Κεφαλαλγίες και ημικρανίες: Συμπτώματα και αντιμετώπιση

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΤΟΥ δρος ΠΕΡΙΚΛΗ ΖΑΒΡΙΔΗ

Αναισθησιολόγου

MSc Διαχείριση Χρόνιου Πόνου

Η κεφαλαλγία αποτελεί μια από αιτίες που οδηγούν τους ασθενείς στο γιατρό. Μπορεί να είναι απλά ένα σύμπτωμα που επηρεάζει τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του ατόμου (πρωτοπαθής κεφαλαλγία) ή μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα μιας υποκείμενης νοσηρής κατάστασης, δυνητικά επικίνδυνης για τη ζωή του ασθενούς (δευτεροπαθής κεφαλαλγία).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περιλαμβάνει την κεφαλαλγία στις 20 πρώτες παθήσεις ανά τον κόσμο που προκαλούν σημαντικό πρόβλημα αναπηρίας.

Ο χρόνος και ο τρόπος έναρξης της κεφαλαλγίας είναι πολύ σημαντικός για τη διάγνωση.

Οξεία εγκατάσταση έντονης κεφαλαλγίας θέτει την υποψία αγγειακής βλάβης (υπαραχνοειδής αιμορραγία, ενδοεγκεφαλική αιμορραγία, αιμορραγία όγκου του εγκεφάλου), υποκείμενης κακοήθειας, καρκινωματώδους ή λοιμώδους μηνιγγίτιδας (ΟΝΠ) ή ακόμη και εγκεφαλικού αποστήματος. Οι ασθενείς πρέπει πάντοτε να υποβάλλονται σε παρακλινικό έλεγχο (αξονική ή μαγνητικήτομογραφία εγκεφάλου) για να αποκλειστούν τα πιο πάνω.

Διαγνωστική προσέγγιση της κεφαλαλγίας

Σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Εταιρείας Κεφαλαλγίας, η διάγνωση των πρωτοπαθών συνδρόμων κεφαλαλγίας είναι φαινομενολογική, και κατά συνέπεια στο μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών η λήψη του ιστορικού καθορίζει και τη διάγνωση.

Κατά τη λήψη του ιστορικού ιδιαίτερη σημασία έχουν:

Η ηλικία και τρόπος έναρξης της κεφαλαλγίας (οξεία, υποξεία ή χρόνια)

Η συχνότητα των κεφαλαλγιών

Η εντόπιση και η επέκταση του άλγους

Ο χαρακτήρας (σφυγμώδης, πιεστική, διαξιφιστική κεφαλαλγία), η διάρκεια πόνου, η ένταση και οι τυχόν μεταβολές του

Η ώρα εμφάνισης του πόνου

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ένταση του πόνου

Η αναζήτηση πρόδρομων συμπτωμάτων, αύρας και συνοδών συμπτωμάτων (ναυτία, έμετοι, ηχοφοβία, φωτοφοβία)

Η συσχέτιση της κεφαλαλγίας με την έμμηνορύση

Η συμπεριφορά και η στάση του ασθενούς κατά τη διάρκεια της κεφαλαλγίας

Η επίδραση του πόνου στη λειτουργικότητα του ασθενούς

Οι προηγούμενες θεραπείες και αποτελεσματικότητα των φαρμάκων

Το ιατρικό ιστορικό

Το οικογενειακό ιστορικό κεφαλαλγιών

Το ιστορικό καταχρήσεων (αλκοόλ, φαρμάκων)

Το ψυχολογικό ιστορικό

Οι ασθενείς με κεφαλαλγία θα πρέπει στη συνέχεια να υποβάλλονται σε κλινική εξέταση και ανάλογα με τα ευρήματα να αποφασίζεται ο παρακλινικός έλεγχος.

Πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες

Ημικρανία

Χωρίς αύρα

Με αύρα

Κεφαλαλγία τύπου τάσεως

Επεισοδιακή

Χρόνια

Αθροιστική κεφαλαλγία και άλλες κεφαλαλγίες που σχετίζονται με το τρίδυμονεύρο και το αυτόνομο νευρικό σύστημα

Ημικρανία

Η ημικρανία είναι επεισοδιακή κεφαλαλγία, με νευρολογικά σημεία και συμπτώματα από το πεπτικό και τα αυτόνομο νευρικό σύστημα. Έχει παρατηρηθεί αυξημένος σχετικός κίνδυνος εμφάνισης ημικρανίας σε συγγενείς πρώτου βαθμού και αφορά συχνότερα τις περιπτώσεις ημικρανίας με αύρα. Διακρίνεται σε ημικρανία χωρίς αύρα και σε ημικρανία με αύρα.

Ημικρανία χωρίς αύρα

Πρόκειται για επαναλαμβανόμενα επεισόδια κεφαλαλγίας διάρκειας 4-72 ωρών. Τυπικά χαρακτηριστικά της κεφαλαλγίας είναι η ετερόπλευρη εντόπιση, ο σφύζοντας χαρακτήρας, η μέση ή μεγάλη ένταση του πόνου και η επιδείνωση μετά από απλή σωματική δραστηριότητα. Επίσης η συνύπαρξη με ναυτία και/ή φωτοφοβία και ηχοφοβία. H ημικρανία χαρακτηρίζεται χρόνια, αν τα επεισόδια συμβαίνουν 15 ή περισσότερες ημέρες το μήνα.

Ημικρανία με αύρα

Πρόκειται για υποτροπιάζουσα διαταραχή η οποία εκδηλώνεται με αναστρέψιμα νευρολογικά συμπτώματα, που εμφανίζονται προοδευτικά εντός 5-20 λεπτών και διαρκούν για λιγότερο από 60 λεπτά (αύρα). Στη συνέχεια ακολουθεί ημικρανία με τα χαρακτηριστικά της ημικρανίας χωρίς αύρα.

Ημικρανική αύρα

Η ημικρανική αύρα εμφανίζεται συνήθως πριν την κεφαλαλγία, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στη διάρκεια της κεφαλαλγίας (δεν μπορεί να έπεται της κεφαλαλγίας). Δεν εμφανίζεται πάντα στις κρίσεις ημικρανίας και η ύπαρξη μόνο 2 επεισοδίων αύρας αρκεί για να χαρακτηριστεί η ημικρανία με αύρα. Συνήθως η αύρα είναι οπτική (φωταψίες, σκοτώματα, θάμβος όρασης, τεθλασμένες γραμμές), αλλά μπορεί να εμφανίζεται και με αισθητικά συμπτώματα (μονόπλευρες δυσαισθησίες ή αιμωδίες), ή και με διαταραχές λόγου (αφασία).

Στάδια ημικρανικής κρίσης

Πρόδρομα συμπτώματα: προηγούνται του πόνου και είναι είτε αρνητικά συμπτώματα (αίσθημα κόπωσης, χασμουρητό, ελάττωση της όρεξης, υπνηλία, δυσανεξία, καταθλιπτικόμορφο συναίσθημα, υποδραστηριότητα), είτε θετικά συμπτώματα (ευερεθιστότητα, ευεξία, αύξηση της όρεξης, υπερδραστηριότητα, αυξημένη ευαισθησία σε φως και θορύβους).

Τα πρόδρομα συμπτώματα είναι ανεξάρτητα από την αύρα, προηγούνται της ημικρανίας και δεν εμφανίζονται πάντα.

–Ημικρανική αύρα

–Κεφαλαλγία και συνοδά συμπτώματα (ναυτία, έμετοι, ηχοφοβία, φωτοφοβία, οσμοφοβία)

–Υποχώρηση του πόνου

Γενικές αρχές της θεραπευτικής αντιμετώπισης της ημικρανίας

Το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση της ημικρανίας είναι η οριστική διάγνωση με βάση τα κριτήρια της Διεθνούς Εταιρείας Κεφαλαλγίας.

Στη συνέχεια ακολουθεί η ενημέρωση και επιμόρφωση του ασθενούς για την αναζήτηση εκλυτικών παραγόντων της ημικρανίας, η παρακολούθηση με το ημερολόγιο κεφαλαλγίας και η αλλαγή τρόπου ζωής (άσκηση, αποφυγή παράλειψης γευμάτων, καλός ύπνος).

Η θεραπεία διακρίνεται σε συμπτωματική (θεραπεία των ημικρανικών κρίσεων) και σε χρόνια προφυλακτική αγωγή.

Συμπτωματική θεραπεία

Για την αντιμετώπιση των κρίσεων επιλέγεται ένα φάρμακο εκλογής και ένα δεύτερο φάρμακο «διαφυγής» (εναλλακτικό φάρμακο αν δεν ανταποκριθεί ο ασθενής στο φάρμακο εκλογής).

Φάρμακο « διαφυγής»: Χορηγείται 2 ώρες μετά τη χορήγηση του πρώτου φαρμάκου, εφ’ όσον ο πόνος παραμένει έντονος. Σε περίπτωση υποτροπής (σε επανεμφάνιση της κεφαλαλγίας που είχε υποχωρήσει με το πρώτο φάρμακο) χορηγείται πάλι το φάρμακο εκλογής.

Ειδικά φάρμακα για τη θεραπεία της ημικρανίας είναι οι τριπτάνες.

Μη ειδικά φάρμακα για τη θεραπεία της ημικρανικής κρίσης:

Απλά αναλγητικά (Παρακεταμόλη, Ασπιρίνη)

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (Ναπροξένη, τολφεναμικό οξύ, ινδομεθακίνη, νατριούχοςδικλοφενάκη. Δεν συνιστώνται για μακροχρόνια χρήση γιατί προκαλούν αντιδραστική κεφαλαλγία (rebound headache) σε κατάχρηση.

