Κάτω Βρύση Γεροσκήπου: Ένα μνημείο 100 και πλέον χρόνων αναδεικνύεται σήμερα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Η Γεροσκήπου, ο γεωγραφικός χώρος του νησιού που έχει άρρηκτα συνδεθεί με την Κυπριακή Ιστορία λόγω της σύνδεσης του με τη θεά Αφροδίτη, αποκτά και πάλι σήμερα κεντρικό ρόλο στην πλούσια ιστορική και αρχαιολογική παράδοση της Πάφου. H συμπλήρωση 100 χρόνων από την κατασκευή ενός εκ των χαρακτηριστικότερων μνημείων της, καθιστούν ξανά τον δεύτερο πληθυσμιακά Δήμο της επαρχίας Πάφου επίκεντρο των όσων δρομολογούνται σε επίπεδο κουλτούρας στην Πάφο το επόμενο διάστημα, με την Κάτω Βρύση να έχει ήδη από το 2017 αρχίσει να αναδεικνύεται εκ νέου λόγω της χρήσης της στα πλαίσια των δρώμενων της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.

Σε αυτά τα πλαίσια, η δημοτική αρχή φροντίζει για την περαιτέρω αξιοποίηση και προβολή του συγκεκριμένου μνημείου της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της Γεροσκήπου. Πέρασαν 100 χρόνια από την κατασκευή των πετρόκτιστων καμάρων και του πλυσταριού στην έξοδο της πηγής που είναι γνωστή στις μέρες μας ως «Κάτω Βρύση», η οποία από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. κάλυπτε τις υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες της κοινότητας, ενώ εδώ γινόταν και το πλύσιμο των ρούχων των κατοίκων. Η λαϊκή παράδοση, μάλιστα, θέλει το νερό της, το οποίο διοχετεύεται μέσω υπόγειας σήραγγας που περνά από το προαύλιο της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, ως θαυματουργό («αγίασμα»), αφού αυτό συνδέθηκε με τη θεραπεία παθήσεων των οφθαλμών.

Ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου, Νίκος Παλιός, επισημαίνει στο PafosNet ότι στα πολύ πρόσφατα χρόνια, ο χώρος της Κάτω Βρύσης συνδέθηκε και με ήθη και έθιμα της κοινότητας.

« Όταν πλησίαζε το Πάσχα, και μέχρι τη δεκαετία του ’40, οι οικοκυρές συνήθιζαν να παίρνουν όλα τα ρούχα της οικογένειας στη Βρύση, τα οποία και έπλεναν με την «αλουσίβα» και τη «φαούτα», αναφέρει. « Εδώ γινόταν, επίσης, και το πλύσιμο των μαλλιών με τα οποία γίνονταν τα νυμφικά κρεβάτια. Μάλιστα, πριν την κατασκευή της Βρύσης της Πλατείας, εδώ έρχονταν για να πλύνουν το σιτάρι που θα χρησιμοποιείτο για την παρασκευή του ρεσιού. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με χρονική ακρίβεια πότε ο χώρος αυτός πήρε το όνομα Κάτω Βρύση. Η ονομασία αυτή, πάντως, φαίνεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους μετά το 1917, μετά, δηλαδή, από την κατασκευή της Βρύσης της Πλατείας, προφανώς για σκοπούς διάκρισης των δύο βρυσών. Η ονομασία Κάτω Βρύση δεν απαντάται προηγουμένως ούτε στις γραπτές πηγές ούτε στις προφορικές μαρτυρίες».

Ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου, δηλώνει ότι το αρχαίο τοπωνύμιο Ιεροκηπία παραπέμπει σε ένα ιερό άλσος που θα υπήρχε μέσα σε τέμενος. Η ανακάλυψη στα μέσα του 20ου αι. (1948) ενός αποθέτη στην τοποθεσία Μονάγρι, λίγα μέτρα νοτιοανατολικά της Κάτω Βρύσης, που περιείχε εκατοντάδες πήλινα ειδώλια, φαίνεται να αποδεικνύει την ύπαρξη στη Γεροσκήπου, κατά την Αρχαϊκή τουλάχιστον περίοδο, ιερού αφιερωμένου στην Αφροδίτη.

« Με βάση τις αρχαίες πηγές, αλλά και μαρτυρίες ξένων περιηγητών και ιστορικών», τονίζει, « οι Ιεροί Κήποι της Αφροδίτης πρέπει να βρίσκονταν στα νότια της Γεροσκήπου, στην πεδιάδα που απλώνεται κάτω από το βραχώδες οροπέδιο, στο οποίο είναι κτισμένος ο ιστορικός οικισμός, και εκτείνονταν μέχρι τη θάλασσα. Αυτοί ποτίζονταν από πηγές που ξεχύνονταν από διάφορα σημεία της βραχώδους πλαγιάς. Από τους κήπους αυτούς, σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα, περνούσε η πομπή των πιστών που κατέληγε στο Ιερό της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο, με την ευκαιρία της τέλεσης των «Αφροδισίων», της ετήσιας γιορτής προς τιμήν της θεάς».

