Εξαφανίζεται ο γύπας της Κύπρου. Μόλις 22 πουλιά απομένουν στο νησί μας

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Αν και κάποτε οι γύπες ήταν ένα κοινό θέαμα στην Κύπρο, σήμερα βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης με μόλις 22 πουλιά να απομένουν στο νησί και μάλιστα τα περισσότερα από αυτά είναι γύπες που εισάχθηκαν πρόσφατα από την Ισπανία για την ενίσχυση του κυπριακού πληθυσμού. Το δυσοίωνο αυτό σκηνικό για ένα από τα πλέον εντυπωσιακά είδη της πανίδας του νησιού, τόνισαν για μια ακόμη φορά η ομάδα του προγράμματος «Ζωή με τους Γύπες», το οποίο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ενδεικτικό της ανησυχητικής πορείας του είδους είναι ότι ενώ τη δεκαετία του ’50 ο πληθυσμός αριθμούσε μερικές εκατοντάδες με τουλάχιστον 15 αποικίες σε διάφορες τοποθεσίες στο νησί, σήμερα μόλις 9 γύπες απομένουν στην Κύπρο, γεγονός που έχει σημάνει συναγερμό στην επιστημονική κοινότητα της Κύπρου, με ένα πρόγραμμα για την προστασία του είδους να είναι ήδη σε εξέλιξη για τη σωτηρία του γύπα, γνωστού και ως όρνεο, υπό τον τίτλο «LIFE with Vultures» (Ζωή με τους Γύπες). Μάλιστα, στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, ο πληθυσμός του Γύπα θα ενισχυθεί με την εισαγωγή 30 γυπών από την Ισπανία. Οι πρώτοι ισπανικοί γύπες απελευθερώθηκαν πριν μερικούς μήνες, ενώ ακόμα 15 γύπες θα μεταφερθούν από την Ισπανία στην Κύπρο τους επόμενους μήνες.  

Μιλώντας στο PafosNet η συντονίστρια του προγράμματος Μέλπω Αποστολίδου από το BirdLife Cyprus, τονίζει ότι ο Γύπας ο Πυρόχρους είναι το μεγαλύτερο πουλί του τόπου μας με μήκος γύρω στο ένα μέτρο και άνοιγμα φτερούγων γύρω στα 2,5 μέτρα. Το φτέρωμα του έχει ανοικτό καφέ χρώμα, ενώ τα άκρα της φτερούγας και της ουράς του είναι μαύρα. Το κεφάλι και ο μακρύς λαιμός του είναι καλυμμένα μόνο με λευκό χνούδι στα ενήλικα. Αυτό το επιβλητικό πουλί φωλιάζει κατά ομάδες σχηματίζοντας αποικίες σε απότομους και απόμερους γκρεμούς. Γεννά μέσα Ιανουαρίου με αρχές Μαρτίου ένα άσπρο αβγό σε μέγεθος πορτοκαλιού που το κλωσσούν και τα δύο φύλα για 54 περίπου μέρες. Τα μικρά μέχρι να εγκαταλείψουν τη φωλιά τους, μετά από 115 μέρες, τρέφονται και από τους δύο γονείς.

«Ο γύπας τρέφεται αποκλειστικά με νεκρά ζώα», αναφέρει η κα. Αποστολίδου. «Για τον εντοπισμό της τροφής του στηρίζεται στην ισχυρή του όραση ή στις κινήσεις κορακοειδών που τρέφονται και αυτά με ψοφίμια. Συνεπώς ως πτωματοφάγο ζώο παίζει σπουδαίο ρόλο στην ανακύκλωση της οργανικής ύλης. Οι γύπες είναι οι «καθαριστές της υπαίθρου» και βοηθούν με τον τρόπο τους έτσι ώστε το περιβάλλον να διατηρείται υγιές και καθαρό».

