H Τεχνητή Νοημοσύνη μπαίνει πλέον και στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε  την τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης να κερδίζει εκκωφαντικά την εμπιστοσύνη του κόσμου. Εμπιστευόμαστε τις διαδρομές που μας προτείνουν οι εφαρμογές πλοήγησης, παρακολουθούμε τις ταινίες που μας προτείνει η συνδρομητική τηλεοπτική πλατφόρμα και αγοράζουμε προϊόντα από τις προσωποποιημένες διαφημίσεις. Τους τελευταίους μήνες, γινόμαστε μάρτυρες της ευρείας διάδοσης συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής με φυσική γλώσσα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το ChatGPT, το οποίο, κατάφερε σε ελάχιστους μήνες να ξεπεράσει τα 10 εκατομμύρια χρήστες. 

Μιλώντας σήμερα στο PafosNet ο καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Αντιπρύτανης ΄Έρευνας και Καινοτομίας δρ. Σάββας Χατζηχριστοφής, εξηγεί ότι το ChatGPT είναι ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο της οικογένειας μοντέλων GPT (Generative Pre-trained Transformer), τα οποία βασίζονται στην αρχιτεκτονική Transformer και έχουν σχεδιαστεί για εργασίες επεξεργασίας φυσικής γλώσσας.

« Το ChatGPT είναι προγραμματισμένο, στην εισαγωγή κειμένου, να παράγει αποτελέσματα που μοιάζουν με ανθρώπινες απαντήσεις, επιτρέποντάς του να συμμετέχει σε συνομιλίες φυσικής γλώσσας με τους χρήστες», τονίζει. « Έχει εκπαιδευτεί σε ένα μεγάλο σώμα δεδομένων κειμένου, συμπεριλαμβανομένων ιστοσελίδων, βιβλίων και άλλων πηγών γραπτού λόγου. Ως αποτέλεσμα, το ChatGPT διαθέτει ένα ευρύ φάσμα γνώσεων και μπορεί να παράγει απαντήσεις σε μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Το εντυπωσιακό, μάλιστα, είναι ότι οι απαντήσεις που παράγει, μπορούν να προσαρμοστούν τόσο στην ηλικία, όσο και στο μορφωτικό επίπεδο των χρηστών».

Ο δρ. Χατζηχριστοφής δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κατά το οποίο ζητήθηκε από την πλατφόρμα να εξηγήσει σε λιγότερο από 100 λέξεις, σε ένα μαθητή δημοτικού, τι είναι η κβαντομηχανική. Αντιλαμβανόμαστε ότι, ακόμα και για ένα έμπειρο εκπαιδευτικό δημοτικής εκπαίδευσης, μια τέτοια αποστολή είναι εξαιρετικά δύσκολη, παρατηρεί:

« Το σύστημα όμως, μερικά δευτερόλεπτα μετά το ερώτημα, επέστρεψε την εξής απάντηση: Η κβαντομηχανική είναι ένας τρόπος κατανόησης του κόσμου που είναι πολύ διαφορετικός από αυτόν που βιώνουμε στην καθημερινή μας ζωή. Βοηθά τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς συμπεριφέρονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους πραγματικά μικροσκοπικά πράγματα, όπως τα άτομα και τα σωματίδια».

Η απάντηση προφανώς είναι σωστή, και κατάλληλα προσαρμοσμένη. Στην συνέχεια, επιχειρούμε να επαναλάβουμε το ερώτημα, μόνο που αυτή την φορά, ζητάμε από την πλατφόρμα να προσαρμόσει την απάντηση του για ένα ενήλικα. Το σύστημα, επέστρεψε την ακόλουθη απάντηση:

«Η κβαντομηχανική είναι μια θεμελιώδης θεωρία της φυσικής που εξηγεί τη συμπεριφορά της ύλης και της ενέργειας στις μικρότερες κλίμακες, όπου η κλασική μηχανική δεν είναι πλέον εφαρμόσιμη. Περιγράφει τη συμπεριφορά των σωματιδίων, όπως τα άτομα και τα υποατομικά σωματίδια, με όρους πιθανοτήτων και κυμάτων. Οι αρχές της κβαντομηχανικής έχουν οδηγήσει σε πολλές τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η ανάπτυξη των υπολογιστών και των λέιζερ. Η θεωρία χρησιμοποιείται επίσης για να εξηγήσει ένα ευρύ φάσμα φαινομένων, από τη συμπεριφορά του φωτός έως τις ιδιότητες των υλικών».

