρόμο ή πεζόδρομο που οριοθετεί. Η ευέλικτη μορφολογία του πλέγματος, το οποίο έχει την ευχέρεια να επανέρχεται στην αρχική του μορφή, επιτρέπει στην ίδια την περίφραξη να λειτουργήσει και ως χώρος στάσης ή ανάπαυσης σε σχέση με το δρόμο. Με την εισαγωγή επιλεκτικά καθίσματος, αυτό μπορεί να μετατρέψει τους δρόμους και πεζόδρομους από περάσματα, σε πλατείες και παράλληλα να ενισχύσει και την σχέση του περαστικού με τα αρχαία».

Αναφορικά με την εντυπωσιακή και τεράστια πεζογέφυρα, μήκου σχεδόν 400 μέτρων, που θα δεσπόζει της περιοχής μετά την ενοποίηση, ο Γιάννης Κουτσόλαμπρος εξηγεί ότι στην πεζογέφυρα υπάρχουν στοιχεία γραμμικού φωτισμού ενταγμένα στην κατασκευή στο επίπεδο πεζών και στους πυλώνες στήριξης για φωτισμό της πεζογέφυρας από χαμηλά και ανάδειξης της ως σηματοδότη εισόδου.

« Η τεράστια πεζογέφυρα θα συνδέει το δυτικό με το ανατολικό τμήμα των αρχαιολογικών θησαυρών της Κάτω Πάφου, με τη μια άκρη της να βρίσκεται στο σημείο που είναι το γνωστό ξενοδοχείο Roman και την άλλη στον λόφο της Φάπρικας», τονίζει. « Η πεζογέφυρα θα διέρχεται σε μεγάλο ύψος πάνω από την λεωφόρο Αποστόλου Παύλου, δίνοντας ένα εντυπωσιακό πλάνο στους περιπατητές και επισκέπτες των αρχαιοτήτων, αφού θα έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν οπτικά ολόκληρη την αρχαιολογική περιοχή της Πάφου.

Ο στατικός φορέας της γέφυρας θα είναι χαλύβδινος. Το κεντρικό δοκάρι της θα είναι από στρογγυλή κοίλη διατομή διαμέτρου 600mm που έχει μεγάλη στρεπτική ακαμψία και μπορεί να παραλάβει τις καμπτικές και στρεπτικές ροπές που επιβάλλει η καμπυλόμορφη μορφή της. Η υποστύλωση του θα γίνει και πάλι με κοίλες διατομές σε μεταβλητές αποστάσεις μεταξύ τους ώστε να υπάρχει η δυνατότητα αποφυγής των αρχαιοτήτων. Η θεμελίωση των υποστυλωμάτων θα είναι με μεμονωμένα πέδιλα ύψους 50cm. Το φορέας του σκέπαστρου θα είναι με στρογγυλές κοίλες διατομές. Τα επιβαλλόμενα φορτία από το πανί είναι πολύ μικρά και έτσι ο φορέας μπορεί με μικρές διατομές να καλύψει μεγάλα ανοίγματα».

Στον χώρο συνάθροισης και εκδηλώσεων, οι μελετητές επισημαίνουν ότι τα συρματόσχοινα σε ύψος για τις τέντες, δημιουργούν την υποδομή για τοποθέτηση φωτιστικών σωμάτων ενώ στην μόνιμη περίφραξη εντάχθηκε φωτισμός.

« Η αειφορία ως λογική διέπει με διάφορους τρόπους την προτεινόμενη επέμβαση», τονίζουν στη μελέτη. « Προτείνονται παντού πορώδεις, απορροφητικές επιφάνειες, γίνεται επιτόπου απορρόφηση ομβρίων και περιορίζονται στο ελάχιστο η συλλογή και η απορροή, άρα μικρότερο κόστος επένδυσης σε υποδομή και καλύτερη διαχείριση υδάτων. Συγκεκριμένες λιθοστρώσεις προτείνεται να είναι από υλικό λίθινων τοίχων που γειτνιάζουν και καθαιρούνται. Διατηρούνται όλα τα δέντρα για σκίαση και στην πλατεία προτείνονται μεγάλες σκιασμένες επιφάνειες με τέντες καθώς και εφήμερες μονάδες με σκίαστρα/ υμιυπαίθριους χώρους».

Ως προς το Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης στην περιοχή, ο υπεύθυνος υποδομών του Πάφος 2017 αναφέρει ότι διατηρείται ως κύριος άξονας πρόσβασης και προτείνεται πλακόστρωση για την οδό Ηφαίστου όπου δημιουργούνται εκατέρωθεν χρήσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Ταυτόχρονα αυτή η λογική δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα πορεία προσέγγισης από την σύγχρονη πόλη και καταλήγει στο Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης, που τοποθετείται στο τρίγωνο Ηφαίστου, Αποστόλου Παύλου και Αγίων Αναργύρων.

« Το κέντρο λειτουργεί συμπληρωματικά προς τον αρχαιολογικό χώρο οπτικά και υποστηρικτικά ως προς τις χρήσεις, ταυτόχρονα δημιουργεί μια δεύτερη είσοδο- προσέγγιση προς τους Αρχαιολογικούς χώρους και προς το Παρατηρητήριο διαμέσου του στεγάστρου».                                                  

Ο λόφος του Φάμπρικα αποτελεί εδώ και χρόνια το «πεδίο» σωστικών ανασκαφών της αποστολής του Πανεπιστημίου της Αβινιόν σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Είναι η περιοχή που έδωσε πριν μερικά χρόνια και τη σπουδαία ανακάλυψη του Ελληνιστικού Θεάτρου, του μεγαλύτερου μέχρι σήμερα και καλύτερα διατηρημένου θεάτρου της συγκεκριμένης περιόδου σε όλο τον ελληνικό χώρο.

Από τα υπόλοιπα σημαντικά ευρήματα των αρχαιολόγων γνωρίζουμε πλέον ότι ο λόφος Φάμπρικα αποτελούσε μια πολύ σημαντική συνοικία της αρχαίας πόλης, η οποία περιελάμβανε νέα κτίρια και βασικά έργα υποδομής, όπως εγκαταστάσεις υδροδότησης. Το 2015 συνεργεία του Τμήματος Αρχαιοτήτων προέβησαν σε έργα στερέωσης και συντήρησης ερειπίων Ρωμαϊκής οικίας, γεγονός που έστρεψε τους προβολείς της δημοσιότητας στην περιοχή η οποία ούτως ή άλλως ήταν ήδη καλά γνωστή στους επιστήμονες ως σημαντική συνισταμένη του λαμπρού παρελθόντος της Πάφου.  

Το μεγάλο έργο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Κάτω Πάφου, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών για την πόλη και την επαρχία της Πάφου, αφού πλέον θα δοθεί η δυνατότητα της περαιτέρω ανάδειξης του σπάνιου αρχαιολογικού πλούτου της Πάφου διεθνώς. Το νέο έργο, θα έχει ως κατάληξη και σημείο αναφοράς την Πλατεία των Εθνών, όπου κήρυξε ο Απόστολος Παύλος κατά την διέλευση του από την Πάφο.

Με το έργο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων στην Κάτω Πάφο εξυπηρετούνται πολλαπλοί στόχοι, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι η αποκατάσταση της λειτουργικότητας του αρχαίου τοπίου, η υποβοήθηση της αρχαιολογικής έρευνας και η προβολή των αποτελεσμάτων της στον επισκέπτη, η ενοποίηση και ο εμπλουτισμός της αρχαιολογικής εμπειρίας και διασύνδεσή της με στρώματα της νεότερης ιστορίας και τη σύγχρονη πόλη, καθώς επίσης η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος.

Το συγκεκριμένο έργο θεωρείται πολύ σημαντικό γιατί συν τοις άλλοις δεν εντάσσεται στο θέμα των διαρθρωτικών ταμείων , αλλά τα χρήματα υπάρχουν και έχουν ήδη μεταβιβαστεί από το Κρατικό Λογιστήριο στο Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων.