Δρ. Αννίτα Κολνάκου: Τέλος στις ανίατες κληρονομικές παθήσεις

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Με την ευκαιρία της Ημέρας Θαλασσαιμίας, αισιόδοξα  μηνύματα σχετικά με την οριστική θεραπεία της ασθένειας και πολλών άλλων κληρονομικών παθήσεων, έρχονται για πρώτη φορά από την επιστημονική κοινότητα. Πλέον είμαστε πολύ κοντά στο να μιλούμε για το «θαύμα της γονιδιακής θεραπείας», που θα βάλει οριστικό τέλος σε κληρονομικές και ανίατες ασθένειες, τονίζει με συνέντευξη της στο PafosNet η υπεύθυνη του Τμήματος Θαλασσαιμίας στο Νοσοκομείο Πάφου, δρ. Αννίτα Κολνάκου.

-Τί είναι η γονιδιακή θεραπεία:

«Είναι η θεραπεία μιας κληρονομικής γονιδιακής ασθένειας  κατά την οποία οι επιστήμονες θεραπεύουν  τη νόσο αντικαθιστώντας τα  παθολογικά(άρρωστα) γονίδια που τις προκαλούν, με  φυσιολογικά ,χρησιμοποιώντας κυρίως ιούς σαν μεταφορείς. Τα θεραπευτικά γονίδια  μεταφέρονται στα κύτταρα του ασθενούς  μέσω αδρανοποιημένων ιών, είτε με άλλους τρόπους. Στη θαλασσαιμία ευελπιστούμ ε ότι η μέθοδος αυτή  θα αντικαταστήσει την  μεταμόσχευση μυελού των οστών που είναι η μοναδική ριζική θεραπεία της ασθένειας σήμερα  και η οποία έχει πολλούς περιορισμούς όπως την εξεύρεση συμβατού δότη  και τη νεαρή ηλικία του πάσχοντα. Από τα τέλη του 2013  στη Γαλλία υποβλήθηκαν σε γονιδιακή θεραπεία μικρός αριθμός  θαλασσαιμικών  που από τον  πρώτο μήνα της θεραπείας  έδειχναν θετικά αποτελέσματα.

Ανάλογο πρόγραμμα  γονιδιακής θεραπείας εξελίσσεται στη Θεσσαλονίκη και εφαρμόζεται σε ασθενείς με θαλασσαιμία  στη Μονάδα του Νοσοκομείου Παπανικολάου, σε συνεργασία με  Πανεπιστήμιο  των ΗΠΑ και  τον  Έλληνα καθηγητή Σταματογιαννόπουλο.
Η Κύπρος συμμετέχει και συμπορεύεται  στα προγράμματα  αυτά όπως κάνει  και με άλλα επιστημονικά προγράμματα και  μελέτες διεθνώς. Πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι κλινική θαλασσαιμίας του Γενικού Νοσοκομείου Πάφου  έχει  δημοσιεύσει  43 και πλέον  άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά υψηλού κύρους ,όπως το Lancet ,Brittish Journal Haematology ,European Journal Haematology, Haematologica, Expert Oppinion,drug Safety  και άλλα,  που την καταξιώνουν παγκόσμια.   
Σήμερα με τη γονιδιακή θεραπεία  να πλησιάζει, γίνεται  ακόμα ένα  μεγάλο βήμα μπροστά με σκοπό την πλήρη αποθεραπεία και  εξάλειψη της θαλασσαιμίας  σύντομα. Το κόστος της θεραπείας  είναι τεράστιο, αλλά μικρότερο από αυτό  της θεραπείας που λαμβάνουν οι θαλασσαιμικοί σήμερα.

Το 2007  για πρώτη φορά ένας νεαρός πολυμεταγγιζόμενος άνδρας ,18 χρόνων με  θαλασσαιμία, υποβλήθηκε με επιτυχία σε γονιδιακή θεραπεία σύμφωνα με δημοσίευση στην επιθεώρηση «Νature» και μαζί άλλοι δύο ασθενείς .Όπως ανέφερε ο επικεφαλής για τη γονιδιακή θεραπεία,  ερευνητής  Φιλίπ Λεμπούλς, καθηγητής στο Ιnserm της Γαλλίας και στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ, είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται επιτυχώς γονιδιακή θεραπεία στη θαλασσαιμία. Ο ασθενής αυτός σήμερα συνεχίζει  να είναι απαλλαγμένος από τη νόσο, δεν μεταγγίζεται και ζει φυσιολογικά. Η επιτυχία αυτή ανοίγει το δρόμο για ένα νέο είδος θεραπείας, αλλά τα αποτελέσματα  έπρεπε να επιβεβαιωθούν και από άλλους ασθενείς και έτσι η μέθοδος εφαρμόστηκε σε μεγαλύτερο αριθμό πασχόντων».

-Υπήρξαν δυσκολίες και θα λέγατε ότι ήταν μακρά η πορεία της γονιδιακής θεραπείας;

«Η γονιδιακή θεραπεία αποτελούσε στόχο και όνειρο  ζωής όχι μόνο για τους θαλασσαιμικούς ασθενείς αλλά και  για τους επιστήμονες. Προηγήθηκε  έρευνα 30 ολόκληρων χρόνων και αρχικά οι ερευνητές ήθελαν να είναι η λύση για  πολλές γονιδιακές ασθένειες. Όμως κάποιες πρώτες δοκιμές τους απογοήτευσαν αφού  προκάλεσαν  σοβαρές παρενέργειες ακόμη και θάνατο σε κάποιους ασθενείς. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο πρώτος που ξεκίνησε την ιδέα της γονιδιακής θεραπείας παγκόσμια και το ξεκίνησε σε ποντίκια και μετά σε ασθενή, ήταν ο Έλληνας Καθηγητής Σταματογιαννόπουλος στην Αμερική, που ήταν ο πρωτοπόρος και ιθύνοντας της θεραπείας. Σήμερα συνεργάζεται  και καθοδηγεί πολλά υφιστάμενα κέντρα όπως αυτό της Θεσσαλονίκης κλπ.

Το 1999 ένας 18χρονος που υποβλήθηκε  σε γονιδιακή θεραπεία για μια σπάνια μεταβολική διαταραχή πέθανε λίγες ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας. Άλλα δύο παιδιά που έπασχαν από  συνδυασμένη ανοσοανεπάρκεια ( γενετικό νόσημα κατά το οποίο δεν αναπτύσσεται το ανοσοποιητικό σύστημα, και οι ασθενείς  ζουν σε ένα πλήρως αποστειρωμένο περιβάλλον) παρουσίασαν λευχαιμία μετά τη θεραπεία.

Σήμερα όμως μετά από μακρόχρονες προσπάθειες οι ερευνητές τροποποίησαν και αδρανοποίησαν τον ιό που χρησιμοποιούσαν και φαίνεται ότι τα  αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά σε ότι αφορά την ασφάλεια της μεθόδου. Κάποιοι επιστήμονες απογοητεύτηκαν τότε και  για 1-2 χρόνια διέκοψαν προσωρινά  τις προσπάθειες, για να επανέλθουν  αργότερα πετυχαίνοντας το στόχο τους. Αν και υπήρξαν σοβαρά προβλήματα, όλοι οι ασθενείς που έλαβαν μέρος  σε αυτές τις δοκιμές θα πέθαιναν  από τη  νόσο τους, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς είναι στη ζωή  και ζουν  φυσιολογικά ,χάρη σε αυτή τη θεραπεία». 
-Ισχύει ότι ο ιός του ΑΙDS ο πιο κατάλληλος και ευεργετικός για τη γονιδιακή θεραπεία;

«Ο καθηγητής Λεμπούλς  και η ομάδα του εφάρμοσαν τη γονιδιακή θεραπεία αρχίζοντας πρώτα  με τα  ποντίκια και μετά πέρασαν στον άνθρωπο κάτι που πήρε χρόνια. Μετά από τις αποτυχίες που οφείλονταν στη δράση του ιού ,εστιάστηκαν  στον κατάλληλο ιό  που θα οδηγούσε το φυσιολογικό  γονίδιο στα κύτταρα του ασθενούς  με περισσότ ερη ασφάλεια. Με τη συνεργασία και άλλων κέντρων κατέληξαν πως  ο πιο κατάλληλος ιός ήταν αυτός του ΑΙDS αλλά  τροποποιημένος και  αδρανοποιημένος έτσι που να μη  μπορεί να προκαλέσει προβλήματα (χωρίς να αποκλείονται και άλλοι ιοί)».

-Πώς γίνεται η όλη διαδικασία;

«Στη Θαλασσαιμία το υγιές γονίδιο εισάγεται στον οργανισμό του ασθενούς  μέσον ενός ιού που το μεταφέρει. Αρχικά λαμβάνονται κύτταρα από το  μυελό των οστών του ασθενούς. Τα κύτταρα αυτά έρχονται σε επαφή με τον ιό-φορέα ο οποίος τα μολύνει και έτσι το υγιές γονίδιο μπαίνει μέσα στα κύτταρα  τα οποία μετά  καταψύχονται .Ενώ οι  ερευνητές ετοιμάζουν τα κύτταρα για να τα επανατοπο-θετήσουν στον ασθενή ,ο ίδιος υποβάλλεται  σε μικρής διάρκειας χημειοθεραπεία για να κατασταλούν τα «άρρωστα » κύτταρά του. Τα νέα κύτταρα αποψύχονται και επανατοποθετούνται στο  αίμα όπως  γίνεται η  μετάγγιση αίματος. Τα κύτταρα αυτά σε λίγες ημέρες  καταφεύγουν στα οσ τά, αλλά χρειάζονται λίγες  εβδομάδες μέχρι να ξαναλειτουργήσει κανονικά ο νέος  μυελός, ενώ ο ασθενής  σταματά τις μεταγγίσεις». 

-Τί παρενέργειες υπάρχουν;

«Στον ασθενή  με θαλασσαιμία που υποβλήθηκε στη θεραπεία δεν παρατηρηθήκαν μέχρι στιγμής κλινικές παρενέργειες. Σε μοριακό επίπεδο ο ιός-φορέας που ενσωματώθηκε στα  κύτταρα του ,έδειξε  κάποιες αλλαγές π ου επιβάλλουν  παρακολούθηση,  αλλά υπάρχει  αισιοδοξία ότι δεν θα υπάρχουν προβλήματα. Το θετικό ήταν ότι κάποιους μήνες μετά την θεραπεία ο ασθενής έπαψε να μεταγγίζεται και  είχε καλή ποιότητα ζωής, ενώ πριν τη θεραπεία η κατάσταση της υγείας του ήταν δραματική και η πρόγνωση του κακή. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι με την τελειοποίηση της μεθόδου, η γονιδιακή θεραπεία θα χρησιμοποιείται σύντομα με ασφάλεια για την αποθεραπεία  της θαλασσαιμίας, δρεπανοκυτταρικής αναιμίας  και άλλων γονιδιακών παθήσεων». 

-Πλεονεκτήματα της μεθόδου στη θαλασσαιμία;

«Ένα επιπλέον προτέρημα της μεθόδου είναι ότι  οι θαλασσαιμικοί μέχρι και την ηλικία των 50 χρόνων και ίσως και πιο μεγάλοι θα μπορούν να υποβληθούν στη θεραπεία αν πληρούν κάποια κριτήρια καλής φυσικής κατάστασης, κυρίως σε σχέση με τον σίδηρο στον οργανισμό τους. Αυτό είναι κάτι που εξαρτάται κυρίως από το πόσο πειθαρχημένοι είναι με τις θεραπείες τους. Γι αυτό πρέπει να  ξέρουν  ότι αν ακολουθούν την άριστη φαρμακευτική αγωγή που τους παρέχεται στη Κύπρο και διατηρηθούν στη καλή κατάσταση που οι περισσότεροι είναι σήμερα, θα μπορέσουν σχετικά  σύντομα να υποβληθούν στη θεραπεία και να απαλλαχτούν από την  ασθένεια. Η  ριζική θεραπεία που τους παρέχουμε σήμερα με  τη  μεταμόσχευση μυελού των οστών  απαιτεί ένα πλήρη συμβατό δότη  και έχει περισσότερη επιτυχία σε πιο νέα άτομα».   

-Σε πόσο χρόνο θα έχουμε τη γονιδιακή θεραπεία ελεύθερα και με ασφάλεια;

«Στόχος είναι η επιτυχία και η πλήρης  ασφάλεια της μεθόδου. Χρειάζεται λοιπόν οι ασθενείς να κάνουν λίγη ακόμη υπομονή. Η μέθοδος ήδη εφαρμόζεται κλινικά  σε μεγάλο αριθμό ασθενών που παρακολουθούνται σε  εξειδικευμένα κέντρα. Για να εφαρμοστεί ελεύθερα όμως θα πρέπει να αποδειχθεί πως η μέθοδος είναι ασφαλής και χωρίς σοβαρές παρενέργειες. Σήμερα ο  αριθμός κλινικών μελετών που ασχολούνται με τη θεραπεία αυτή αυξάνεται συνεχώς  και υπάρχουν πάνω από 636 ολοκληρωμένες μελέτες .Σε αυτές συμμετέχουν  6.000 ασθενείς, εκ των οποίων οι 3000 στην Ευρώπη. Μεταξύ αυτών των κέντρων είναι και αυτό της Θεσσαλονίκης. Τα κέντρα θαλασσαιμίας της Κύπρου έχουν και αυτά τη δική τους συμμετοχή στις έρευνες μαζί με το  Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής  Κύπρου».

-Ο χρόνος για  την τελειοποίηση της μεθόδου;

«Η γονιδιακή θεραπεία είναι κάτι που άρχισε πριν 30 χρόνια. Σήμερα οι έρευνες  τρέχουν ταχύτατα και οι  ασθενείς  που έχουν ήδη υποβληθεί στη θεραπεία θα παρακολουθούνται  για τα επόμενα λίγα χρόνια. Προχωρούν με επιτυχία και υπολογίζεται ότι  για να έχουν  σίγουρα αποτελέσματα ασφάλειας θα χρειαστούν περίπου πέντε ή και λίγο περισσότερα χρόνια. Το θετικό είναι πως η κλινική βελτίωση παρατηρείται  άμεσα. Αυτό  σημαίνει αύξηση της βιωσιμότητας τους, καλύτερη ποιότητα ζωής ,λιγότερη εισδοχή σιδήρου στον οργανισμό, λιγότερη αποσιδήρωση, λιγότερες επιπλοκές».

-Ασθένειες που στοχεύει να θεραπεύσει η γονιδιακή θεραπεία;

«Υποστηρίζεται ότι  η γονιδιακή θεραπεία ανοίγει τον δρόμο για την αντιμετώπιση και άλλων σοβαρών και αθεράπευτων  κληρονομικών  παθήσεων όπως  Aιμοροφιλία Β που προκαλεί αδυναμία πήξης του αίματος, Κυστική Ίνωση, που προκαλεί σοβαρή συνδυασμένη ανοσοανεπάρκεια με σοβαρή έλλειψη στα Τ και Β λεμφοκύτταρα, έλλειψη τρανσκαρβαμυλάσης της ορνιθίνης, που προκαλεί μεταβολικές ανωμαλίες στον κύκλο της ουρίας, χρόνια κοκκιοματώδη νόσο, Αναιμία Fanconi και β-θαλασσαιμία και δρεπανοκυτταρική αναιμία».

-Τί είναι η θαλασσαιμία;

« Η  θαλασσαιμία είναι  μια γενετική  διαταραχή του αίματος που επηρεάζει την παραγωγή της  αιμοσφαιρίνης ,προκαλώντας σοβαρή αναιμία και την ανάγκη χρόνιων μεταγγίσεων αίματος. Σήμερα οι άνθρωποι με μεσογειακή αναιμία  έχουν πλέον τη δυνατότητα να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή ενώ παλιά πέθαιναν στην ηλικία των 8-10 χρόνων!Τώρα σπουδάζουν, εργάζονται, αποκτούν  οικογένεια.

Το θαύμα αυτό  οφείλεται  στις πρωτοπόρες επιστημονικές εξελίξεις, ενώ βαδίζουμε και είμαστε πολύ κοντά στην οριστική γονιδιακή θεραπεία της ασθένειας. Η β-θαλασσαιμία,συναντάται  κυρίως στη  Μεσόγειο. Στην ΕΕ ένα στα 10.000 άτομα διαγιγνώσκεται με θαλασσαιμία κάθε χρόνο. 
Στη Κύπρο 1 στους 6 είναι φορείς της θαλασσαιμίας, ένα από τα ψηλότερα ποσοστά στο κόσμο. Η σοβαρής  μορφής  θαλασσαιμία  προκαλεί πολλές επιπλοκές κυρίως από την εναπόθεση σιδήρου στα όργανα από τις μεταγγίσεις και  λαμβάνουν  καθημερινά φάρμακα για να τον αφαιρέσουν. Μεταγγίζονται κάθε 7-15 μέρες .

Κληρονομείται  στο παιδί από γονείς υγιείς, οι οποίοι όμως είναι φορείς ενός παθολογι-κού  γονιδίου, δηλαδή οι γονείς έχουν το στίγμα. Οι μελλοντικοί γονείς, πρέπει να γνωρίζουν αν είναι φορείς της θαλασσαιμίας κάνοντας  ανάλυση αίματος  στα κέντρα πρόληψης της θαλασσαιμίας, σε όλα τα δημόσια νοσο­κομεία της Κύπρου. Εάν και οι δύο γονεί ς είναι φορείς τότε έχουν 25% πιθανότητα  να αποκτήσουν παιδί με θαλασσαιμία. 
Γίνεται συμβουλευτική ενημέρωση  του ζευγαριού για προγεννητικό έλεγχο (εξετάζεται το έμβρυο για να διαπιστωθεί αν νοσεί ) ή με τη μέθοδο της προεμφυτευτικής διάγνωσης για επιλογή φυσιολογικών εμβρύων και εμφύτευσης αυτών. Όλα γίνονται με τη συγκατάθεση και τη βούληση των γονέων .

Σήμερα  μια νέα μέθοδος που δοκιμάζεται παγκόσμια ,επιτρέπει να γίνεται ο προγεννητικός έλεγχος με μια απλή αιμοληψία, αφού  στο αίμα της εγκύου κυκλοφορούν κύτταρα του εμβρύου. Οι ειδικοί είναι αισιόδοξοι ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια  θα είναι εφικτός ο προγεννητικός έλεγχος χωρίς αμνιοκέντηση. 

Το θετικό  μήνυμα που στέλλομε στο κόσμο σήμερα, είναι πως επιτέλους ένα  όνειρο 30 και πλέον χρόνων αυτό της  γονιδιακής θεραπείας πλησιάζει και σύντομα θα γίνει πραγματικότητα σώζοντας πολλούς ασθενείς από χρόνιες γονιδιακές παθήσεις ,ενίοτε θανατηφόρες».