Ο κύριος λόγος που το είδος έχει οδηγηθεί στο χείλος της εξαφάνισης είναι η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, η οποία έχει προκαλέσει μαζικές θανατώσεις. Αν και παράνομη σε όλη την Ευρώπη, η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί ένα επίμονο και συχνό πρόβλημα της κυπριακής υπαίθρου. Τα δηλητηριασμένα δολώματα χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστο για τον έλεγχο θηρευτών, την προστασία περιοχών κυνηγίου και συγκομιδής, καθώς και ως ένα μέσο για την επίλυση διαμαχών μεταξύ ανθρώπων (π.χ. για να αποτραπεί το κυνήγι από ορισμένες περιοχές). Στην πραγματικότητα όμως δεν προσφέρουν καμία λύση αφού τα δηλητηριασμένα δολώματα είναι ένας αδίστακτος δολοφόνος όχι μόνο για τους Γύπες αλλά και για ένα ευρύ φάσμα άλλων προστατευόμενων ειδών, συμπεριλαμβανομένων άλλων αρπακτικών πουλιών (π.χ. Σπιζαετός, Διπλογέρακο και Γερακίνα) και άλλα είδη πανίδας. Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί μία μέθοδο μαζικής και μη επιλεκτικής θανάτωσης, καθώς μπορεί να προκαλέσει μαζική θανάτωση διαφορετικών ειδών σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Επιπρόσθετα ο Γύπας αντιμετωπίζει και άλλες απειλές που υπονομεύουν την ανάκαμψη του πληθυσμού του.

- Οι αλλαγές στην κτηνοτροφία, όπως η μείωση της ελεύθερης βόσκησης και η θέσπιση αυστηρής νομοθεσίας που υποχρεώνει τους κτηνοτρόφους να μεταφέρουν τα νεκρά ζώα σε ενδεδειγμένες υποδομές επεξεργασίας, είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση της διαθέσιμης τροφής για τον Γύπα.

-Η ενόχληση σε τοποθεσίες αναπαραγωγής μπορεί να επηρεάσει την αναπαραγωγική επιτυχία, την τροφοληψία και την πιθανή εξάπλωση των Γυπών σε νέες αποικίες. Πολλές από τις ιστορικές αποικίες του είδους έχουν εγκαταλειφθεί και είναι πλέον ακατάλληλες για αναπαραγωγή λόγω ανθρώπινων παρεμβάσεων.

Τα εναέρια ηλεκτρικά καλώδια αποτελούν έναν από τους κυριότερους παράγοντες θνησιμότητας για τα πουλιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Oι προσκρούσεις με ηλεκτρικά καλώδια μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τον πληθυσμό του Γύπα.

Το πρόγραμμα «Ζωή με τους Γύπες» που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2019, εργάζεται σε πολλά επίπεδα για την αντιμετώπιση των εν λόγω απειλών, με κύριο στόχο να αποτρέψει την εξαφάνιση του αντιμετωπίζοντας τις βασικές απειλές για το είδος και να ενισχύσει τον τοπικό πληθυσμό, τονίζει η συντονίστρια του προγράμματος:

«Κατά την τετραετή αυτή προσπάθεια, από το 2019 μέχρι το 2023, το BirdLife Cyprus (συντονιστής προγράμματος), η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, το Terra Cypria - το Κυπριακό Ίδρυμα Προστασίας του Περιβάλλοντος και ο διεθνής οργανισμός Vulture Conservation Foundation ενώνουν δυνάμεις για να διασώσουν το πιο απειλούμενο αρπακτικό της Κύπρου. Το πρόγραμμα «Ζωή με τους Γύπες» (LIFE with Vultures) έχει προϋπολογισμό €1.375.861 και συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις ενάντια στη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, δράσεις για την αντιμετώπιση των προσκρούσεων σε εναέρια ηλεκτρικά καλώδια όπως επίσης και δράσεις για την επέκταση του δικτύου ταϊστρών για την παροχή συμπληρωματικής τροφής στους γύπες.». Ταυτόχρονα, η ομάδα του προγράμματος επικεντρώνεται στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και ιδιαίτερα του κόσμου της υπαίθρου όπως οι κυνηγοί και οι κτηνοτρόφοι.

«Με την αντιμετώπιση των κύριων απειλών του γύπα», τονίζει, «το πρόγραμμα στοχεύει στη μείωση της θνησιμότητας του από παράγοντες που την προκαλούν με ιδιαίτερη έμφαση στη μείωση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων που ευθύνεται για την μείωση του 50% του πληθυσμού του Γύπα μόνο τα τελευταία 7 χρόνια. Για παράδειγμα, στα πλαίσια του προγράμματος λειτουργούν κάτω από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας δύο ομάδες ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων οι οποίες υλοποιούν περιπολίες και ανταποκρίνονται σε περιστατικά δηλητηρίασης για την απομάκρυνση των δηλητηριασμένων δολωμάτων από την ύπαιθρο. Παράλληλα, το πρόγραμμα συνεργάζεται με την Αστυνομία Κύπρου για τη διερεύνηση τέτοιων περιστατικών που αποτελούν έγκλημα κατά της άγριας ζωής.»

Το Κυπριακό Ίδρυμα Προστασίας του Περιβάλλοντος Terra Cypria, που αποτελεί έναν από τους εταίρους του προγράμματος «Ζωή με τους Γύπες» έχει αναλάβει το σημαντικό έργο της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινοτήτων και του κόσμου της υπαίθρου. Ο Διευθυντής του Terra Cypria, κ. Λεύκιος Σεργίδης, σημειώνει ότι μια βασική πτυχή του έργου είναι η υλοποίηση μιας συντονισμένης και στοχευμένης εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, τόσο σε συγκεκριμένες περιοχές που σχετίζονται με τον γύπα όσο και παγκύπρια, έτσι ώστε να διαδοθεί μεταξύ άλλων το μήνυμα της σημασίας του γύπα για το νησί μας, αλλά και για τη ζημιά που προκαλούν τα δηλητηριασμένα δολώματα στην κυπριακή φύση.

 «Η εν λόγω στοχευμένη επικοινωνιακή εκστρατεία βρίσκεται σε εξέλιξη και περιλαμβάνει συναντήσεις, παρουσιάσεις και εκδηλώσεις σε τοπικές κοινότητες που βρίσκονται στις περιοχές των γυπών, και οι οποίες αποτελούν κλειδί στην επιτυχία του έργου. Έτσι, ντόπιοι χρήστες γης όπως κυνηγοί και κτηνοτρόφοι είναι μεταξύ των βασικών εμπλεκομένων του προγράμματος. Οι παρουσιάσεις και εκδηλώσεις εστιάζονται στην ανάδειξη της σημαντικότητας των γυπών, τις υπηρεσίες που παρέχουν στα οικοσυστήματα, τις απειλές που αντιμετωπίζουν, τη σημαντικότητα του δικτύου Natura 2000 και τον τρόπο με τον οποίο οι τοπικές κοινότητες μπορούν να συμβάλουν στην προσπάθεια αυτή».

Μέχρι και σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί εκδηλώσεις σε χωριά των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου με ιδιαίτερη επιτυχία όπως η Ανώγυρα, ο Άγιος Αμβρόσιος, η Πάχνα, η Δορά, ο Λιμνάτης, η Σαλαμιού και ο Άγιος Ιωάννης.

Ο Λεύκιος Σεργίδης τονίζει επίσης ότι πραγματοποιήθηκαν ήδη ενημερωτικές επισκέψεις σε σχολεία των περιοχών που βρίσκονται στην επικράτεια όπου δραστηριοποιείται ο γύπας, με απαρχή από το Δημοτικό Σχολείο Χολετριών. Οι επισκέψεις σε σχολεία κρίνονται ως ζωτικής σημασίας για την απαιτούμενη αλλαγή νοοτροπίας της Κυπριακής κοινωνίας που χρειάζεται για να αντιμετωπιστεί ριζικά η τοποθέτηση δηλητηρίων στην ύπαιθρο, παρατηρεί:

«Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι τεκμηριωμένα η σοβαρότερη απειλή για την άγρια ζωή σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Κύπρο, τα κίνητρα πίσω από τη χρήση τους είναι κυρίως η προστασία κτηνοτροφικών ζώων από άλλα ζώα θηρευτές, όπως αλεπούδες και αδέσποτοι σκύλοι. Σε άλλες περιπτώσεις, δηλητηριασμένα δολώματα χρησιμοποιούνται για εξολόθρευση αλεπούδων, αλλά και για σκόπιμη δηλητηρίαση κυνηγετικών σκύλων σε αντεκδικήσεις μεταξύ κυνηγών ή κυνηγών-κτηνοτρόφων. Σημειώνεται ότι οποιοδήποτε ζώο βρεθεί στην περιοχή μπορεί να πέσει θύμα δηλητηρίασης αν καταναλώσει δηλητήριο ή άλλο ζώο που έχει ήδη καταναλώσει δηλητήριο. Πέρα από την άγρια ζωή, τα δηλητηριασμένα δολώματα αποτελούν επίσης θανάσιμη απειλή για ζώα εργασίας (όπως σκύλοι φύλακες κοπαδιών και κυνηγετικοί σκύλοι) και ζώα συντροφιάς, και εν τέλει για τον άνθρωπο, αφού κάποιες από αυτές τις ουσίες όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα ή εισπνευστούν μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία».