Αρχαιολογικοί θησαυροί δίχως τέλος στην Πάφο: Χλώρακα και Κούκλια πήραν σειρά

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Δεν σταματά να εκπλήττει αρχαιολόγους, επιστήμονες και κοινό ο αρχαιολογικός πλούτος της Πάφου. Σε μια χρονιά που οι παγκοσμίως διάσημοι αρχαιολογικοί θησαυροί της Κάτω Πάφου είναι στο προσκήνιο, λόγω της ολοκλήρωσης του έργου ενοποίησης τους και της ανακοίνωσης για την κατασκευή του στεγάστρου προστασίας των ψηφιδωτών, δύο αρχαιολογικές αποστολές ολοκλήρωναν ένα ακόμη κομμάτι του τεράστιου παζλ της αρχαιολογικής μοναδικότητας της Πάφου: Στην Παλαίπαφο οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Μονάδας του Πανεπιστημίου Κύπρου προσέθεταν νέα και μη αναμενόμενα δεδομένα στην τεράστια αξία της περιοχής, ενώ στην περιοχή Παλλούρες της Χλώρακας τα όσα έφεραν στο φως ξένες αρχαιολογικές αποστολές κατέστησαν και την περιοχή αυτή της επαρχίας ως περιοχή τεράστιου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Ιδιαίτερη σημασία αποδίδουν οι ειδικοί στην τελευταία αυτή περίπτωση, αφού ήταν σαφώς λιγότερο εξερευνημένη και ιστορικά τεκμηριωμένη σε σχέση με τη Νέα Πάφο και την Παλαίπαφο. Η ανασκαφή στη θέση Χλώρακας-Παλλούρες ανασκάπτεται κάθε καλοκαίρι από το Πανεπιστήμιο του Leiden από το 2015. Πρόκειται για μια σημαντική Χαλκολιθική θέση (3500-2600 π.Χ), σύγχρονη των θέσεων Λέμπα-Λάκκοι και Κισσόνεργα-Μοσφίλια, στα ομώνυμα γειτονικά χωριά.

Η θέση ήταν, ωστόσο, γνωστή στις αρχαιολογικές αρχές του τόπου από τη δεκαετία του 1950 και είχε διερευνηθεί με έρευνες επιφανείας. To 2013, όταν ένα από τα χωράφια που ανήκουν στη θέση είχε προγραμματιστεί για ανάπτυξη, το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου και ο Καθηγητής Edgar Peltenburg του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου προσκάλεσαν τον Καθηγητή Bleda Düring του Πανεπιστημίου του Leiden να ερευνήσει τη θέση. Ετσι, το Πανεπιστήμιο του Leiden ξεκίνησε ανασκαφές το 2015. Το 2017, το Τμήμα Αρχαιοτήτων διενήργησε διερευνητικές ανασκαφές σε ακόμη ένα χωράφι που ανήκει στη θέση και έφερε στο φώς αρχαιολογικά ευρήματα σε εξαιρετική διατήρηση. Εκτοτε, η ανασκαφή του Πανεπιστημίου του Leiden πραγματοποιείται και στα δύο χωράφια.

Η Σχολή Αρχαιολογίας του Πανεπιστήμιου του Leiden είναι μια από τις καλύτερες του κόσμου σύμφωνα με διεθνείς αξιoλογήσεις προγραμμάτων σπουδών. Διατηρεί ανασκαφές σε πολλές χώρες του κόσμου, όπως στην Δομινικανή Δημοκρατία, στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στο Ομάν και στην Ιορδανία. Η ανασκαφή στη θέση Χλώρακας-Παλλούρες έχει αγαπηθεί ιδιαίτερα τόσο από το προσωπικό όσο και από τους φοιτητές της σχολής. Κάθε καλοκαίρι η ανασκαφική ομάδα έρχεται και ανασκάπτει στη θέση για έξι εβδομάδες. Η ομάδα αποτελείται από καταρτισμένους αρχαιολόγους και φοιτητές του Πανεπιστημίου του Leiden διαφόρων εθνικοτήτων, όπως Ολλανδία, Αμερική, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία. Συμμετέχουν επίσης φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Διευθυντής της ανασκαφής είναι ο Καθηγητής Bleda Düring, και διευθυντής πεδίου ο Δρ. Victor Klinkenberg. Στην βασική ομάδα συμμετέχουν και Κύπριοι ερευνητές, όπως οι ειδικοί κεραμικής Δρ. Χαράλαμπος Παρασκευά και Μαρία Χατζηγαβριήλ.

Μιλώντας στο PafosNet η υποψήφια διδάκτορας αρχαιολογίας στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, Μαρία Χατζηγαβριήλ, τόνισε ότι το καλοκαίρι η ομάδα φιλοξενήθηκε στο Δημοτικό Σχολείο Αγιου Νικολάου στη Χλώρακα, χάρη στις προσπάθειες του Κοινοτάρχη Χλώρακας, Νικόλα Λιασίδη και της διευθύντριας του σχολείου, Νίκης Μιχαηλίδου, ενώ γενικότερα το Κοινοτικό Συμβούλιο Χλώρακας και η κοινότητα έχουν αγκαλιάσει την ανασκαφή και η ανασκαφική ομάδα είναι εξαιρετικά ευγνώμων για τη βοήθεια και τη στήριξη.

« Η Χαλκολιθική Περίοδος αποτελεί σταθμό στη μετάβαση από την εποχή του λίθου στην εποχή του χαλκού», επισημαίνει. « Οι Παλλούρες είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός οικισμός της Χαλκολιθικής Περιόδου με σημαντικά ευρήματα. Εχουν αποκαλυφθεί δεκάδες οικίες, τάφοι, μοναδικά χάλκινα αντικείμενα και πλήθος ειδωλίων. Οι κάτοικοί του οικισμού είχαν πρόσβαση σε πυριτόλιθο και πικρόλιθο για την κατασκευή ειδωλίων, διέθεταν μεταλλικά αντικείμενα και μεγάλα, καλοκτισμένα σπίτια».

Η ανασκαφή στις Παλλούρες, εξηγεί η κ. Χατζηγαβριήλ, πραγματοποιείται σε δύο χωράφια. Τα αρχαιολογικά σκάμματα έχουν διαστάσεις 10 Χ 5 μέτρα και όλα τα ευρήματα και ανασκαφικές δραστηριότητες καταγράφονται ψηφιακά.

« Έχουν βρεθεί περίπου 20 κυκλικές οικίες, τυπικές της περιόδου. Οι οικίες αυτές είχαν λίθινα θεμέλια, επίπεδες οροφές, και κυκλικές εστίες. Πέραν από τις οικίες έχουν βρεθεί και 15 ταφές, όλες γυναικών και μικρών παιδιών. Πρόκειται για απλές ταφές κοντά στα σπίτια, τυπικές για την περίοδο, με ελάχιστα ως καθόλου κτερίσματα. Επίσης, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών συλλέχθηκαν χάλκινα αντικείμενα, ιδιαίτερα σπάνια ευρήματα σε θέσεις της Χαλκολιθικής περιόδου. Ενα από αυτά, ένας χάλκινος πέλεκυς, βρέθηκε εντός μιας οικίας και μέσα σε ενα μεγάλο αγγείο. Τόσο ο πέλεκυς όσο και το αγγείο φιλοξενούνται στη μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάφου.

Εχουν έρθει στο φως πλήθος λίθινων εργαλείων και κεραμικών αγγείων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια οικία με πλήθος μεγάλων αποθηκευτικών αγγείων, η οποία προσομοιάζει στην Οικία των Πίθων στη θέση Κισσόνεργα-Μοσφίλια. Το καλοκαίρι που μας πέρασε τα αγγεία αυτά συντηρήθηκαν και συγκολήθηκαν από τον συντηρητή Ραφαήλ Ευζωνα και μια ομάδα φοιτητών υπό τη διεύθυνση του».

Όπως αναφέρει η υποψήφια διδάκτορας αρχαιολογίας, με το πέρας κάθε ανασκαφικής περιόδου, όλα τα ευρήματα φυλάσσονται σε εγκαταστασεις του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, και όλα τα δεδομένα παραχωρούνται σε ψηφιακή μορφή και σε μορφή αναφορας στο Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Μια ομάδα ερευνητών τόσο στην Ολλανδία όσο και στην Κύπρο συνεχίζει την έρευνα των δεδομένων από την ανασκαφή καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς. Πραγματοποιείται και εργαστηριακή έρευνα, όπως είναι οι έρευνες DNA. Επίσης, τα αποτελέσματα της ανασκαφής αποτελούν θέματα προπτυχιακών και μεταπτυχιακών εργασιών, διδακτορικών διατριβών, και μεταδιδακτορικών ερευνών.

Η ανασκαφική σεζόν του 2022 ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, εκτιμά η Μαρία Χατζηγαβριήλ. Συνολικά ανασκάφηκαν πέντε σκάμματα, τονίζει, τα οποία έφεραν στο φως οικίες και πλήθος ευρημάτων: «Συνολικά πέντε οικίες ανασκάφηκαν και ήρθαν στο φως πλήθος θραυσμάτων κεραμικής, αλλά και ολοκληρωμένα αγγεία, λίθινα εργαλεία και ειδώλια από πικρόλιθο.

Ένα από τα κτήρια που ανασκάφηκαν φέτος παρουσιάζει εξαιρετική διατήρηση, με τοίχους ύψους ενός μέτρου, πράγμα σπάνιο για την Προιστορική Κύπρο. Το κτήριο αυτό φαίνεται να καταστράφηκε σε μια μεγάλη φωτιά, όπως φαίνεται από τα αρχαιολογικά στρώματα με στάχτη και στο πάτωμα βρέθηκαν ολοκληρωμένα αγγεία και μεγάλα λίθινα εργαλεία. Αυτή η εξαιρετική διατήρηση είναι ένα όνειρο για τους αρχαιολόγους και προσφέρει μια συναρπαστική ευκαιρία για την ανοικοδόμηση αυτών των κτηρίων στα οποία άνθρωποι έζησαν πριν περίπου 5000 χρόνια και να καταλάβουμε τι δραστηριότητες λάμβαναν χώρα εκεί».

Κατά την διάρκεια της ανασκαφικής σεζόν, συνεχίζει η κ. Χατζηγαβριήλ, πραγματοποιήθηκαν ξεναγήσεις στην ανασκαφή για τους κατοίκους του χωριού, αλλά και άλλους επισκέπτες, άλλες αρχαιολογικές ομάδες και για την Πρέσβειρα της Ολλανδίας. Την τελευταία εβδομάδα της ανασκαφικής σεζόν, σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο Χλώρακας, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στο ΣΚΕ Χλώρακας, με δραστηριότητες για παιδιά και μια συντομη παρουσιάση της ανασκαφής.

«Γενικότερα, οι ανασκαφές μέχρι στιγμής αναδεικνύουν ένα σημαντικό οικισμό, πιθανώς μεγαλύτερο σε έκταση από τους σύγχρονους γειτονικούς οικισμούς, ο οποίος όμως είχε συστηματικές επαφές όχι μόνο με άλλους οικισμούς στην Πάφο, αλλά και με άλλες περιοχές της Κύπρου», αναφέρει. « Η διατήρηση των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι συχνά εξαιρετική.  Η Χλώρακα, όπως και όλη η Πάφος, παρουσιάζει εξαιρετικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον, σε όλες τις χρονικές περιόδους. Για παράδειγμα, κοντά στις Παλλούρες έχουν ανασκαφεί τάφοι της Ελληνιστικής Περιόδου.

Φαίνεται όμως ότι κατά την Χαλκολιθική Περίοδο ο οικισμός μας ήταν ιδιαίτερα σημαντικός. Η ομάδα του Πανεπιστημίου του Leiden ελπίζει να συνεχίσει το ερευνητικό της έργο για πολλά χρόνια ακόμα, αποκαλύπτωντας και κατανοώντας αυτό τον σημαντικό οικισμό».

Εντυπωσιακά και εν πολλοίς απρόσμενα ευρήματα απέδωσε η πρώτη φάση των ετήσιων ερευνών της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου στον τύμβο Λαόνας στην Παλαίπαφο. Στις έρευνες, που διεξάγονται στο πλαίσιο του προγράμματος «Palepaphos Urban Landscape Project», το οποίο διευθύνει από το 2006 η καθηγήτρια Μαρία Ιακώβου, αποκαλύφθηκε δείγμα τύμβου μνημειακών διαστάσεων, όπως π.χ. οι Μακεδονικοί, που ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστοι στην Κύπρο. Το 2011, ο λόφος Λαόνας, ένα χιλιόμετρο βιορειοανατολικά του ιερού της Αφροδίτης αναγνωρίστηκε ως ανθρωπογενής τύμβος τεραστίων διαστάσεων, πολύ μεγαλύτερος του τύμβου της Σαλαμίνας, ο οποίος είχε ανεγερθεί πάνω από το καλούμενο «κενοτάφιο του Νικοκρέοντα».

Εδώ και μια δεκαετία, ο τύμβος Λαόνας τυγχάνει εξειδικευμένων μελετών, αποτύπωσης με ψηφιακά μέσα και σταδιακής ανασκαφής. Η πρώτη έκπληξη των ερευνών ήταν ότι ο τύμβος, που φαίνεται να ανήκει χρονολογικά στο τέλος του 4ου ή τις αρχές του 3ου αι. π.Χ., είχε ανεγερθεί πάνω από αρχαιότερο αμυντικό οχυρό της Κυπρο-Κλασικής περιόδου. Η αποκάλυψη της ανατολικής όψης του οχυρού με τις δυο αντικριστές κλίμακες, έγινε παράλληλα με τη δημιουργία μεγάλων τομών που επέτρεψαν τη μικρομορφολογική ανάλυση των στρωμάτων κατασκευής του τύμβου. Πέρσι, ολοκληρώθηκε και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Geoarchaeology, η μελέτη που αφορά στη μέθοδο και τα στάδια ανέγερσής του τύμβου, με την οποία επιβεβαιώνεται ότι πρόκειται για έργο έμπειρων μηχανικών με στόχο τη δημιουργία ενός μνημείου που θα παρέμενε άφθαρτο στο πέρασμα του χρόνου.

Τα αποτελέσματα των φετινών ερευνών, σύμφωνα με ανακοίνωση του Τμήματος Αρχαιοτήτων, επεφύλασσαν ακόμη μια έκπληξη: ανέτρεψαν την αντίληψη που είχε δημιουργηθεί για την πορεία του οχυρού και απεκάλυψαν τις επεμβάσεις που δέχτηκε στο πλαίσιο ανέγερσης του τύμβου. Αντί για την αναμενόμενη δυτική στροφή κάτω από την κορυφή του τύμβου, το αμυντικό μνημείο ακολουθεί μια απρόσμενη πορεία. Διασχίζει διαγωνίως τη βόρεια πλευρά του τύμβου, κάτω από τον οποίο διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση. Αυτή η εξέλιξη επαναπροσδιορίζει τους υπολογισμούς που αφορούν τόσο στις διαστάσεις του τύμβου όσο και στο εμβαδόν του οχυρού, του οποίου η δυτική πλευρά θα αναζητηθεί στη συνέχεια.

Οι ανασκαφές αναπτύχθηκε εντός 20 τετραγώνων συνολικού εμβαδού 525 τ.μ. Μαζί με το ανατολικό τμήμα του οχυρού, το συνολικό ορατό μήκος αυτού του σπάνιου μνημείου ξεπερνά σήμερα τα 160 μέτρα, ενώ το εμβαδόν του θα ήταν τουλάχιστον 1,740 τ.μ. Το πλάτος του οχυρού προσδιορίζεται στα πέντε μέτρα.

Η Λαόνα συνδυάζει δυο μνημεία μοναδικά στην αρχαιολογία της Κύπρου. Η κατασκευή του οχυρού ανάγεται, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα πορίσματα, στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί έργο της ελληνικής βασιλικής δυναστείας της Πάφου. Το οχυρό είναι σύγχρονο, και φαίνεται να συνδέεται λειτουργικά, με το ανάκτορο και το εργαστηριακό σύμπλεγμα που εντοπίστηκαν στην ακρόπολη του Χατζηαπτουλλά, μόλις 70 μέτρα προς νότο. Ο σπάνιος και μυστηριώδης τύμβος, ο οποίος μέχρι πρόσφατα, έκρυβε την ύπαρξη του οχυρού, είναι ένα μνημείο που η υλοποίησή του απαιτούσε την κινητοποίηση τεράστιου ανθρώπινου δυναμικού υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων μηχανικών. Βασικό ζητούμενο της έρευνας είναι να επιβεβαιώσει τον ταφικό του χαρακτήρα και να προσδιορίσει την πολιτική προσωπικότητα που διέταξε την κατασκευή του. Αν και ο τύμβος Λαόνας εξακολουθεί να κρύβει τα μυστικά του, οι εργασίες της φετινής αποστολής έχουν προσδιορίσει με ακρίβεια τα τμήματα που απομένουν να διερευνηθούν.

Η δεύτερη φάση θα διεξαχθεί τον Οκτώβριο 2022, και θα συνδυαστεί με εκδήλωση που θα αφορά στα μέχρι τώρα αποτελέσματα των ερευνητικών προγραμμάτων που υλοποιούνται στην Παλαίπαφο από την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του ΠΚ από το 2002, και από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) από το 2021, στο πλαίσιο της αναζήτησης της δομής του αστικού ιστού της αρχαίας πολιτείας.

Η εκδήλωση, με την οποία χαιρετίζεται η σύμπραξη των αρχαιολογικών σχολών των δυο πανεπιστημίων, διοργανώνεται από το Κοινοτικό Συμβούλιο Κουκλιών στη Μεσαιωνική αγρέπαυλη, εντός του Ιερού της Αφροδίτης στις 7 Οκτωβρίου 2022 και έχει τεθεί υπό την αιγίδα του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου.