Η Γεροσκήπου ξαναθυμάται το μεταξουργείο της, ένα αιώνα μετά

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Μια από τις πρώτες βιοτεχνίες της Κύπρου, της οποίας την ύπαρξη αγνοούν ακόμη και πολλοί στη Γεροσκήπου, όπου βρίσκεται, έρχεται ένα αιώνα μετά στην επικαιρότητα και πάλι, με αφορμή την εξαγορά των εγκαταστάσεων της από την δημοτική αρχή και την δημόσια προκήρυξη ενδιαφέροντος από τον Δήμο για κατάθεση προτάσεων αναβίωσης του χώρου. Ο λόγος για το παλιό μεταξουργείο της Γεροσκήπου, το οποίο λειτούργησε στις αρχές του 1900 στον χώρο που μετέπειτα λειτουργούσε για δεκαετίες ολόκληρες το παλιό ΚΕΝ Πάφου. Η αγορά του χώρου αυτού από τον Δήμο Γεροσκήπου, ανοίγει ήδη την συζήτηση στον δεύτερο πληθυσμιακά Δήμο της επαρχίας Πάφου και για την πτυχή αυτή του χθες της κοινότητας.

Παρέμβαση για την ανάγκη αξιοποίησης του παλιού μεταξουργείου, εκδηλώθηκε από τον Πολιτιστικό Λειτουργό του Δήμου, Νίκο Παλιό. Εξηγώντας τα δεδομένα της υπόθεσης, ο κ. Παλιός δηλώνει στο PafosNet ότι το 1924 η αποικιοκρατική κυβέρνηση της Κύπρου έδωσε άδεια σε αγγλική εταιρεία για την εγκατάσταση βιομηχανίας κλωστοποίησης μεταξιού στη Γεροσκήπου.

« Δύο χρόνια μετά, το 1926, και αφού εγκαινιάστηκε από τον Άγγλο κυβερνήτη M. Stevenson, άρχισε τη λειτουργία του το Μεταξουργείο Γεροσκήπου («The Cyprus Silk Filature Ltd»)», αναφέρει. « Η ίδρυση και λειτουργία του μεταξουργείου είχε γίνει με την ευθύνη της αποικιακής αγγλικής κυβέρνησης της Κύπρου και με τη συνεργασία ξένων οίκων και ειδικών. Η Γεροσκήπου επελέγη για την οικοδόμησή του, επειδή η επαρχία Πάφου παρήγε τότε τον μεγαλύτερο αριθμό κουκκουλιών μεταξιού καλής ποιότητας.

Το εργοστάσιο απασχολούσε πάνω από 180 εργάτριες από τα χωριά της περιοχής και απορροφούσε κάθε χρόνο 150.000 κιλά κουκκουλιών από τα οποία παρήγε 12.000-13.000 κιλά μετάξι.

Το εργοστάσιο αποτελείτο από πετρόκτιστα υποστατικά που σώζονται μέχρι σήμερα. Το κύριο τμήμα του ήταν η μεγάλη αίθουσα εξαγωγής του μεταξιού από τα κουκκούλια. Σε δυο σειρές, βρίσκονταν συνολικά 80 λεκάνες και μηχανές παραγωγής, στις οποίες εργάζονταν 160 εργάτριες. Μετά την εξαγωγή του μεταξιού, αυτό περνούσε από στεγνωτήρια, κι από στάδιο ελέγχου ποιότητας. Σύμφωνα με ταξιδιωτικά βιβλία συγγραφέων της εποχής, παράγονταν τέσσερις ποιότητες μεταξιού, το οποίο συσκευαζόταν σε μπάλες των 100 κιλών κι εξαγόταν στην Ιταλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Το εργοστάσιο τελικά έκλεισε όταν η παραγωγή μεταξιού κατέστη πλέον ασύμφορη, επειδή η βιομηχανοποίηση της παραγωγής άλλων ειδών υφασμάτων έκανε τα μεταξωτά μη ανταγωνιστικά είδη. Για τον ίδιο λόγο τερματίστηκε και η εκτροφή μεταξοσκωλήκων και η παραγωγή μεταξιού στην Κύπρο.

Το 1934 το μεγαλύτερο μέρος του πουλήθηκε στον Κύπριο επιχειρηματία Ν.Κ. Λανίτη και μετονομάστηκε σε «Βιομηχανίαι Πάφου Λτδ». Το 1940, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι χώροι του επιτάχθηκαν από τους Βρετανούς για την κατασκευή αλεξίπτωτων. Η λειτουργία του εργοστασίου συνέχισε για ακόμη λίγα χρόνια μέχρι το οριστικό κλείσιμό του το 1952».

Μετά την ανεξαρτησία, και συγκεκριμένα το 1961, σύμφωνα με τον κ. Παλιό, η κοινότητα της Γεροσκήπου ζήτησε από το κράτος τη δημιουργία στις εγκαταστάσεις του πρώην Μεταξουργείου Επαγγελματικής Σχολής «για την τεχνική και επαγγελματική μόρφωση των νέων της περιφέρειας» για να έρθει τελικά η Κυπριακή Δημοκρατία να το επιτάξει και να δημιουργήσει το 1964 το Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων Πάφου, το οποίο για τέσσερις περίπου δεκαετίες εκπαίδευσε χιλιάδες εθνοφρουρούς.

Μετά τη μετακίνηση του ΚΕΝ στο χωριό Αναρίτα στα τέλη του 20ου αιώνα, η έκταση ξαναπέρασε στα χέρια της ιδιοκτήτριας εταιρείας, της τότε Λαϊκής Τράπεζας.

«Το 2004, μετά από πρόταση του Δήμου Γεροσκήπου, ολόκληρο το τεμάχιο, ανακηρύχθηκε «διατηρητέο» (Διάταγμα ΚΔΠ 75/2004). Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του συνιστούν αξιόλογα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Η ιδιοκτήτρια εταιρεία προγραμμάτιζε την οικοπεδοποίηση του χώρου, εξασφαλίζοντας πολεοδομική άδεια το 2012 για οικιστική και εμπορική ανάπτυξή του, σχεδιασμός που έμεινε στα χαρτιά λόγω της οικονομικής κρίσης του 2013 και τη συγχώνευση της Λαϊκής με την Τράπεζα Κύπρου.

Τελικά, τον Ιανουάριο του 2021 ο Δήμος Γεροσκήπου υπέγραψε συμφωνία ύψους 2,5 εκατομμυρίων ευρώ με την Τράπεζα Κύπρου για αγορά της γης, με στόχο την αξιοποίηση της προς όφελος της Γεροσκήπου και των κατοίκων της».

Το τεμάχιο συνολικού εμβαδού 26757τ.μ. βρίσκεται μόλις 300 μέτρα βόρεια της Πλατείας Γεροσκήπου. Πρόκειται για τον μοναδικό ελεύθερο χώρο µε ανάλογη έκταση, που έχει απομείνει στον πολεοδομικό ιστό της Γεροσκήπου. Αποτελεί απόθεμα ζωής για την πόλη και πρέπει να αξιοποιηθεί αναλόγως, παρατηρεί ο Πολεοδομικός Λειτουργός του Δήμου:

« Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου συνίστανται: Στην εγγύτητά του µε το ιστορικό κέντρο της πόλης, στην εύκολη πρόσβαση, µέσω του οδικού δικτύου, με όλες τις συνιστώσες του Δήμου Ανατολικής Πάφου, στην ιστορική ταυτότητά του: εργοστάσιο μεταξουργίας και στρατόπεδο, που υποστηρίζεται χωρικά από κτίρια που χρονολογούνται από τη δεκαετία του ’30 έως και τη δεκαετία του ’70, στα φυσικά ποιοτικά στοιχεία του: απρόσκοπτη θέα, πράσινο, ενδιαφέρουσες οπτικές φυγές, ελεύθεροι χώροι, καθώς και στο μέγεθός του, τα διατηρητέα κτίρια, την ιδιαίτερα προνομιακή του θέση, τη σχέση του με το κέντρο της πόλης, µε το οποίο υπάρχει οπτική επαφή, καθώς και τη σχέση µε μια αναπτυσσόμενη περιοχή κατοικίας».

Οι εγκαταστάσεις του παλιού μεταξουργείου, υποστηρίζει ο κ. Παλιός, αποτελούν ακίνητο υψηλής υπεραξίας, το οποίο χρήζει ολιστικής ανάπτυξης που θα αποβλέπει στην προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη του κτιριακού του αποθέματος, που αποτελεί μοναδικό μνημείο της αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς και στη δυναμική επανένταξη του συγκεκριμένου χωρικού συνόλου στην οικονομικοκοινωνική και πολιτιστική ζωή του Δήμου.

Σύμφωνα με την πρόταση που καταθέτει ο Νίκος Παλιός, παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν την οριστικοποίηση του σχεδιασμού είναι το πολεοδομικό καθεστώς, η παρούσα κατάσταση του εργοστασίου, οι οικονομικές δυνατότητες του Δήμου και τα σενάρια επανάχρησης.

« Η πλήρης αξιοποίηση και εκμετάλλευση των πολεοδομικών όρων δόμησης και κάλυψης που ισχύουν στο τεμάχιο, πέραν από οικονομικά ανέφικτη, θα είναι καταστροφική (περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και κοινωνικά)», επισημαίνει. «Εξάλλου, ένας από τους λόγους που οδήγησαν τον Δήμο στην αγορά του ήταν η αποφυγή της τσιμεντοποίησής του. Συνεπώς, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, η χωροθέτηση και κατασκευή νέων κτιρίων θα πρέπει να αποφευχθεί. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην επανάχρηση των 3300τ.μ. κτιριακού αποθέματος και στην ενεργοποίηση του ελεύθερου χώρου.

Δυστυχώς, η αυθεντικότητά του Μεταξουργείου ως βιομηχανικού χώρου έχει μειωθεί σημαντικά, λόγω της απώλειας του εξοπλισμού του, αλλά και καταστροφής/αφαίρεσης αρχιτεκτονικών μερών του (όπως π.χ. του τεράστιου φουγάρου, που αποτελούσε σήμα κατατεθέν του εργοστασίου). Το γεγονός αυτό, φυσικά, επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση της πρότασης επανάχρησης.

Η Γεροσκήπου, και κατ’ επέκταση ο Δήμος Ανατολικής Πάφου, στερείται βασικών υποδομών, αλλά και έργων προστιθέμενης αξίας. Η επανάχρηση και η διαχείριση ενός τόσο μεγάλου χώρου αναμφίβολα δημιουργεί υψηλές προσδοκίες, αλλά και ανησυχίες όσον αφορά στην οικονομική βιωσιμότητα του σχεδιασμού. Δεν έχουμε την πολυτέλεια αποτυχίας».

Ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου, αναφέρει επίσης ότι η αξιοποίηση θα πρέπει να καλύπτει ανάγκες της γενιάς του σήμερα, χωρίς, όμως, να περιορίζει τη δυνατότητα παρέμβασης και της επόμενης γενιάς. Δεν υπάρχει κάποιο πρότυπο μοντέλο επανάχρησης, που να μπορεί να εφαρμοστεί για όλες τις περιπτώσεις, καθώς οι χρήσεις εξαρτώνται από τις ιδιαιτερότητες του κάθε ιστορικού μνημείου, τις ανάγκες της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας και, φυσικά, τις οικονομικές δυνατότητές της δημοτικής αρχής, εκτιμά.

Στις 16 Νοεμβρίου εγκαινιάστηκε από τον Δήμο Γεροσκήπου δημόσιος διάλογος για τη συζήτηση τρόπων αξιοποίησης του χώρου, στον οποίο μπορούν να συμμετέχουν και οι κοινότητες που θα απαρτίζουν μελλοντικά τον Δήμο Ανατολικής Πάφου. Λέχθηκαν αρκετές προτάσεις ήδη, ενώ άλλες άρχισαν να υποβάλλονται και εγγράφως.

« Εξίσου σημαντική είναι και η ιδέα για ανάδειξη του δομημένου και ελεύθερου χώρου του Παλιού Μεταξουργείου σε τόπο συλλογικό, τόπο συνάντησης, επικοινωνίας και πολιτιστικής δημιουργίας», τονίζει. « Αναμφίβολα, θα σηματοδοτήσει την έναρξη μιας νέας εποχής για τη Γεροσκήπου και τον Δήμο Ανατολικής Πάφου. Για τον σκοπό αυτό, μέσα στο επόμενο διάστημα, η Πολιτιστική Υπηρεσία του Δήμου Γεροσκήπου θα υποβάλει στο Δημοτικό Συμβούλιο μια συγκεκριμένη πρόταση ως βάση συζήτησης, που θα προβλέπει την αξιοποίηση, με βιώσιμο τρόπο, του κτιριακού αποθέματος του Παλιού Μεταξουργείου.

Η πρόταση θα περιλαμβάνει επίσης την ενεργοποίηση του υπαίθριου κοινόχρηστου χώρου, με στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στη Γεροσκήπου. Επιπρόσθετα, ο υπαίθριος χώρος θα αποτελεί οργανικό μέρος του κτιριακού συμπλέγματος, ενώ, με την καθαίρεση των περιφράξεων, θα συνδέει και τον χώρο με την ευρύτερη περιοχή και την Πλατεία Γεροσκήπου».