Είναι τουλάχιστον εντυπωσιακό ότι, εκτός από την επιστροφή ακριβών απαντήσεων, δύναται να προσαρμόσει τον τρόπο και την ορολογία διατύπωσης, προκειμένου η απάντηση να γίνεται κατανοητή από τον χρήστη, επισημαίνει ο καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης. Η χρήση της πλατφόρμας, διευκρινίζει, δεν περιορίζεται σε σύντομες απαντήσεις, αφού το σύστημα είναι σε θέση να αναλύει με «κριτική διάθεση» και «σκέψη» σημαντικά ερωτήματα και να διαμορφώνει απαντήσεις που μόνο ειδικοί μπορούν να προσφέρουν.

« Παράλληλα, έχει την δυνατότητα να ενσωματώνει παραπομπές από τη διεθνή βιβλιογραφία και να διατυπώνει απόψεις οι οποίες είναι αποτέλεσμα αναλυτικής «σκέψης». Είναι δεδομένο ότι το σύστημα χρίζει βελτιώσεων, όμως εύκολα αναγνωρίζουμε ότι, πολύ σύντομα, ανάλογες πλατφόρμες θα μετασχηματίσουν δραματικά τον τρόπο αναζήτησης πληροφορίας».

Πώς όμως αυτή επηρεάζει τον τρόπο αξιολόγησης μαθητών και φοιτητών; Ο Αντιπρύτανης ΄Έρευνας και Καινοτομίας του Νεάπολις Πάφος, εξηγεί ότι από τις πρώτες μέρες ελεύθερης διάδοσης της πλατφόρμας ChatGPT, αρκετοί υιοθέτησαν επικριτική στάση και διατύπωσαν τις επιφυλάξεις και τις ανησυχίες τους. Αφενός ορθώς αναφέρουν, τονίζει, ότι η εγκυρότητα της πληροφορίας, που παράγεται θα πρέπει να αξιολογείται προτού υιοθετηθεί, αφετέρου, δεδομένου ότι ακόμα δεν υπάρχουν αρκετά αξιόπιστα λογισμικά τα οποία αναγνωρίζουν ότι το κείμενο έχει παραχθεί από σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, τίθεται υπό αμφισβήτηση η ανάγκη ανάθεσης εργασιών σε μαθητές και φοιτητές.

« Εύκολα κάθε μαθητής και μαθήτρια, με την χρήση μιας απλής διατύπωσης, μπορεί να έχει στα χέρια μια εργασία συγκεκριμένου αριθμού λέξεων, με πρόσφατες παραπομπές και κριτική ανάλυση», επισημαίνει. « Το κείμενο θα είναι απόλυτα πρωτότυπο και κανένα λογισμικό δεν θα είναι σε θέση να εντοπίσει λογοκλοπή. Υπάρχει, όμως, στην πραγματικότητα λόγος ανησυχίας;

Κάθε νέα τεχνολογία που εμφανίζεται, αυτόματα, είτε από άμυνα είτε από φόβο, τείνει να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη και αυτό όχι μόνο είναι θεμιτό, αλλά και αναγκαίο. Μόνο μέσα από την αμφισβήτηση, η τεχνολογία ωριμάζει.  

Ας ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο, πριν την ύπαρξη του διαδικτύου. Η αναζήτηση της γνώσης γινόταν σε βιβλιοθήκες και εγκυκλοπαίδειες. Η γνώση ήταν προνόμιο ατόμων που ζούσαν σε αστικά κέντρα με μεγάλες βιβλιοθήκες. Θυμάμαι έντονα τον ενθουσιασμό του πατέρα μου όταν, στα δύσκολα χρόνια μετά το 74, ζώντας στον προσφυγικό συνοικισμό, έφερε στο σπίτι την πρώτη εγκυκλοπαίδεια. Ο πατέρας μου, εκείνη την μέρα δεν αγόρασε μια σειρά από βιβλία, αλλά έλαβε μέρος σε μια σημαντική επένδυση. Με την αγορά του, στην πραγματικότητα επιχείρησε την πρόσβαση των παιδιών του στη γνώση.