Λόγω του γεγονότος ότι η αρχαιολογία της Γεροσκήπου είναι ελάχιστα γνωστή, καθώς η περιοχή της δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά, η γνώση μας για το αρχαίο παρελθόν του τόπου είναι ακόμα αποσπασματική, επισημαίνει ο κ. Παλιός. Έστω, όμως, με τις υπάρχουσες αναφορές, η Κάτω Βρύση φαίνεται να αποτελούσε την κύρια πηγή των Ιερών Κήπων.

Περιηγητές του 19ου αι., επισημαίνει ο Νίκος Παλιός, δίνουν την πληροφορία, ότι η Κάτω Βρύση, για τους ντόπιους, αποτελούσε το «Λουτρό ή τα Λουτρά της Αφροδίτης». Ο Άγγλος εξερευνητής William Turner, που επισκέφθηκε τη Γεροσκήπου το 1815, αναφέρει:

«Το χωριό είναι κτισμένο σε βραχώδη λόφο στην κοιλάδα, που βρίσκεται πιο κάτω, στο νότο, υπάρχουν κήποι που ποτίζονται από ένα ρυάκι που αναβλύζει από το βράχο λέγεται ότι το ρυάκι αυτό ήταν τα λουτρά της Αφροδίτης».

Ο Πρόξενος της Αμερικής Luici Palma di Cesnola, ο οποίος για περισσότερη από μία δεκαετία, από το 1865 έως το 1876, λεηλατούσε ανενόχλητος σημαντικές θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σε ολόκληρη την Κύπρο, αναφέρει στα 1877:

« Υπάρχει ένα μεγάλο τεχνητό σπήλαιο που φαίνεται να λαξεύτηκε στο βράχο, διαμέσου του οποίου ρέει μια πηγή και, αφού γεμίσει το σπήλαιο σαν δεξαμενή, ξεχειλίζει και δημιουργεί ένα μικρό ρυάκι, αρκετό για να αρδεύσει τους γύρω αγρούς. Αυτό είναι γνωστό ως «Λουτρό της Αφροδίτης». Πρέπει να πω ότι θα ήταν πραγματικά αδιάφορος στα θέλγητρα της φύσης εκείνος που δεν θα σκλαβωνόταν από την έξοχη ομορφιά του χώρου».

Ο Κύπριος πολιτικός, νομικός και δημοσιογράφος Γεώργιος Σ. Φραγκούδης, αναφερόμενος στη Γεροσκήπου, στο βιβλίο του «Κύπρις» (1890), γράφει:

« Η ανάμνησις της ωραίας θεού διατηρείται εισέτι ενταύθα ˙ εν των σπηλαίων της Γεροσκήπου καλείται λουτρόν της Αφροδίτης. Εδώ λοιπόν έλουε το αβρόν αυτής και τρυφηλόν σώμα η περικαλλής του Έρωτος μήτηρ; Αυτοί εισίν οι βράχοι οι τόσα ιδόντες θέλγητρα;».

Ο Αθανάσιος Σακελαρίου, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ιστορικός συγγραφέας, σημειώνει το 1890, στον πρώτο τόμο του βιβλίου του «Τα Κυπριακά»:

Παρ’ αυτήν δε ευρίσκεται μέγα σπήλαιον λίαν τεχνικώς λελαξευμένον, εξ’ ου ρέει μεγάλη πηγή ύδατος, Λουτρά της Αφροδίτης υπό των εγχωρίων καλουμένη. Υπό των υδάτων δε τούτων ποτίζονται αι περί την κώμην γαίαι. Παρ’ αυτήν δε ευρίσκονται και πολλοί αρχαίοι τάφοι».

Η αρχαία Ιεροκηπία, με τις πλούσιες πηγές νερού, τα σπήλαια, τις υπόγειες στοές και την άγρια πυκνή βλάστηση, είχε όλα τα μορφολογικά γνωρίσματα των χώρων λατρείας της θεάς στον ελληνικό χώρο, παρατηρεί ο λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου:

«Μέσα από μια απίστευτη συνέχεια στον χρόνο, η ονομασία της Γεροσκήπου (Ιεροκηπία), με διάφορες τοποχρονικές μεταβολές, «ταξίδεψε» από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Το κληροδότημα των Ιερών Κήπων, αναπόσπαστο μέρος του οποίου αποτελεί ο χώρος που σήμερα είναι γνωστός ως «Κάτω Βρύση», αποτελεί, πιστεύω, το ισχυρότερο πολιτισμικό κεφάλαιο της Γεροσκήπου. Η παρακαταθήκη αυτή, δυστυχώς, δεν έχει τύχει του αναγκαίου σεβασμού και, ακόμα περισσότερο, δεν έχει εκτιμηθεί σωστά ούτε έχει αξιοποιηθεί προς όφελος της πόλης και των κατοίκων.

Η «Κάτω Βρύση» δεν είναι απλά ένας χώρος για τέλεση εκδηλώσεων και πολιτικών γάμων. Και επειδή, διαχρονικά, τις αρχές του Δήμου μας και τους κατοίκους αυτού απασχολεί το θέμα της αναβάθμισης, της αναζωογόνησης του ιστορικού κέντρου, ας στρέψουμε, επιτέλους, την προσοχή μας στην κληρονομιά που κουβαλά, ακόμα και στο ίδιο της το όνομα αυτή η πόλη».