Γεροσκήπου: Το μεταξουργείο που έφτιαχνε αλεξίπτωτα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Εξαιρουμένων των μεγαλύτερων ηλικιακά κατοίκων της Γεροσκήπου και της επαρχίας Πάφου γενικότερα, ελάχιστοι γνωρίζουν το μεταξουργείο που λειτουργούσε στον σημερινό Δήμο, στις αρχές του 20ου αιώνα. Όλοι γνωρίζουν το παλιό ΚΕΝ Πάφου, που βρίσκεται στο κέντρο της Γεροσκήπου. Πρόκειται ωστόσο για το ίδιο πράγμα, αφού της λειτουργίας του εντυπωσιακού σε όγκο κτιριακού συγκροτήματος που λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα ως ΚΕΝ, προηγήθηκε η λειτουργία του ως του μοναδικού μεταξουργείου της επαρχίας Πάφου.

Σήμερα, το μεταξουργείο ξανάρχεται στην επικαιρότητα με αφορμή την κατάληξη σε συμφωνία πώλησης του χώρου από την ιδιοκτήτρια τράπεζα στον Δήμο Γεροσκήπου. Πολλές φωνές που ήδη ακούνται στη Γεροσκήπου, ζητούν την σύνδεση του χώρου με το παρελθόν της περιοχής και το μεταξουργείο θεωρείται ως ενδεικτικότερη περίπτωση της σύνδεσης αυτής.

Μεταξύ των υποστηρικτών της εν λόγω πρότασης και ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου, Νίκος Παλιός. Μιλώντας σήμερα στο PafosNet, επισημαίνει ότι το 1926 άρχισε τη λειτουργία του το Μεταξουργείο Γεροσκήπου («The Cyprus Silk Filature Ltd»), το οποίο ανήγειρε αγγλική εταιρεία και λειτούργησε απρόσκοπτα ως τέτοιο μέχρι το 1934.

« Τότε το μεγαλύτερο μέρος του πουλήθηκε στον Κύπριο επιχειρηματία Ν.Κ. Λανίτη και μετονομάστηκε σε «Βιομηχανίαι Πάφου Λτδ», αναφέρει ο Πολιτιστικός Λειτουργός του Δήμου Γεροσκήπου. « Επαναλειτούργησε ως μεταξουργείο το 1940, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για κατασκευή αλεξίπτωτων, για να κλείσει οριστικά το 1952.

Για χρόνια απασχολούσε μεγάλο αριθμό εργατών και εργατριών από τη Γεροσκήπου και τα γύρω χωριά και αποτέλεσε τον βασικότερο οικονομικό πόλο ανάπτυξης της περιοχής, μαζί με το Αγρόκτημα της Γεροκηπιάς, αλλά και σταθμό στη βιομηχανική παραγωγή της Κύπρου».

Το 1961, σύμφωνα με τον Νίκο Παλιό, η κοινότητα της Γεροσκήπου ζήτησε από το κράτος τη δημιουργία στις εγκαταστάσεις του πρώην Μεταξουργείου Επαγγελματικής Σχολής «για την τεχνική και επαγγελματική μόρφωση των νέων της περιφέρειας», για να έρθει τελικά η Κυπριακή Δημοκρατία να το επιτάξει και να δημιουργήσει το 1964 το ΚΕΝ Γεροσκήπου, το οποίο για τέσσερις δεκαετίες εκπαίδευσε χιλιάδες νεοσύλλεκτους στρατιώτες.

« Μετά τη μετακίνηση του ΚΕΝ στο χωριό Αναρίτα στα τέλη του 20ου αι., και ενώ η Πολιτεία είχε την ηθική υποχρέωση να μεριμνήσει για την απόδοσή της γης στον Δήμο ως αντισταθμιστικό όφελος, η έκταση ξαναπέρασε στα χέρια της ιδιοκτήτριας εταιρείας, της πρώην Λαϊκής Τράπεζας και πλέον μετά τα όσα έγιναν το 2013, στην ιδιοκτησία της Τράπεζας Κύπρου».

Το 2004, τονίζει ο κ. Παλιός, ήταν μια χρονιά ορόσημο για τη διάσωση της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του χώρου: Μετά από πρόταση του Δήμου Γεροσκήπου, όλο το τεμάχιο, συνολικής έκτασης 26757 τετραγωνικών μέτρων, ανακηρύχθηκε «διατηρητέο» (διάταγμα ΚΔΠ 75/2004).

« Την ίδια περίοδο, η ιδιοκτήτρια εταιρεία προγραμμάτιζε μεγάλη οικιστική και εμπορική ανάπτυξη και ο Δήμος διεκδίκησε και πέτυχε, μέσα από την έκδοση της πολεοδομικής άδειας, την παραχώρηση σημαντικών αντισταθμιστικών οφελών. Η πολεοδομική άδεια εξεδόθη το 2012, αλλά ο σχεδιασμός έμεινε στα χαρτιά λόγω της οικονομικής κρίσης του 2013 και την επακόλουθη συγχώνευση της Λαϊκής με την Τράπεζα Κύπρου».

Για 20 και πλέον χρόνια, σύμφωνα με τον υπεύθυνο των πολιτιστικών πραγμάτων του Δήμου, κτίρια και ελεύθεροι χώροι του παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης και ερήμωσης. Γι’ αυτό, το τελευταίο διάστημα, απασχόλησε τον Δήμο το ενδεχόμενο αγοράς της γης. Εν τέλει, το Δημοτικό Συμβούλιο Γεροσκήπου ήρθε πρόσφατα σε συμφωνία με την Τράπεζα Κύπρου, επισημαίνει.

Το τεμάχιο αρ. 674 βρίσκεται μόλις 300 μέτρα βόρεια της Πλατείας. Πρόκειται για τον μοναδικό ελεύθερο χώρο µε ανάλογη έκταση, που έχει αποµείνει στον πολεοδομικό ιστό της Γεροσκήπου. Αποτελεί απόθεμα ζωής για την πόλη και πρέπει να αξιοποιηθεί αναλόγως. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου συνίστανται στην εγγύτητα του µε το ιστορικό κέντρο της πόλης, στην εύκολη πρόσβαση, µέσω του οδικού δικτύου, στην ιστορική ταυτότητα του, ως εργοστάσιο μεταξουργίας και στρατόπεδο, που υποστηρίζεται χωρικά από ιστορικά κτίσµατα που χρονολογούνται από την περίοδο ίδρυσης του έως και τη δεκαετία του ’60 και στα φυσικά ποιοτικά στοιχεία του, όπως η απρόσκοπτη θέα, το πράσινο, οι ενδιαφέρουσες οπτικές φυγές και οι ελεύθεροι χώροι.

« Το µέγεθός του, η ιδιαίτερα προνοµιακή του θέση, τα διατηρητέα κτίρια, η σχέση του με το κέντρο της πόλης, µε το οποίο υπάρχει οπτική επαφή, καθώς και η σχέση µε µία αναπτυσσόµενη περιοχή κατοικίας, καθιστούν τον χώρο ιδιαίτερης σηµασίας», τονίζει. « Για την ακρίβεια, αποτελεί ακίνητο υψηλής υπεραξίας, το οποίο χρήζει ολιστικής ανάπτυξης που θα αποβλέπει στην προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη των βιομηχανικών κτιρίων, των οικοδομών αποικιοκρατικού ρυθμού και των άλλων κτισμάτων που διατηρεί ο χώρος, τα οποία αποτελούν μοναδικά μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από πολλές απόψεις, στην ανάδειξη της δυναμικής του ως μια έκταση γης που μπορεί να ενεργοποιηθεί εκ νέου, δημιουργώντας νέα αστικά χαρακτηριστικά, πολεοδομικές λύσεις, χρήσεις γης, κοινωνικές και πολιτιστικές εκφράσεις και στην ελκυστικότητα του ιστορικού κέντρου της Γεροσκήπου, στην αναβάθμιση της οικονομικοκοινωνικής ζωής και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Στόχος θα πρέπει να είναι η ανάδειξη του δοµηµένου και ελεύθερου χώρου του σε τόπο συλλογικό, τόπο συνάντησης, επικοινωνίας και πολιτιστικής δηµιουργίας».

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ο ανασχεδιασµός, η επανάχρηση και η διαχείριση ενός τόσο μεγάλου χώρου αναµφίβολα δηµιουργεί προσδοκίες, αλλά και ανησυχίες, σε κάθε περίπτωση, όµως, ενεργοποιεί το ενδιαφέρον τόσο των ειδικών, όσο και των πολιτών για τον χώρο τον οποίο βιώνουν καθημερινά, την πόλη τους, σύμφωνα με τον Νίκο Παλιό.

« Η όποια αξιοποίηση, πάντως, θα πρέπει να καλύπτει ανάγκες της γενιάς του σήμερα, χωρίς, όμως, να περιορίζει τη δυνατότητα παρέμβασης και της επόμενης γενιάς», καταλήγει. « Εξάλλου, αυτό αποτελεί βασική αρχή και της βιώσιμης ανάπτυξης. Οπόταν, αναζητούμε μια λύση που μπορεί να βλέπει αρκετά μακριά, που να είναι αρκετά ευέλικτη και σοφή».