Η έλευση του διαδικτύου, και η διάδοση αυτού, αλλάζει ριζικά τον τρόπο αναζήτησης της γνώσης. Σήμερα, τα παιδιά μας, μέσα από την κινητή τους συσκευή, έχουν πρόσβαση στο σύνολο των επιτευγμάτων της ανθρωπότητας. Οι μηχανές αναζήτησης απαντάνε σε ερωτήματα τα οποία, μερικά χρόνια πριν,  η απάντηση τους απαιτούσε μελέτη τόμων. Αποδεχτήκαμε χωρίς όρους αυτήν την τεχνολογία όταν εμφανίστηκε; Φυσικά και όχι. Χρειάστηκε χρόνος και τεχνολογικά άλματα, έτσι ώστε να διαμορφωθούν κατάλληλοι αλγόριθμοι εμφάνισης των αποτελεσμάτων, εντοπισμού ψευδών ειδήσεων, ηλικιακά φίλτρα κλπ. Σήμερα όμως, το διαδίκτυο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και στη χαραυγή να χαρακτηριστεί ως αγαθό».

Αν και αναμενόμενο ότι η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης προβληματίζει, δηλώνει ο δρ. Χατζηχριστοφής, το ChatGPT δεν είναι η πρώτη εφαρμογή που μας ωθεί στην αναπροσαρμογή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πρόσφατα, ερευνητές χρησιμοποίησαν την τεχνολογία αναγνώρισης συναισθημάτων προκειμένου να εξελίξουν τον τρόπο διδασκαλίας των μαθηματικών, σε μαθητές δημοτικού σχολείου, αναφέρει:

« Οι μαθητές διδάσκονται την ενότητα των κλασμάτων με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μια κάμερα παρακολουθεί τα συναισθήματα τους κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και προσπαθεί να χαρτογραφήσει την ψυχολογική τους κατάσταση. Ανάλογα με τα συναισθήματα τους, ο υπολογιστής τροποποιεί τον τρόπο διδασκαλίας ανά μαθητή. Αν για παράδειγμα ένας είναι αγχωμένος, η διατύπωση αλλάζει, ενώ το επίπεδο δυσκολίας των ερωτήσεων προσαρμόζεται ούτως ώστε η αυτοπεποίθηση του μαθητή να ενισχυθεί. Τα πειραματικά αποτελέσματα έδειξαν εντυπωσιακή βελτίωση στην επίδοση των μαθητών, αλλά και στη συναισθηματική κατάσταση με την οποία αντιμετώπισαν το αντικείμενο διδασκαλίας».

Το ChatGPT θα μας αναγκάσει να αλλάξουμε τους τρόπους αξιολόγησης των μαθητών και των φοιτητών μας, και αυτό είναι εξαιρετικό, υποστηρίζει. Το εξετασιο-κεντρικό σύστημα που τυφλά ακολουθούμε, θεωρείται ξεπερασμένο. Οι πολλαπλές εξετάσεις, οι εργασίες και ο φόρτος της διδακτικής διαδικασίας στοχεύουν αποκλειστικά στην αποστήθιση της γνώσης.

« Στην εποχή που η πληροφορία είναι άμεσα πρόσβαση, μήπως πρέπει να επενδύσουμε στην ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων; Οι εργασίες και οι εξετάσεις θα πρέπει να στηρίζονται σε μελέτες περίπτωσης. Οι μαθητές μας πρέπει να εργάζονται  σε προβλήματα που καλλιεργούν ικανότητες που σήμερα δεν αναπτύσσονται. Είναι σαφές ότι στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον, δεν αρκούν οι γνώσεις και τα πτυχία μας. Επιβάλλεται να αναπτυχθούν επιπλέον «οριζόντιες» δεξιότητες (soft skills). Οι «οριζόντιες» δεξιότητες, γνωστές κι ως κοινές δεξιότητες ή βασικές δεξιότητες, είναι δεξιότητες που απαιτούνται από όλα τα επαγγέλματα του μέλλοντος».