Γεροσκήπου: Αναβιώνουν οι χώροι της θεάς Αφροδίτης

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Η Γεροσκήπου, ο γεωγραφικός χώρος του νησιού που έχει άρρηκτα συνδεθεί με την Κυπριακή Ιστορία λόγω της σύνδεσης του με τη θεά Αφροδίτη, αποκτά και πάλι σήμερα κεντρικό ρόλο στην πλούσια ιστορική και αρχαιολογική παράδοση της επαρχίας Πάφου. Αιτία, το φιλόδοξο σχέδιο της δημοτικής αρχής για την οργανική ένταξη χώρων του Δήμου με αρχαιολογικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον στην τουριστική, εμπορική και κοινωνική καθημερινότητα της περιοχής, δια της ενοποίησης των αρχαιολογικών και ιστορικών σημείων, που αν και ευρισκόμενα όλα στον κεντρικό της πυρήνα, λειτουργούν μέχρι σήμερα αποσπασματικά και ασύνδετα.

Ένα μεγαλόπνοο σχέδιο βρίσκεται πλέον στην τελική του φάση στον Δήμο Γεροσκήπου, με επίκεντρο την ανάπλαση του ιστορικού πυρήνα του και την ανάδειξη της πλούσιας αρχαιολογικής και μυθολογικής διάστασης της περιοχής. Όπως αποκαλύπτει σήμερα το PafosNet η δημοτική αρχή έχει ολοκληρώσει τον σχεδιασμό για την αναβίωση του «Περιπάτου της θεάς Αφροδίτης», ο οποίος κατά την αρχαιότητα σύμφωνα με γραπτά κείμενα του Στράβωνα ξεκινούσε από την σημερινή Κάτω Βρύση, διερχόταν από τον παραδοσιακό αλευρόμυλο, πάνω από τα σημερινά εκπαιδευτήρια της Γεροσκήπου, ανηφόριζε προς τις υπεραιωνόβιες τρεμιθιές και κατέληγε στον σημερινό ιστορικό πυρήνα, πίσω από το Δημοτικό Μέγαρο.

Μιλώντας στο PafosNet ο Δήμαρχος Γεροσκήπου, Μιχάλης Παυλίδης, επιβεβαίωσε τον μεγαλόπνοο αυτό σχεδιασμό και τόνισε ότι αυτός έχει ήδη ολοκληρωθεί όσον αφορά στην αδειοδότηση του από τα κρατικά τμήματα και στις διαδικασίες εξασφάλισης των αναγκαίων κονδυλίων.

«Το μεγάλο έργο της σύνδεσης των αρχαιολογικών και ιστορικών μας χώρων», είπε, «αρχίζει στα τέλη του 2018. Ήδη, στον κρατικό προυπολογισμό του χρόνου αυτού έχει ενταχθεί ένα ποσό 400 χιλιάδων ευρώ για την έναρξη των έργων, ενώ ο κύριος όγκος θα αφορά στο 2019 με ένα ποσό πέραν των 2 εκατομμυρίων ευρώ.

Στόχος της τοπικής αρχής είναι να δημιουργήσουμε ένα θεματικό χώρο περιπάτου που να συνδυάζει μυθολογία, φυσιολατρία και άσκηση. Η ενοποίηση του οικιστικού πυρήνα του Δήμου Γεροσκήπου με τους αρχαιολογικούς του χώρους, που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου, αποτελούσε το μεγάλο στοίχημα μας, που δεν είναι άσχετο και με την προωθούμενη πλέον, μετά από πολύχρονες καθυστερήσεις, κατασκευή του συνδετήριου δρόμου τουριστικής περιοχής-κεντρικού πυρήνα, που θα φέρει κόσμο από την τουριστική περιοχή στο ιστορικό μας κέντρο. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και η μελέτη που έχει ετοιμασθεί για την ενοποίηση του ιστορικού κέντρου με την Κάτω Βρύση και τον Μεσαιωνικό Αλευρόμυλο».

Η Κάτω Βρύση, επισημαίνει ο Μιχάλης Παυλίδης, αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Γεροσκήπου. Ο σημαντικός ρόλος που φαίνεται να είχε στις λατρευτικές τιμές προς τιμήν της θεάς Αφροδίτης και στους Ιερούς Κήπους της, αποτελεί μια κληρονομιά που η δημοτική αρχή επιχειρεί σήμερα να αναδείξει και να αξιοποιήσει σε πρακτικό επίπεδο.

« Η προσπάθεια του Δήμου Γεροσκήπου, αποτελεί το δεύτερο εγχείρημα αυτού του τύπου που δρομολογείται στην επαρχία Πάφου, μετά το σαφώς μεγαλύτερης κλίμακας, εγχείρημα για το ποσό των 4 εκ. ευρώ, προκειμένου να ενοποιηθούν οι αρχαιολογικοί χώροι της Κάτω Πάφου», παρατηρεί. « Σε αυτά τα πλαίσια, η δημοτική αρχή φροντίζει για την περαιτέρω αξιοποίηση και προβολή του συγκεκριμένου μνημείου της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της Γεροσκήπου. Πέρασαν 100 χρόνια από την κατασκευή των πετρόκτιστων καμάρων και του πλυσταριού στην έξοδο της πηγής που είναι γνωστή στις μέρες μας ως «Κάτω Βρύση», η οποία από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα κάλυπτε τις υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες της κοινότητας, ενώ εδώ γινόταν και το πλύσιμο των ρούχων των κατοίκων. Η λαϊκή παράδοση, μάλιστα, θέλει το νερό της, το οποίο διοχετεύεται μέσω υπόγειας σήραγγας που περνά από το προαύλιο της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, ως θαυματουργό («αγίασμα»), αφού αυτό συνδέθηκε με τη θεραπεία παθήσεων των οφθαλμών».

Ο Δήμαρχος Γεροσκήπου επισημαίνει ότι στα πολύ πρόσφατα χρόνια, ο χώρος της Κάτω Βρύσης συνδέθηκε και με ήθη και έθιμα της κοινότητας.

« Όταν πλησίαζε το Πάσχα, και μέχρι τη δεκαετία του ’40, οι οικοκυρές συνήθιζαν να παίρνουν όλα τα ρούχα της οικογένειας στη Βρύση, τα οποία και έπλεναν με την «αλουσίβα» και τη «φαούτα», αναφέρει. « Εδώ γινόταν, επίσης, και το πλύσιμο των μαλλιών με τα οποία γίνονταν τα νυμφικά κρεβάτια. Μάλιστα, πριν την κατασκευή της Βρύσης της Πλατείας, εδώ έρχονταν για να πλύνουν το σιτάρι που θα χρησιμοποιείτο για την παρασκευή του ρεσιού. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με χρονική ακρίβεια πότε ο χώρος αυτός πήρε το όνομα Κάτω Βρύση. Η ονομασία αυτή, πάντως, φαίνεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους μετά το 1917, μετά, δηλαδή, από την κατασκευή της Βρύσης της Πλατείας, προφανώς για σκοπούς διάκρισης των δύο βρυσών. Η ονομασία Κάτω Βρύση δεν απαντάται προηγουμένως ούτε στις γραπτές πηγές ούτε στις προφορικές μαρτυρίες».

Το αρχαίο τοπωνύμιο «Ιεροκηπία» παραπέμπει σε ένα ιερό άλσος που θα υπήρχε μέσα σε τέμενος. Η ανακάλυψη στα μέσα του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1948 ενός αποθέτη στην τοποθεσία Μονάγρι, λίγα μέτρα νοτιοανατολικά της Κάτω Βρύσης, που περιείχε εκατοντάδες πήλινα ειδώλια, φαίνεται να αποδεικνύει την ύπαρξη στη Γεροσκήπου, κατά την Αρχαϊκή τουλάχιστον περίοδο, ιερού αφιερωμένου στην Αφροδίτη.

« Με βάση τις αρχαίες πηγές, αλλά και μαρτυρίες ξένων περιηγητών και ιστορικών», τονίζει ο κ. Παυλίδης, « οι Ιεροί Κήποι της Αφροδίτης πρέπει να βρίσκονταν στα νότια της Γεροσκήπου, στην πεδιάδα που απλώνεται κάτω από το βραχώδες οροπέδιο, στο οποίο είναι κτισμένος ο ιστορικός οικισμός, και εκτείνονταν μέχρι τη θάλασσα. Αυτοί ποτίζονταν από πηγές που ξεχύνονταν από διάφορα σημεία της βραχώδους πλαγιάς. Από τους κήπους αυτούς, σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα, περνούσε η πομπή των πιστών που κατέληγε στο Ιερό της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο, με την ευκαιρία της τέλεσης των «Αφροδισίων», της ετήσιας γιορτής προς τιμήν της θεάς».

Λόγω του γεγονότος ότι η αρχαιολογία της Γεροσκήπου είναι ελάχιστα γνωστή, καθώς η περιοχή της δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά, η γνώση μας για το αρχαίο παρελθόν του τόπου είναι ακόμα αποσπασματική, επισημαίνει. Έστω, όμως, με τις υπάρχουσες αναφορές, η Κάτω Βρύση φαίνεται να αποτελούσε την κύρια πηγή των Ιερών Κήπων.

 Περιηγητές του 19ου αιώνα, δίνουν την πληροφορία, ότι η Κάτω Βρύση, για τους ντόπιους, αποτελούσε το «Λουτρό ή τα Λουτρά της Αφροδίτης». Ο Άγγλος εξερευνητής William Turner, που επισκέφθηκε τη Γεροσκήπου το 1815, αναφέρει:

«Το χωριό είναι κτισμένο σε βραχώδη λόφο στην κοιλάδα, που βρίσκεται πιο κάτω, στο νότο, υπάρχουν κήποι που ποτίζονται από ένα ρυάκι που αναβλύζει από το βράχο λέγεται ότι το ρυάκι αυτό ήταν τα λουτρά της Αφροδίτης».

Ο Πρόξενος της Αμερικής Luici Palma di Cesnola, ο οποίος για περισσότερη από μία δεκαετία, από το 1865 έως το 1876, λεηλατούσε ανενόχλητος σημαντικές θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σε ολόκληρη την Κύπρο, αναφέρει στα 1877:

« Υπάρχει ένα μεγάλο τεχνητό σπήλαιο που φαίνεται να λαξεύτηκε στο βράχο, διαμέσου του οποίου ρέει μια πηγή και, αφού γεμίσει το σπήλαιο σαν δεξαμενή, ξεχειλίζει και δημιουργεί ένα μικρό ρυάκι, αρκετό για να αρδεύσει τους γύρω αγρούς. Αυτό είναι γνωστό ως «Λουτρό της Αφροδίτης». Πρέπει να πω ότι θα ήταν πραγματικά αδιάφορος στα θέλγητρα της φύσης εκείνος που δεν θα σκλαβωνόταν από την έξοχη ομορφιά του χώρου».

Ο Κύπριος πολιτικός, νομικός και δημοσιογράφος Γεώργιος Σ. Φραγκούδης, αναφερόμενος στη Γεροσκήπου, στο βιβλίο του «Κύπρις» (1890), γράφει:

« Η ανάμνησις της ωραίας θεού διατηρείται εισέτι ενταύθα ˙ εν των σπηλαίων της Γεροσκήπου καλείται λουτρόν της Αφροδίτης. Εδώ λοιπόν έλουε το αβρόν αυτής και τρυφηλόν σώμα η περικαλλής του Έρωτος μήτηρ; Αυτοί εισίν οι βράχοι οι τόσα ιδόντες θέλγητρα;».

Ο Αθανάσιος Σακελαρίου, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ιστορικός συγγραφέας, σημειώνει το 1890, στον πρώτο τόμο του βιβλίου του «Τα Κυπριακά»:

Παρ’ αυτήν δε ευρίσκεται μέγα σπήλαιον λίαν τεχνικώς λελαξευμένον, εξ’ ου ρέει μεγάλη πηγή ύδατος, Λουτρά της Αφροδίτης υπό των εγχωρίων καλουμένη. Υπό των υδάτων δε τούτων ποτίζονται αι περί την κώμην γαίαι. Παρ’ αυτήν δε ευρίσκονται και πολλοί αρχαίοι τάφοι».

Η αρχαία Ιεροκηπία, με τις πλούσιες πηγές νερού, τα σπήλαια, τις υπόγειες στοές και την άγρια πυκνή βλάστηση, είχε όλα τα μορφολογικά γνωρίσματα των χώρων λατρείας της θεάς στον ελληνικό χώρο, παρατηρεί ο Δήμαρχος Γεροσκήπου:

«Μέσα από μια απίστευτη συνέχεια στον χρόνο, η ονομασία της Γεροσκήπου (Ιεροκηπία), με διάφορες τοποχρονικές μεταβολές, «ταξίδεψε» από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Το κληροδότημα των Ιερών Κήπων, αναπόσπαστο μέρος του οποίου αποτελεί ο χώρος που σήμερα είναι γνωστός ως «Κάτω Βρύση», αποτελεί, πιστεύω, το ισχυρότερο πολιτισμικό κεφάλαιο της Γεροσκήπου. Η παρακαταθήκη αυτή, δυστυχώς, δεν έχει τύχει του αναγκαίου σεβασμού και, ακόμα περισσότερο, δεν έχει εκτιμηθεί σωστά ούτε έχει αξιοποιηθεί προς όφελος της πόλης και των κατοίκων.

Η «Κάτω Βρύση» δεν είναι απλά ένας χώρος για τέλεση εκδηλώσεων και πολιτικών γάμων. Και επειδή, διαχρονικά, τις αρχές του Δήμου μας και τους κατοίκους αυτού απασχολεί το θέμα της αναβάθμισης, της αναζωογόνησης του ιστορικού κέντρου, ας στρέψουμε, επιτέλους, την προσοχή μας στην κληρονομιά που κουβαλά, ακόμα και στο ίδιο της το όνομα αυτή η πόλη».