Καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης: Ξετυλίγοντας τον μίτο της Αριάδνης

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Του Σάββα Η. Σαββίδη – Δικηγόρου

Συνέταιρου και Διευθυντή στη Δικηγορική εταιρεία Μιχαλάκης Κυπριανού και ΣΙΑ Δ.Ε.Π.Ε.

Βρισκόμαστε στο λυκαυγές του εικοστού πρώτου αιώνα, ενός αιώνα όπου η ταχεία απονομή της δικαιοσύνης, αποτελεί εκ των ουκ άνευ για ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, ένα δημοκρατικό και ευνομούμενο κράτος πολιτών, όπως είναι το κράτος της Κύπρου. Εντούτοις, ένα ακανθώδες ζήτημα για κάθε χώρα και δη την δική μας, συνιστά η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης. Σχετικά με το ως άνω θέμα είναι τα λόγια του πρώην Πρωθυπουργού της Βρετανίας William Ewart Gladstone, ο οποίος αναφερόμενος στην δικαιοσύνη, είχε δηλώσει ότι, «Justice delayed is justice denied».

Είναι κοινός τόπος, λοιπόν, ότι η δικαιοσύνη αποτελεί το κρηπίδωμα της Δημοκρατίας, το καταφύγιο των αδυνάμων, τον θεματοφύλακα του Συντάγματος, αλλά και τον εγγυητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, πόσο μάλλον η απονομή της, απαιτεί «αρετήν και τόλμην». Ως εκ τούτου, αν ο Κύπριος πολίτης αισθάνεται ότι δεν μπορεί να προσφύγει στην δικαιοσύνη και να βρει το δίκαιό του, εντός πάντα ευλόγου χρονικού διαστήματος, τότε αμφισβητείται ο ίδιος ο πυρήνας του κράτους δικαίου.

Δυστυχώς στην χώρα μας υπάρχει μια αρκετά μεγάλη καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης, καθώς σύμφωνα με την Έκθεση του Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Κύπρος καταλαμβάνει την 138η θέση ανάμεσα σε 190 χώρες παγκοσμίως, μιας και η βαθμολογία που εξασφάλισε ήταν μόλις 48,59 από τα 100, ήτοι κάτω από την βάση. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο χρειάζονται 6,3 χρόνια για την επίλυση μιας διαφοράς ενώπιον των κυπριακών Δικαστηρίων, μια από τις μεγαλύτερες χρονικά περιόδους σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Έκθεση του Doing Business αναφέρεται ειδικότερα, σε περίπτωση αστικής αγωγής με διεκδίκηση €40,661 στο Επαρχιακό Δικαστήριο της Λευκωσίας. Ο εκτιμώμενος χρόνος εξέτασης της υπόθεσης και έκδοσης απόφασης ανέρχεται σε 1100 μέρες και το κόστος σε σχέση με το ύψος της απαίτησης σε 16, 4 %.  Αντίστοιχα, σε χώρες της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας ο χρόνος για την διεκπεραίωση της απόφασης είναι 496 μέρες και το κόστος σε σχέση με την απαίτηση ανέρχεται σε 26,3%. Επομένως, είναι εύληπτο το γεγονός ότι, η διαφορά ανάμεσα στην Κύπρο και τις υπόλοιπες χώρες είναι αδικαιολόγητα μεγάλη, σε σύγκριση πάντα με το μέγεθος και τον πληθυσμό της κάθε χώρας.

Ωστόσο, για να είμαστε και δίκαιοι, στην Έκθεση που έγινε για σκοπούς του Doing Business Report αναφέρεται ότι, η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης δεν οφείλεται μόνο στις δικαστικές διαδικασίες, αλλά και στους χειρισμούς που τυγχάνουν οι υποθέσεις από τους εμπλεκόμενους δικηγόρους. Δια τούτο, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι, οι επιμέρους δείκτες κατέδειξαν πως η ποιότητα των δικαστηρίων στην Κύπρο βαθμολογείται με μόλις 8 από τα 18. Επιπλέον, σε θέματα δομής των διαδικασιών του Δικαστηρίου η Κύπρος έλαβε 3 από τα 5, ενώ σε σχέση με τον χειρισμό των υποθέσεων η βαθμολογία ήταν μόλις 1.5 από τα 6.

Παρ’ όλα αυτά, η καλύτερη βαθμολογία, αφορούσε τους εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης διαφορών, όπου η χώρα βαθμολογήθηκε με 2,5 από τα 3. Συνεπώς, η δημιουργία μηχανισμών εναλλακτικών τρόπων επίλυσης διαφορών είναι κατά την γνώμη μου άμεσης προτεραιότητας, διότι είναι πιο οικονομικοί, δημιουργούν λιγότερη πίεση και χρειάζονται λιγότερο χρόνο, από ότι ο παραδοσιακός τρόπος επίλυσης των διαφορών. Παράλληλα, η εκδίκαση υποθέσεων δια μέσου της διαδικασίας της διαιτησίας είναι μια ενδιαφέρουσα λύση που πρέπει να αξιοποιηθεί για την επίσπευση των διαδικασιών. Παρόλο που η παραπομπή στην διαιτησία γίνεται εκτενώς σε συμβόλαια που αφορούν κατασκευαστικά έργα, πιστεύω ακράδαντα ότι, η συγκεκριμένη ρήτρα θα πρέπει επίσης να συμπεριλαμβάνεται και σε άλλες συμφωνίες. Με αυτό τον τρόπο θα παραπέμπονται πρώτα οι υποθέσεις σε διαιτησία για επίλυση των διαφορών, πριν  να εισέλθουν εντός των δικαστικών αιθουσών.

Σύμφωνα με τις Εκθέσεις Εμπειρογνωμόνων, μεταξύ αυτών και Ειδικών από την Ιρλανδία γίνεται εισήγηση, inter alia, δημιουργίας Ειδικής Ομάδας Εργασίας, η οποία θα πρέπει να ασχοληθεί κατά κύριο λόγο με όλες τις υποθέσεις που καθυστερούν να εκδικαστούν, έτσι ώστε να κλείσουν και μετέπειτα να συσταθεί Δευτεροβάθμιο Εφετείο, μεταξύ Ανώτατου Δικαστηρίου και Πρωτόδικων Δικαστηρίων. Προς τούτοις, προτείνεται η δημιουργία Ανεξάρτητης Υπηρεσίας Διοίκησης των Δικαστηρίων με στελέχη που να είναι εξειδικευμένα στην διοίκηση δημόσιων οργανισμών και την εισαγωγή σύγχρονης τεχνολογίας στα Δικαστήρια, όπως επίσης την παροχή απαιτούμενων ηλεκτρονικών μέσων στους Δικαστές. Η σύσταση ειδικών τμημάτων στα Δικαστήρια όπου θα εκδικάζονται ειδικού χαρακτήρα υποθέσεις από Δικαστές με αντίστοιχη εξειδίκευση, αποτελεί μια λύση που η Κύπρος μπορεί να αξιοποιήσει στον μέγιστο βαθμό για επίσπευση των διαδικασιών.

Ακόμη, γίνεται εισήγηση ως προς την εισαγωγή ηλεκτρονικού συστήματος μηχανογράφησης, έτσι ώστε όλες οι διαδικασίες στα Δικαστήρια να διεξάγονται ηλεκτρονικά. Εκτός από τα πιο πάνω, προτείνεται η ένταξη συστήματος ηχογράφησης των δικαστικών διαδικασιών, η εισαγωγή νέων κανονισμών και πρακτικών που να επιτρέπουν την πιο αποτελεσματική διεξαγωγή της δικαστικής διαδικασίας, καθώς και εντατικών επιμορφωτικών προγραμμάτων για τους Δικαστές και το προσωπικό των Δικαστηρίων, έτσι ώστε να βελτιωθεί το σύστημα και να εξαλειφθούν όλα τα κενά που υπάρχουν τώρα, για να μην πληγεί η αξιοπιστία της δικαιοσύνης.

Σε μια άλλη έρευνα που έχει γίνει όπου συμμετείχαν δικηγόροι και άτομα που εμπλέκονται στον τομέα της δικαιοσύνης, το συμπέρασμα είναι ότι, το 90 % των νομικών που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι, ο χρόνος εκδίκασης των πολιτικών υποθέσεων είναι αδικαιολόγητα μεγάλος σε βάρος των εναγόντων και/ ή εναγόμενών, ενώ το 70 % θεωρούν τον χρόνο εκδίκασης ποινικών υποθέσεων επίσης αδικαιολόγητα μεγάλο εις βάρος των κατηγορουμένων. Επιπρόσθετα, το 1/3 θεωρεί δικαιολογημένο τον μέσο χρόνο από ολοκλήρωση της υπόθεσης μέχρι την εκδίκαση της απόφασης, ενώ οι περισσότεροι, δηλαδή το 70 % συμφωνούν ότι, ο χρόνος από την ολοκλήρωση της υπόθεσης μέχρι την έκδοση της απόφασης διαφέρει σημαντικά από Δικαστή σε Δικαστή. Σύμφωνα με την έρευνα, τα 2/3 των συμμετεχόντων δικηγόρων συμφώνησαν ότι, οι δικηγόροι συμβάλλουν στις μεγάλες καθυστερήσεις στην εκδίκαση τόσο των ποινικών, όσο και των αστικών υποθέσεων.

Αξίζει να τονιστεί ότι, η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης επηρεάζει επίσης και άλλους παράγοντες, όπως η ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας. Αναντίρρητα, το νομικό μας σύστημα αποτελεί τον αδύναμο κρίκο στις μακροχρόνιες προσπάθειες της Κύπρου να καθιερωθεί ως περιφερειακό επιχειρηματικό κέντρο. Μπορεί μεν το νομικό μας σύστημα να είναι φιλικό προς τις επιχειρήσεις, στην ουσία όμως, απωθεί τον επιχειρηματικό κόσμο, καθώς μια μακροχρόνια καθυστέρηση είναι τρομερά επιζήμια γι’ αυτούς. Συνεπώς, η καθυστέρηση αυτή αποτελεί τροχοπέδη στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων στο νησί.

Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι, γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια συντονισμού όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ούτως ώστε στις αρχές του 2019 να είμαστε σε θέση να καλυτερεύσουμε τον τρόπο απονομής της δικαιοσύνης. Γι’ αυτό τον λόγο, έχει ετοιμαστεί ένα Σχέδιο Δράσης που πρέπει να υλοποιηθεί στην βάση συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος, με ορίζοντα ωστόσο τις αρχές του 2020.

Πιο συγκεκριμένα, προωθείται η πρόσληψη 26 νέων Δικαστών, που χρειάζονται για την εκδίκαση εντός 2 ετών όλων των υποθέσεων που εκκρεμούν ενώπιον όλων των Επαρχιακών Δικαστηρίων, για περίοδο πέραν των 4 χρόνων. Είναι θετικό επίσης, ότι οι νέες θέσεις των Δικαστών και του υποστηρικτικού προσωπικού περιλήφθηκαν στον Προϋπολογισμό του 2019. Επιπρόσθετα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα το γεγονός ότι, συστάθηκε το Διοικητικό Δικαστήριο, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται μια ταχεία απονομή της δικαιοσύνης στην δευτεροβάθμια δικαιοδοσία. Επιπλέον, έχει διοριστεί Διευθυντής Μεταρρύθμισης και Επιμόρφωσης και το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως ετοίμασε 2 Νομοσχέδια για την ίδρυση και την λειτουργία της Σχολής Δικαστών, βάσει των εισηγήσεων των Εμπειρογνωμόνων. Αναμένονται όμως, τα σχόλια για το θέμα αυτό από τον Πρόεδρο του Ανώτατου Δικαστηρίου με σκοπό την οριστικοποίηση και περαιτέρω προώθηση της Σχολής.

Εύκολα, λοιπόν, μπορεί ο καθένας να συμπεράνει ότι, αποτελεί αδήριτη ανάγκη η ταχεία απονομή της δικαιοσύνης. Ξετυλίγοντας τον μίτο της Αριάδνης πιο πάνω, είναι σαφές ότι, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να δράσουν άμεσα, έτσι ώστε να μπορεί ο Κύπριος πολίτης να απολαμβάνει ταχεία απονομή της δικαιοσύνης, ως αρμόζει σε ένα δημοκρατικό και ευνομούμενο κράτος πολιτών.