Ανταγωνιστές ντοπαμίνης (Μετοκλοπραμίδη, δομπεριδόνη, Χλωροπρομαζίνη)

Χρόνια προφυλακτική αγωγή ημικρανίας

Η χρόνια προφυλακτική αγωγή έχει σκοπό την μείωση της συχνότητας, της διάρκειας και της έντασης των ημικρανικών κρίσεων και κατάσυνέπεια τη βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Συνιστάται σε ασθενείς που εμφανίζουν συχνές ημικρανικές κρίσεις (2-3 μηνιαίως), που δεν ανταποκρίνονται καλά στη συμπτωματική αγωγή και καταφεύγουν συχνά στο φάρμακο διαφυγής, σε ασθενείς που παρουσιάζουν ανεπιθύμητες ενέργειες από τη χρήση συμπτωματικής αγωγής ή κάνουν κατάχρηση φαρμάκων. Η διάρκεια της προφυλακτικής αγωγής είναι από 6 μήνες έως ένα έτος.

Φάρμακα προφυλακτικής αγωγής:

Ανταγωνιστές β-αδρενεργικών υποδοχέων (Propranolol)

Αντιεπιληπτικά (Βαλπροικό νάτριο, Τοπιραμάτη)

Αντικαταθλιπτικά (Αμιτριπτυλίνη)

Κεφαλαλγία τάσης

Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και είναι είτε επεισοδιακή (λιγότερες από 15 ημέρες το μήνα) είτε χρόνια (περισσότερες από 15 ημέρες το μήνα).

Εντοπίζεται μετωπιαία, αυχενικά, ινιακά και σπάνια μονόπλευρα και είναι σαν πίεση ή σαν σφίξιμο. Μπορεί να διαρκεί από λίγες ώρες έως ολόκληρη την ημέρα. Δεν έχει πρόδρομα συμπτώματα, αύρα ή ναυτία και εμέτους.

Στους ασθενείς με κεφαλαλγία τάσεως συνιστάται αλλαγή του τρόπου ζωής (άγχος, κακός ύπνος, καθιστική ζωή) και σωματική άσκηση. Η συμπτωματική αγωγή περιλαμβάνει απλά αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη και η προφυλακτική αγωγή αμιτριπτιλίνη, προπρανολόλη, SSRIs.

Αθροιστική κεφαλαλγία

Εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες, ηλικίας 30-40 ετών με συχνότητα 1 ή περισσότερες κρίσεις την ημέρα για διάστημα περίπου 6 εβδομάδων. Ο πόνος εντοπίζεται πάντα μονόπλευρα και περιοφθαλμικά, είναι διαξιφιστικός και παρά πολύ έντονος, διαρκεί από 30 λεπτά έως 2 ώρες. Τυπικά συνοδεύεται από πτώση βλεφάρου, δακρύρροια, ερυθρότητα οφθαλμού και ρινική καταρροή.

Στην κρίση χορηγείται οξυγόνο 7-10 lt/ min για 15-30 λεπτά ή σουματριπτάνη υποδόρια. Σαν θεραπεία προφύλαξης προτείνονται η βεραπαμίλη τολίθιο και η πρεδνιζόνη.

Κρανιακές νευραλγίες-Προσωπαλγίες

Ο όρος νευραλγία χαρακτηρίζει τα άλγη τα οποία οφείλονται σε ερεθισμό των αισθητικών ινών ενός νεύρου κατά τη διαδρομή του. Οι κυριότερες νευραλγίες είναι:

Νευραλγία τριδύμου

Χαρακτηρίζεται από παροξυσμικές προσβολές προσωπικού ή μετωπιαίου πόνου, διάρκειας από μερικά δευτερόλεπτα έως το πολύ 2 λεπτά.

Ο πόνος έχει τουλάχιστον 4 από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

Εντοπίζεται στην περιοχή ενός ή περισσότερων κλάδων του τριδύμου

Είναι αιφνίδιος, οξύς, επιφανειακός, σαν κάψιμο ή μαχαιριά

Είναι μεγάλης έντασης

Προκαλείται από ερεθισμό συγκεκριμένων περιοχών ή από καθημερινές δραστηριότητες (σίτιση, βούρτσισμα δοντιών)

Μεταξύ των κρίσεων ο ασθενής είναι ασυμπτωματικός

Οι προσβολές είναι στερεότυπες σε κάθε ασθενή

Η νευραλγία τριδύμου μπορεί να είναι ιδιοπαθής (άγνωστης αιτιολογίας) ή συμπτωματική (δευτεροπαθής).

Η δευτεροπαθής νευραλγία τριδύμου οφείλεται είτε σε βλάβες που συμπιέζουν το γάγγλιο του τριδύμου (βρόγχος αρτηριοσκληρυντικού αγγείου, ανεύρυσμα βασικής αρτηρίας, όγκοι γεφυρο παρεγκεφαλιδικής γωνίας) είτε απομυελινωτικές βλάβες (υπερδιεγερσιμότητα του νευράξονα).

Η θεραπεία είναι φαρμακευτική με αντιεπιληπτικά (Carbamazepine, Phenytoin, Gabapentin, Pregabalin, Sodium Valproate, Lamotrigine, Oxcarbazepine) ή μη αντιεπιληπτικά φάρμακα (Baclofen, Amitriptyline) και χειρουργική (διαδερμική θερμοπηξία του μηνοειδούς γαγγλίου, διαδερμική έγχυσηγλυκερόλης, μικροαγγειακή αποσυμπίεση του νεύρου).