Η αριστεία και η αξιοκρατία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Χάρης Φ. Σοφοκλέους

Κοινωνικός Επιστήμονας - Σύμβουλος Εταιρικής Επικοινωνίας- Ερευνητής

Η αριστεία και η αξιοκρατία είναι  δύο βασικοί και αλληλένδετοι πυλώνες της δημοκρατίας, οι οποίοι στις μέρες μας, αν όχι  μονοπωλούν, βρίσκονται  στο επίκεντρο του δημόσιου λόγου και γενικότερα του δημόσιου βίου και έχουν σημαίνοντα ρόλο να διαδραματίσουν στη λειτουργιά ενός κράτους, ενός κοινωνικού συνόλου ή ενός πολιτικού συστήματος. 

Πέραν τούτου και παρά τη αόριστη άποψη που κυριαρχεί, οι εν λόγω έννοιες δεν ταυτίζονται ούτε νοηματικά, ούτε ετυμολογικά ή σημειολογικά. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει  ο Επίκουρος Καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Γεώργιος Στείρης: «...Η αριστεία στα ελληνικά, σημαίνει κυριολεκτικά τη διάκριση στη μάχη, στην πράξη. Αξιοκρατία είναι η επικράτηση των ικανών, των αξίων, αυτών που αξίζουν περισσότερο. Το κρισιμότερο σημείο όμως είναι με ποιο τρόπο περνάμε από την αριστεία στην επιλογή του άξιου, ώστε η διαδικασία να αποκτήσει πρακτικό περιεχόμενο. Ελέγχοντας τη συνολική πορεία κάποιου στην ιδιωτική ζωή του και το δημόσιο βίο, θα αποδειχθεί ποιος είναι άξιος και ποιος είναι απλά άριστος...»

Στην πολιτική, η έμφαση επί των πιο πάνω ορισμών, επιβάλλεται να αποδίδεται  και να φιλτράρεται μέσω του δημόσιου βίου ενός εκάστου, προκειμένου να διορθώνονται στρεβλώσεις επί των εν λόγω  εννοιών, όπως αυτές απορρέουν μέσα από ένα εν γένει συστημικό και καθόλα παλαιοκομματικό θεσμικό πλαίσιο. 

Αντικειμενικά άξιος είναι εκείνος  ο οποίος εντός κάποιου κοινωνικού ή πολιτικού χώρου έχει προσφέρει σημαντικό έργο σε αντικειμενικό επίπεδο και έχει ωφελήσει τον δημόσιο βίο (και όχι όπως στις μέρες μας επικρατεί) και έχει αποδείξει στην πράξη ότι  μπορεί, μεταξύ άλλων, να επιβιώνει αλλά και να καταναλώνεται επαρκώς και εποικοδομητικώς εντός του συστήματος. 

Στον αντίποδα δεν είναι άξιος -ενώ μπορεί να είναι άριστος- εκείνος που ιδιωτεύει, εκείνος που όλες του οι δραστηριότητες εξυπηρετούν ατομικά ή ιδιοτελή συμφέροντα, τα οποία ενίοτε μπορεί και να αντιστρατεύονται το δημόσιο συμφέρον. 

Η αξιοκρατία στη δημοκρατία δεν μπορεί και δεν πρέπει να εξαντλείται σε τυπικά προσόντα (σπουδές, επαγγελματική δραστηριότητα, οικογενειακή παράδοση ή κομματική καταξίωση και εδραίωση), αλλά επιβάλλεται από τη φύση του πολιτεύματός μας (στην ιδεατή του πάντα κατάσταση) να έχει εμπειρικό και επί του πρακτέου αποδεδειγμένο περιεχόμενο. 

Προκειμένου δε να επικρατήσει η αξιοκρατία, χρειάζεται να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Αρχικά, σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα πρέπει όλοι οι πολίτες, στην αρχή της ζωής τους, να έχουν ίσες ευκαιρίες, ώστε να φανεί με απόλυτο κριτήριο πόσο ικανός είναι κανείς και πόσο μπορεί να προσφέρει. Σε αντίθετη περίπτωση, η αριστεία αποκτά διάσταση «αριστοκρατική» ή αν θέλετε συστημική/κομματική και ξεφεύγει από τα όρια της δημοκρατίας και της ισοπολιτείας.

Επιπλέον, η αριστεία δεν πρέπει να αποδίδεται εφάπαξ, ούτε δια βίου, όπως συχνά συναντούμε στη δική μας μικρή κοινωνία και στο δικό μας κοινωνικοπολιτικό σύστημα, αλλά να θεμελιώνεται ως απότοκο μιας συνεχούς αξιολόγησης, με ποσοτικά, ποιοτικά και πρωτίστως αντικειμενικά και κατά τεκμήριο κριτήρια. Με άλλα λόγια, η αριστεία αποτελεί εξ ορισμού, μια αέναη διαδικασία, υπό τη συνεχή αίρεση της κοινωνικής ωφελιμότητας ενός ατόμου, όπως αυτή εξελίσσεται και καταγράφεται στην πάροδο του χρόνου.

Εν κατακλείδι, τους κατά τεκμήριο άξιους τους έχει ανάγκη η δημοκρατία και γενικότερα ο δημόσιος βίος, προκειμένου να μπορέσει να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα εξισωτικό στη βάση του και εξ ορισμού, αλλά «αριστοκρατικό» στην κορυφή και επί του πρακτέου, καθώς στην ιδεατή του μορφή πρέπει να δίνει βήμα στους αντικειμενικά άριστους και στους κατά τεκμήριο άξιους και όχι σε όσους ευνοούνται ή καταναλώνονται επαρκώς από το κυρίαρχο πλην κατεστημένο πολιτικοκοινωνικό σύστημα.