Ένας κρυμμένος θησαυρός αποκαλύπτεται στην Πάφο: Το σπάνιο φωτογραφικό αρχείο του Σπύρου Χαρίτου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ένας σπάνιος θησαυρός για το χθες της Πάφου αποκαλύπτεται σήμερα, κρυμμένος για δεκαετίες σε αποθηκευτικούς χώρους της οικογένειας του Σπύρου Χαρίτου, του πρώτου και επί σειρά δεκαετιών μοναδικού φωτογράφου της Πάφου ο οποίος απαθανάτισε ανθρώπους, τοπία, κοινωνικές δραστηριότητες και ιστορικές στιγμές της πόλης του προηγούμενου αιώνα.

Η αποκάλυψη αυτού του μοναδικού θησαυρού οφείλεται σε ένα από τους σημαντικότερους νέους καλλιτέχνες της Πάφου, τον Σέργη Χατζηαδάμο, ο οποίος με αφορμή την προσωπική του σχέση με την οικογένεια Χαρίτου και κυρίως τον γιο του φωτογράφου, Μιχαλάκη, ενημερώθηκε για το μοναδικό αυτό αρχείο και πήρε την έγκριση για την ανάδειξη του.

Μιλώντας σήμερα αποκλειστικά στο PafosNet ο Σέργης Χατζηαδάμος αναφέρεται στη μοναδική αυτή συγκυρία και στη σημασία της διάσωσης, ανάδειξης και ενασχόλησης εκ νέου με την άλλη Πάφο που αποκαλύπτεται μέσα από το ιστορικό αυτό αρχείο.

-Ποιοι λόγοι σε ώθησαν να ασχοληθείς εικαστικά με το υλικό του αρχείου;

Tο υλικό του αρχείου του Σπύρου Χαρίτου είναι η αφορμή όλης της δουλειάς που παρουσιάζω στην έκθεση «Metamorphosis».

Όλα ξεκίνησαν το 2006 όταν γύρισα από την Αθήνα όπου δούλευα μέχρι τότε ως γραφίστας. Γνώριζα για το αρχείο του Χαρίτου και το αναζήτησα, με την προσδοκία να ετοιμάσω ανέκδοτα άλμπουμ για την Πάφο και την Κύπρο γενικότερα. Έψαχνα ένα «ξεχασμένο θησαυρό» και έτρεχα να προλάβω πρώτος την ανακάλυψη.

Ο γιος του Χαρίτου, ο Μιχαλάκης, ήταν παιδικός φίλος του πατέρα μου και πολύ στενός φίλος της οικογένειας γενικότερα. Από αυτόν είχα πάρει την άδεια για πρόσβαση στο αρχείο και την ελευθερία να το διαχειριστώ όπως ήθελα. Λόγω του ότι ο Μιχαλάκης ζούσε και ζει στην Αθήνα, δεν μπορούσε ο ίδιος να ασχοληθεί και μου το εμπιστεύτηκε, γνωρίζοντας το πάθος μου για τις ανθρώπινες ιστορίες.

Τα σχέδια μου άλλαξαν όμως, αμέσως μόλις αντίκρισα το αρχείο. Δεν ήταν καθόλου όπως το φαντάστηκα. Δεν ήταν όλα στη θέση τους, δεν ήταν όλα αρχειοθετημένα όπως νόμιζα ότι θα ήταν. Δεν υπήρχε καμία λογική ή δομή πλέον. Η πιθανότητα να δημιουργήσω ένα άλμπουμ από αυτό το υλικό είχε ακυρωθεί.

Ήταν όλα, ναι μεν, στημένα σε μια ξύλινη βιβλιοθήκη, περίπου πέντε μέτρα πλάτος και δυο μέτρα ύψος, χωρισμένα σε πέντε στήλες, και τέσσερα ράφια με εκατοντάδες πολύχρωμα κουτιά, 1653 για την ακρίβεια, τα οποία το κάθε ένα συμπεριλαμβάνει δέκα πλάκες, με σημάδια του χρόνου και της φθοράς, της υγρασίας και της εγκατάλειψης.

Ο χρόνος άφησε με απόλυτο τρόπο τα ίχνη του στις εικόνες και το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό, μαγικό. Όλη αυτή η απρόοπτη εξέλιξη από τη διάβρωση του υλικού, μου δημιούργησαν συνειρμούς: του χρόνου (διαβρωμένο υλικό) και την πρόθεση των ανθρώπων για διατήρηση της μνήμης μέσα από τη φωτογραφία.

Όσο προχωρούσα στη ψηφιοποίηση του υλικού, άρχισα να αντιλαμβάνομαι τις εικόνες αυτές με εντελώς διαφορετικό τρόπο.

Το 2018 έλαβα μέρος με τρεις φωτογραφίες, μια τριλογία, στην πρώτη Μπιενάλε Λάρνακας, με τίτλο «Πάφου Ψυχές». Το έργο αυτό διακρίθηκε με αριστείο και μου έδωσε μια επιβεβαίωση για τη συνέχεια. Τις πρώτες αυτές εμπειρίες, ακολούθησε η δημιουργία της έκθεσης.

-Με ποιους τρόπους «επεμβαίνεις» στο υλικό του αρχείου, ώστε να προκύψει ένα εικαστικό αποτέλεσμα και ποιοι παράγοντες τους καθόρισαν;

Ως γραφίστας έχω διαμορφώσει μια αισθητική και οπτικές γωνίες που βλέπω τα πράγματα. Οι τρόποι που παρεμβαίνω σε μια εικόνα είναι διάφοροι. Αλλά, μπορεί να μην χρειαστεί καν η επέμβαση μου, όπως συμβαίνει εξάλλου τις περισσότερες φορές, λόγω της καταστροφής που έχει υποστεί από τον υγρό χώρο όπου φυλάχθηκαν τόσα χρόνια οι φωτογραφικές γυάλινες πλάκες.

Κάποιες σαρώνονται μαζί, διπλές ή τριπλές γιατί παραμένουν κολλημένες, και προκύπτει τόσο απρόσμενο αποτέλεσμα, που εξαρχής παρουσιάζει εικαστικό ενδιαφέρον.

Σε όσες αποφασίζω να επέμβω, θεωρώ πως η ομορφιά τους κρύβεται στη σκηνή που είναι αποτυπωμένη στην πλάκα, αντί στα χαρακτηριστικά των προσώπων. Ο θεατής αρχίζει να βιώνει μια εμπειρία που προσφέρει ο ίδιος ο χρόνος σε αυτή την καινούργια εικόνα, που τη «δημιούργησε» με τη φθορά και την υγρασία.

-Ποια μπορεί να είναι η αξία αλλά και η σχέση ενός τέτοιου αρχειακού υλικού με τη σύγχρονη τέχνη;

Όταν μιλάμε για φωτογραφίες μιας άλλης εποχής, η αξία τους σαν τεκμήρια είναι δεδομένη, διότι σε μια εικόνα περιλαμβάνονται άνθρωποι με το ντύσιμο και το στυλ που χαρακτηρίζει την εποχή, ο τρόπος που στήνονται απέναντι στην κάμερα, τα σκηνικά στο στούντιο, αλλά και τα κοινωνικά στερεότυπα, είναι επίσης ορατά.

Ο χρόνος που μεσολάβησε, το κανάλι νερού το οποίο περνά κάτω από το αρχείο και επηρεάζει τον χώρο εδώ και δεκαετίες, προκαλώντας υγρασία και μούχλα είναι στοιχεία που προσθέτουν στην εικόνα, ενώ ταυτόχρονα την αποκόπτουν από το παρελθόν και της επιτρέπουν να σταθεί σε ένα σύγχρονο χώρο και χρόνο.

Εδώ θέλω να σημειώσω πως, το αρχείο θα περάσει από επιστημονική ταυτοποίηση για αρχειακούς σκοπούς. Η δική μου παρέμβαση προσπαθεί, αφενός να δώσει έμφαση στην περίεργη σχέση των στοιχείων που συνυπάρχουν στην εικόνα (εκείνου της φθοράς με εκείνου της μνήμης) και αφετέρου να ατονήσει λεπτομέρειες (τα χαρακτηριστικά των προσώπων), μεταμορφώνοντας την εικόνα κυριολεκτικά και αλλάζοντας δραματικά τον διάλογο με τον θεατή.

Η εικόνα που παρουσιάζω προσπαθεί να δημιουργήσει μια συνομιλία του χθες με το αύριο, μιας και ως ντοκουμέντο του παρελθόντος αξίζει να διασωθεί. Ταυτόχρονα όμως, με την παρέμβαση μου, τονίζω τα σκηνικά, δίνω πρώτους ρόλους σε ρούχα, σε έπιπλα, παπούτσια, κάλτσες, κοσμήματα, στάσεις και άλλες ευαίσθητες αισθητικές λεπτομέρειες, έτσι ώστε να δείξω πως είναι εξίσου σημαντικές για την εποχή μας, όσο είναι και τα όμορφα πρόσωπα που έκρυψα. Ο χρόνος προσπαθεί με διάφορα φίλτρα να κρατήσει όπως φαίνεται την εικόνα της κάθε πλάκας ζωντανή.

Είναι όμως και άλλα πράγματα που συμβιώνουν σε αυτό το υλικό, παρατηρεί ο κ. Χατζηαδάμος:

« Ο αρχικός λόγος ύπαρξης αυτών των πλακών.

Το ταλέντο και η γνώση του φωτογράφου.

Μια εποχή που δείχνει τους Παφίτες ενωμένους, Ορθόδοξους και Μουσουλμάνους Κύπριους, φωτογραφημένους στο ίδιο στούντιο με κοινά σκηνικά.

Το ιστορικό στοιχείο των ενδυμασιών, διαμέσου διαφόρων δεκαετιών, και οι εκδηλώσεις της κοινότητας.

Η τρυφερότητα, ο ρομαντισμός, και οι τύποι μιας άλλης εποχής, η οποία διασώζεται οπτικά γιατί απεικονίζεται κεντρικά σε κάθε φωτογραφίας και επιβίωσε από τη διάβρωση που προκαλεί η υγρασία.

Οι ρόλοι των φύλων και η ιεραρχία.

Την χαρά, την έκπληξη, την αγωνία που παράγει κάθε σάρωση, αφού η αρνητική όψη της πλάκας δεν αφήνει να διακρίνεις τίποτα πριν.

Το μυστήριο του τι βρίσκεται μέσα σε όλα τα υπόλοιπα κουτιά, γιατί μόλις 50 πλάκες χρησιμοποιήθηκαν για την έκθεση και αυτές δεν προήλθαν από τα ράφι του αρχείου, αλλά από ένα μικρό τραπέζι ξεχωριστό μέσα στο χώρο.

Με την επέμβαση μου ως εικαστικός, μεταμορφώνω το έργο με τρόπο που ζητά από τον θεατή να συμπεριλάβει τον ίδιο του τον εαυτό μέσα σε αυτό και να βιώσει την εμπειρία της ανανέωσης του έργου. Να προσφέρει μέσα από τη συνύπαρξη με το αρχείο (τον χώρο και χρόνο του αρχείου), την ίδια την κατανόηση του. Μια επέμβαση που παραμένει για τον παραπάνω λόγο και συνεχώς εξελίξιμη».

-Πόσο σημαντικό είναι για εσένα ο επισκέπτης της έκθεσης να γνωρίζει την ιστορία, την προέλευση των εικόνων που θα δει;

« Οι εικόνες που εμφανίζονται σε αυτό το αρχείο, απεικονίζουν στιγμές ανθρώπων που έζησαν από το 1920 περίπου μέχρι το 1980, μιας μικρής περιοχής του κόσμου. Η εξέλιξη και οι αλλαγές των κοινωνιών τα τελευταία εκατό χρόνια, ήταν σημαντικές και ραγδαίες. Στην πόλη που βρέθηκε το αρχείο, ο περασμένος αιώνας περιλαμβάνει πολλά και σημαντικά γεγονότα που επηρέασαν και επηρεάζουν ακόμη και σήμερα, τους κατοίκους της περιοχής.

Αν μια εικόνα εμπεριέχει ιστορία, ο επισκέπτης έχει ανάγκη να τη γνωρίζει και ο δημιουργός την υποχρέωση να του προσφέρει αυτή την πληροφορία, έτσι ώστε να κατανοήσει καλύτερα το έργο.

Το αποτέλεσμα όμως της δικής μου δουλειάς, λόγω του ότι επιλέγω να προτείνω μια νέα ανάγνωση κρύβοντας τα πρόσωπα, προσφέρει στο θεατή μια διαφορετική προσέγγιση: τον απενοχοποιεί σε σχέση με την αντίληψη του παρελθόντος, μέσω μιας εικαστικής πράξης που συσχετίζει το χρόνο και τη φθορά, με την αναπαραστατική φύση της εικόνας ως τεκμήριο της ιστορίας.

Στο αρχείο αυτό όμως, έχουμε την παρουσία ενός μοναδικού φίλτρου που δημιουργήθηκε με το πέρασμα του χρόνου το οποίο προσθέτει μια εντελώς καινούρια διάσταση στο έργο. Η υγρασία, εν είδει σύγχρονης πινελιάς, επεμβαίνει σε πολλαπλές φωτογραφίες με ταυτόσημο τρόπο: περικλείει την εικόνα και από τις τέσσερις πλευρές αρμονικά και δημιουργεί μια ματιέρα πολύ ιδιαίτερη εικαστικά.

Σε πολλές άλλες, η υγρασία επεμβαίνει εντελώς ακανόνιστα, αυθαίρετα θα έλεγα, στα σημεία αναγνώρισης του εικονιζόμενου προσώπου, «κλέβοντας» από τον θεατή την ιστορικότητα της απεικόνισης.

Σε άλλες περιπτώσεις, η υγρασία επεμβαίνει ενωτικά. Όχι μόνο εισχωρεί στην φωτογραφία, αλλά καταφέρνει να ενώσει για πάντα φωτογραφίες μεταξύ τους.

Αυτά είναι στοιχεία που ένας επισκέπτης αντιλαμβάνεται με διαύγεια, μόλις δει τα ίδια τα έργα».

-Πώς οραματίζεσαι τη «διάσωση» του αρχείου του Σπύρου Χαρίτου;

« Το αρχείο αυτό το φαντάζομαι σε μια μεγάλη αίθουσα, μεγάλη όμως, που για να φτάσεις στο κέντρο της προσπερνάς ένα λαβύρινθο. Στους τοίχους θα υπάρχουν φωτογραφίες από το αρχείο και μεταμορφωμένοι πίνακες. Στον λαβύρινθο αυτό, με πολλαπλά σημεία εισόδου, θα υπάρχουν πολλές διαδρομές που θα κατευθύνουν τον θεατή με φαινομενικά τυχαία σειρά, προς τη μοναδική είσοδο στο αρχείο. Θα μετατρέψει την περιέργεια του θεατή σε αγωνία και μετά σε ανακούφιση. Για να βγει έξω από τον λαβύρινθο, ένας επισκέπτης θα οδηγείται διαμέσου μια ξεχωριστής ήσυχης στοάς, που περιλαμβάνει λιγοστά έργα που δεν είδε κατά την είσοδό του, τα οποία θα δίνουν το κλειδί ολοκλήρωσης της εμπειρία κατανόησης του αρχείου.

Ένα μεγάλο χωρο-χρονικό installation.

H έκθεση «Metamorhosis», του Σέργη Χατζηαδάμου, με αντικείμενο τον θησαυρό αυτό που έχει πλέον στα χέρια του ο καλλιτέχνης, παρουσιάσθηκε ήδη στην Πάφο, στο ξενοδοχείο Almyra, καθώς και σε Αθήνα και Λευκωσία.

Επιμελητής της είναι ένας εκ των σημαντικότερων ανθρώπων του χώρου στην Ελλάδα, ο κ. Μπακιρτζής, διευθυντής του Ιδρύματος Αναστάσιος Γ. Λεβέντης.

Ευχαριστούμε τον κ. Χατζηαδάμο για την παραχώρηση των σπάνιων φωτογραφικών θησαυρών από το αρχείο Χαρίτου, που συνοδεύουν το σημερινό αφιέρωμα.

copyright sergisadamos