Η συμμετοχή της Γεροσκήπου στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Μετά την εισβολή της Ιταλίας στην Ελλάδα το 1940, πολλοί Κύπριοι κατατάγηκαν ως εθελοντές στον αγγλικό στρατό και εκπαιδεύτηκαν στο Κέντρο Εκπαίδευσης στα Πολεμίδια. Είναι γεγονός ότι οικονομικοί λόγοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απόφασή τους για στρατολόγηση. Στην πορεία, όμως, η συμπαράσταση προς τη δοκιμαζόμενη Ελλάδα και τους συμμάχους, ιδεολογικοί λόγοι και, φυσικά, η πεποίθηση ότι η Μεγάλη Βρετανία θα παραχωρούσε στην Κύπρο την ανεξαρτησία της, συνέτειναν στην αύξηση της στρατολόγησης Κυπρίων στον αντιφασιστικό αγώνα.

Μια σχετικά άγνωστη πτυχή της δραστηριότητας αυτής, αποτελεί η μαζική συμμετοχή κατοίκων της Γεροσκήπου στον αγώνα. Το θέμα αποτέλεσε αντικείμενο εργασίας και έρευνας από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Πέτρο Παπαπολυβίου, σε συνεργασία με τη σημερινή δημοτική αρχή. Ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου, Νίκος Παλιός, ανακοινώνει σήμερα δια του PafosNet για πρώτη φορά τον πλήρη κατάλογο των ανθρώπων από τη Γεροσκήπου που μετείχαν στο Β Παγκόσμιο, τονίζοντας ότι τα στοιχεία που αποτελούν το αποτέλεσμα της πολύμοχθης και σημαντικής έρευνας του καθηγητή Παπαπολυβίου, περιέχονται και στο βιβλίο-αφιέρωμα για τη Γεροσκήπου: «Γεροσκήπου - Από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα».

Υπήρξαν αρκετά ακόμη στοιχεία που καταδεικνύουν την έντονη συμμετοχή των ανθρώπων της Γεροσκήπου στον πόλεμο αυτό, επισημαίνει ο κ. Παλιός, δυστυχώς όμως δεν κατέστη δυνατό μέχρι στιγμής να συγκεντρωθούν ώστε να περιληφθούν στη μελέτη αυτή. Στοιχεία, διευκρινίζει, όπως πόση χρηματική βοήθεια κατέβαλε κάθε γεροσκηπιανός για τους σκοπούς του αγώνα.

« Αρκετοί κάτοικοι της Γεροσκήπου, ελληνοκύπριοι αλλά και τουρκοκύπριοι, κατατάχθηκαν εθελοντικά στο «Κυπριακό Σύνταγμα» του βρετανικού στρατού», τονίζει ο κ. Παλιός. «  Ήδη από το 1939 σημειώνονται οι πρώτες κατατάξεις, οι οποίες συνεχίστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μετά το 1945, καθώς η ειρήνη έπρεπε να διαφυλαχτεί και για αρκετό διάστημα μετά τη λήξη του».

Ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου διευκρινίζει ότι ο κατάλογος των εθελοντών δεν είναι οριστικός, καθώς δεν αποκλείεται ορισμένοι στρατιώτες, για διάφορους λόγους, να μην δήλωναν ως τόπο γέννησής τους τη γενέτειρά τους, ή να επικαλούνταν ανακριβή στοιχεία. Επίσης, στον πιο πάνω πίνακα δεν περιλαμβάνονται τα μέλη της «Κυπριακής Εθελοντικής Δύναμης» (“Cyprus Volunteer Force” – ΚΕΔ ή CVF), οι οποίοι ανέρχονται, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, σε 4390 άνδρες, αφού για αυτή την κατηγορία των Κυπρίων εθελοντών οι τόμοι του Μητρώου Εθελοντών δεν καταγράφουν ακριβείς πληροφορίες για την καταγωγή τους. Μέχρι σήμερα, επισημαίνει επίσης, δεν εντοπίστηκε ο πλήρης κατάλογος των Κυπρίων γυναικών που κατατάχθηκαν σε διάφορα σώματα του βρετανικού στρατού, την ίδια περίοδο.

« Συνοψίζοντας τα παραπάνω στοιχεία, εξάγονται ορισμένα ενδιαφέροντα στατιστικά συμπεράσματα», επισημαίνει ο κ. Παλιός. «Σύμφωνα με το Μητρώο των Εθελοντών, στο «Κυπριακό Σύνταγμα», κατατάχθηκαν, μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, 54 στρατιώτες από τη Γεροσκήπου. Περισσότεροι από τους μισούς, οι 29, (ποσοστό 53.7%) κατατάχθηκαν κατά το πρώτο έτος του πολέμου, πριν από την επίθεση της Ιταλίας στην Ελλάδα, και πιο συγκεκριμένα, από τον Δεκέμβριο του 1939 μέχρι τον Αύγουστο του 1940. 10 εθελοντές (ποσοστό 18.5%), κατατάχθηκαν μετά τις 28 Οκτωβρίου του 1940, από το Νοέμβριο του 1940 μέχρι το Φεβρουάριο του 1941. Είναι εύλογο η στρατολόγηση των τελευταίων να αποδοθεί στη συγκίνηση που προκλήθηκε στην Κύπρο από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και την εξέλιξή του. Τον Ιούνιο του 1940 σημειώθηκαν οι περισσότερες στρατολογήσεις κατοίκων της Γεροσκήπου στο «Κυπριακό Σύνταγμα», με την κατάταξη εννέα εθελοντών, ποσοστό αντίστοιχα 16.6% του συνόλου των στρατιωτών της κωμόπολης. Από τον Φεβρουάριο του 1941 οι κατατάξεις από τη Γεροσκήπου ανακόπηκαν και ξανάρχισαν τον Ιανουάριο του 1943. Το 1943 κατατάχθηκαν 3 εθελοντές από τη Γεροσκήπου και 11 το 1944.

Από τους 54 εθελοντές, οι 33 (ποσοστό 61.1%) ήταν έγγαμοι και οι 21 (ποσοστό 38.8%) άγαμοι. Από τους έγγαμους καταταχθέντες, οι 4 δεν είχαν αποκτήσει ακόμη παιδιά, οι 6 είχαν ένα παιδί όταν στρατεύθηκαν, 5 είχαν από δύο παιδιά, 7 από τρία παιδιά, 8 από τέσσερα παιδιά, 2 από πέντε παιδιά και ένας είχε έξι παιδιά. Το υψηλό ποσοστό των εγγάμων εθελοντών δείχνει ακριβώς τα τεράστια οικονομικά αδιέξοδα της κυπριακής υπαίθρου κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: είναι κοινός τόπος ότι πολλοί από τους Κύπριους εθελοντές είχαν ως σημαντικότερο δέλεαρ για την κατάταξή τους τον υψηλό μισθό, για τα δεδομένα της εποχής, που χορηγούσε η Μεγάλη Βρετανία. Όσον αφορά την επαγγελματική κατηγοροποίηση, η μεγαλύτερη ομάδα είναι οι εργάτες, 13 από τους 54, δηλαδή ποσοστό 24%. Ακολουθούν όσοι δήλωσαν γεωργοί, επτά, έξι οικοδόμοι και πέντε ράπτες. Τέσσερις από τους 54 στρατιώτες του Κυπριακού Συντάγματος από τη Γεροσκήπου (ποσοστό 7.4%) ήταν Τουρκοκύπριοι».

Οι 54 εθελοντές που δήλωσαν τη Γεροσκήπου ως τόπο κατοικίας τους, με την ημερομηνία κατάταξής τους στις βρετανικές δυνάμεις υπό το «Κυπριακό Σύνταγμα», είναι οι ακόλουθοι:

Ανδρέα Νίκανδρος: 2/12/39

Παύλου Μάρκος: 2/12/39

Χατζημιτσής Νίκος: 12/2/40

Παναγιώτου Σπύρος: 15/2/40

Μάρκου Νικόλας: 15/2/40

Νεοφύτου Δημήτρης: 15/2/40

Ισιδώρου Νεόφυτος: 15/2/40

Κουνέλλης Χριστόφορος Δημήτρη: 15/2/40

Παλιός Νικόλας Κλεάνθη: 16/2/40

Χατζηδημοσθένους Δημήτρης: 26/2/40

Δημητρίου Παναγιώτης: 15/4/40

Κωνσταντή Σταύρος: 15/4/40

Χατζηπαναγιώτη Χαράλαμπος Χατζηδημοσθένους: 23/5/40

Halih Salih: 17/6/40

Κωνσταντίνου Βρυώνης: 17/6/40

Χατζηαλεξάνδρου Γιακουμής: 17/6/40

Κωνσταντίνου Αυγουστής: 17/6/40

Πέτρου Γιαννακός: 17/6/40

Σάββα Κλεάνθης: 17/6/40

Στυλιανού Δημήτρης: 19/6/40

Fuat Nedjib: 22/6/40

Κάττος Ιωάννης Παναγιώτη: 27/6/40

Σωκράτους Νικόλας: 1/7/40

Ηλία Σπύρος Νεοφύτου: 1/7/40

Μάρκου Αριστείδης: 15/7/40

Γεωργίου Παύλος: 15/7/40

Ιωάννου Κώστας: 17/7/40

Αδάμου Ηρόδοτος Χ.: 20/7/40

Χριστοδούλου Παναγιώτης: 1/8/40

Παναγιώτου Νώε: 12/11/40

Χριστοδούλου Χαρίλαος: 26/11/40

Τοφαρή Σωτήρης: 11/12/40

Χριστοδούλου Στέφανος: 23/12/40

Θρασυβούλου Τρύφων: 9/1/41

Ζόππου Παντελής Χριστοδούλου: 23/1/41

Βρυωνίδης Ηρόδοτος: 28/1/41

Παυλή Κλείτος: 4/2/41

Δημητρίου Γρηγόρης: 17/2/41

Χριστοδούλου Σοφοκλής: 17/2/41

Αθανάση Αγαθοκλής: 8/1/43

Καστανιάς Κυριάκος Δημήτρη: 3/8/43

Σιαμπής Χαράλαμπος Νεοφύτου: 3/8/43

Ahmet Osman: 3/2/44

Δημητρίου Σωκράτης: 10/4/44

Θεοδώρου Παναγιώτης: 16/5/44

Νεάρχου Χαράλαμπος: 18/1/44

Λεωνίδα Χρίστος: 12/7/44

Νεάρχου Νεόφυτος: 21/11/44

Δημητρίου Χριστόφορος: 21/10/44

Κωνσταντίνου Λάμπρος: 21/10/44

Ηροδότου Γεώργιος: 27/11/44

Κλεάνθη Νικόλας: 27/11/44

Ismael Selim: 27/11/44

Χατζηκυριάκου Ελευθέριος Σάββα: 5/1/45

Εκτός από τους πιο πάνω εθελοντές, 14 ακόμη κάτοικοι της Γεροσκήπου στρατολογήθηκαν μετά τη λήξη του πολέμου, προφανώς για βιοποριστικούς λόγους, όπως προκύπτει από τη μελέτη του Πέτρου Παπαπολυβίου:

Χατζημιτσής Λούκας Χριστοδούλου: 4/9/45

Δοντά Σοφοκλής Κυπριανού: 6/9/45

Θρασυβούλου Λέανδρος: 18/2/46

Βρυώνη Κώστας: 10/3/46

Κωνσταντίνου Χαράλαμπος (Πάμπουλλος): 10/3/46

Σωκράτους Δημοσθένης: 4/8/46

Ιακώβου Δήμος: 20/8/46

Νικολάου Χρυσόστομος: 21/8/46

Κωνσταντίνου Νεόφυτος: 2/9/46

Hassan Ali: 23/9/46

Γενεθλίου Ιωάννης: 26/3/47

Κωνσταντίνου Ανδρέας: 1/7/47

Σάββα Αντώνης: 1/7/47

Κλεάνθους Παναγιώτης: 19/8/47

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας από τη μελέτη του κ. Παπαπολυβίου, παρατηρεί ο Νίκος Παλιός, 18 τουλάχιστον στρατιώτες από τη Γεροσκήπου πολέμησαν στην Ελλάδα κατά τους πρώτους μήνες του 1941.

Τουλάχιστον 16 από αυτούς συνελήφθηκαν από τους Γερμανούς ή τους Ιταλούς και παρέμειναν αιχμάλωτοι για τρία ή τέσσερα χρόνια σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κεντρική Ευρώπη. Τέλος, δύο στρατιώτες, οι Παναγιώτης Χριστοδούλου και Λάμπρος Κωνσταντίνου, απεβίωσαν κατά τη διάρκεια της εθελοντικής στρατιωτικής τους θητείας. Τα ονόματά τους αναφέρονται στο Μνημείο Πεσόντων, στη Λευκωσία.

« Εκτός από τη συμμετοχή μερικών χιλιάδων Κυπρίων στο «Κυπριακό Σύνταγμα», δηλαδή στο βρετανικό στρατό, τον Δεκέμβριο του 1940, με ενέργειες του Μητροπολίτη Πάφου και Τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου Λεοντίου, άρχισε η εγγραφή εθελοντών για τον ελληνικό στρατό», αναφέρει . « Ήταν ένα αίτημα που είχε υποβληθεί κατ’ επανάληψη από τα τέλη Οκτωβρίου του 1940 στο Ελληνικό Προξενείο, στη Λευκωσία, από εκατοντάδες Κυπρίους. Η εθελοντική αυτή προσφορά τορπιλίστηκε από τους Βρετανούς, οι οποίοι απέφυγαν να συζητήσουν έστω το ζήτημα με τον Μητροπολίτη Πάφου, οδήγησε, όμως, με τον παλμό που επικράτησε και την καθολική συμμετοχή, στην παράλληλη αύξηση και των εγγραφών στο «Κυπριακό Σύνταγμα». Στους καταλόγους των υποψήφιων εθελοντών για τον ελληνικό στρατό του 1940-1941, εντοπίστηκαν και 13 κάτοικοι Γεροσκήπου, οι πιο κάτω:

Γαβριήλ Γεώργιος

Ροδοσθένους Ανδρέας

Ευγενίου Παναγής

Ταλιώτης Πρόδρομος

Χρυσοστόμου Κώστας

Ξενοφώντος Παύλος

Νεοφύτου Ευθύβουλος

Αθηνοδώρου Ιωάννης

Καντζελιώτης Χαράλαμπος

Μιλτιάδους Χαράλαμπος

Μούλος Αγαθοκλής

Λεωνίδα Νεόφυτος

Κούτσακου Ελένη (υποψήφια εθελόντρια νοσοκόμα)