Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου: Αντίστροφη μέτρηση για δύο στέγαστρα προστασίας

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Μετά την επίσημη ανακοίνωση τον περασμένο Αύγουστο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute των ΗΠΑ ότι κατακυρώθηκε μετά από πολύχρονες διαδικασίες ο διαγωνισμός για την κατασκευή και τοποθέτηση του στεγάστρου προστασίας των ψηφιδωτών της Κάτω Πάφου, οι αρμόδιοι φορείς της πόλης και επαρχίας είναι πλέον σε αναμονή για την υλοποίηση των σχεδιασμών.

Τουριστικοί και άλλοι φορείς που μίλησαν στο PafosNet, επεσήμαναν ότι είναι κεφαλαιώδους σημασίας η πρακτική πλέον οριστικοποίηση των προσπαθειών οι οποίες ξεκίνησαν από την δεκαετία του 1990. Δεν είναι μόνο η προστασία των αρχαιολογικών θησαυρών που θα βελτιώσει πρακτικά την κατάσταση, είπαν χαρακτηριστικά, αλλά και η εικόνα και μήνυμα που θα δοθεί διεθνώς ότι μια περιοχή ενταγμένη στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά αντιμετωπίζεται από την Κυπριακή Δημοκρατία με τον αρμόζοντα τρόπο.

Βάσει των όσων έχουν ανακοινωθεί από τους εμπλεκόμενους κρατικούς φορείς, το μεγάλο έργο προστασίας των αρχαιολογικών θησαυρών της Κάτω Πάφου από τις καιρικές συνθήκες θα αφορά ουσιαστικά σε δύο ξεχωριστά στέγαστρα, που θα καλύπτουν όχι μόνο τα ψηφιδωτά, αλλά και τις οικίες που περιλαμβάνονται στο Αρχαιολογικό Πάρκο. Το ένα στέγαστρο αφορά στην Οικία του Θησέα και θα καλύπτει τα ψηφιδωτά με σκηνή από τη ζωή του Αχιλλέα, τον Θησέα και τον Μινώταυρο στο Λαβύρινθο και σύμπλεγμα λουτρώνα με γεωμετρικά ψηφιδωτά. Το δεύτερο στέγαστρο θα προστατεύει την Οικία του Ορφέα και τα ψηφιδωτά με τη μάχη του Ηρακλή και το λιοντάρι της Νεμέας, τον Ορφέα και τα ζώα που τον πλαισιώνουν ακούγοντας τη μουσική του και ένα μικρότερο σύμπλεγμα λουτρώνα.

Ανάδοχος του σημαντικού αυτού εξειδικευμένου έργου μετά από διεθνή διαγωνισμό, είναι το αρχιτεκτονικό γραφείο Hugh Broughton Architects. Ο διαγωνισμός προωθήθηκε στο πλαίσιο του Σχεδίου Συντήρησης και Διαχείρισης που εκπονεί το Τμήμα Αρχαιοτήτων με το Getty Conservation Institute για την προστασία του σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου και των ψηφιδωτών δαπέδων που είναι μοναδικά σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και των υπόλοιπων καταλοίπων και μνημείων που χρονολογούνται στην Ελληνιστική, Ρωμαϊκή, Παλαιοχριστιανική, Βυζαντινή, Μεσαιωνική και Οθωμανική περίοδο. Κατά την εκπόνηση του εν λόγω Σχεδίου, η δημιουργία στεγάστρων για την προστασία και βέλτιστη παρουσίαση των ψηφιδωτών δαπέδων και των αρχαιολογικών καταλοίπων θεωρήθηκε απαραίτητη και εξαιρετικά μεγάλης σημασίας.

Για τις ανάγκες του διαγωνισμού, το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute, σε συνεργασία με επιστήμονες από το εξωτερικό ειδικούς σε θέματα συντήρησης και προστατευτικών στεγάστρων για αρχαιολογικούς χώρους, δημιούργησαν ένα λεπτομερή οδηγό σχεδιασμού (Design Brief) ο οποίος περιελάμβανε τα βασικά κριτήρια: την ανάγκη προστασίας των ευαίσθητων αρχαιολογικών καταλοίπων από ανθρωπογενείς και περιβαλλοντικές απειλές, τη σημασία διατήρησης της σχέσης ανάμεσα στα στέγαστρα και τον περιβάλλοντα χώρο, τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για θέαση των ψηφιδωτών και διευκόλυνση της κυκλοφορίας των επισκεπτών, τη χρήση βιώσιμων υλικών και συστημάτων. Επίσης, ζητήθηκε από τα αρχιτεκτονικά γραφεία να προτείνουν τρόπους για την εφαρμογή των σχεδίων τους σε άλλα σημεία και κατάλοιπα του χώρου, πέραν των δύο αυτών Οικιών. Τα αρχιτεκτονικά γραφεία, στη συνέχεια, επισκέφθηκαν τον αρχαιολογικό χώρο, ώστε να αντιληφθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του για να ολοκληρώσουν τις ιδέες τους, συζητώντας με Αρχαιολογικό Λειτουργό του Τμήματος Αρχαιοτήτων και με επιστήμονα ειδικό σε θέματα αρχαιολογίας της Πάφου.

Οι προτάσεις με τα αρχιτεκτονικά σχέδια αξιολογήθηκαν από διεθνή επιτροπή που αποτελείτο από μέλη του επιστημονικού προσωπικού του Τμήματος Αρχαιοτήτων και του Getty Conservation Institute και ανεξάρτητους διεθνείς επιστήμονες ειδικούς στα πεδία της συντήρησης, της αρχαιολογίας, του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, της δομικής και περιβαλλοντικής μηχανικής, με εκτενή προηγούμενη εμπειρία σε αρχαιολογικές και ιστορικές θέσεις. Της επιτροπής προήδρευε Καθηγήτρια Πρακτικής στον τομέα της Ιστορικής Διατήρησης στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας.  Σημειώνεται ότι πέραν της διεθνούς επιτροπής, το Τμήμα Αρχαιοτήτων προχώρησε στη σύσταση ειδικής επιτροπής αξιολόγησης. Η εν λόγω επιτροπή απαρτιζόταν από εκπροσώπους των Τμημάτων Αρχαιοτήτων και Δημοσίων Έργων, αρχιτέκτονα και πολιτικό μηχανικό με πολύχρονη πείρα σε ανάλογα έργα, καθώς και Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου με ειδίκευση στην αρχαιολογία της Πάφου.

Τα έξι γραφεία παρουσίασαν ποικίλες ιδέες στις προτάσεις που υπέβαλαν και ανταποκρίθηκαν με δημιουργικές λύσεις στην πρόκληση να εξισορροπήσουν τις διάφορες και πολλές φορές αντικρουόμενες απαιτήσεις σχεδιασμού. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute είναι ευγνώμονες για τη συμμετοχή και αφοσίωση όλων των ομάδων καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της χρονοβόρας και ιδιαίτερα ανταγωνιστικής διαδικασίας.

Η Επιτροπή έκρινε ότι η πρόταση του γραφείου Hugh Broughton Architects για τη δημιουργία ημίκλειστου στεγάστρου παρουσίασε τις πιο ολοκληρωμένες και ισορροπημένες απαντήσεις στα πολύπλοκα κριτήρια που τέθηκαν στον Οδηγό Σχεδιασμού, με προτεραιότητα την προστασία των ψηφιδωτών. Ο δομικός σχεδιασμός που διατηρεί ακέραιο το εσωτερικό του στεγάστρου και η ευρηματική λύση για θεμελίωση της κατασκευής χωρίς την ανάγκη διενέργειας περαιτέρω ανασκαφών, ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις του προτεινόμενου έργου στον αρχαιολογικό χώρο, παρέχοντας συγχρόνως προστασία από σεισμούς, ανέμους και άλλους κινδύνους.

Η πρόταση βασίζεται στην κατανόηση  των γενικότερων περιβαλλοντικών απειλών για τα ψηφιδωτά, όπως η δημιουργία αλάτων, και παρουσιάζονται λύσεις για αποτελεσματικό έλεγχο. Τα επιμέρους στοιχεία των προτάσεων για τα στέγαστρα, όπως η στέγη και η χρήση τοπικών υλικών όπως πήλινων κεραμίδων, ξύλινων στοιχείων στους τοίχους και σε άλλα σημεία, συνάδουν με άλλες υφιστάμενες κατασκευές εντός και πλησίον του αρχαιολογικού χώρου. Το στέγαστρο δεν ανταγωνίζεται τα ψηφιδωτά και άλλα κατάλοιπα εξαιτίας της απλότητας του σχεδιασμού του, ενώ το προτεινόμενο ευέλικτο σύστημα με πεζογέφυρες επιτρέπει διάφορες επιλογές για την ανάπτυξη διαδρομών κυκλοφορίας των επισκεπτών. Τα στέγαστρα μπορούν να επεκταθούν ή να αντιγραφούν με λύση που προτείνει η ομάδα για τη χρήση εξαρτημάτων (kit of parts), με υλικά που διατίθενται τοπικά και μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν.

Η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, ανέφερε ότι ανάμεσα στις προτεραιότητες του Τμήματος Αρχαιοτήτων είναι η προστασία των μοναδικών ψηφιδωτών του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου της Νέας Πάφου, ο οποίος αποτελεί μέρος της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

« Για το λόγο αυτό προχωρήσαμε, σε συνεργασία με το Getty Conservation Institute, στη δημιουργία Διαχειριστικού Σχεδίου και σε διεθνή διαγωνισμό για τη δημιουργία στεγάστρων που θα προστατεύουν τα ευαίσθητα αρχαιολογικά κατάλοιπα», τόνισε. « Η πρόταση του γραφείου των Hugh Broughton Architects λαμβάνει υπόψη τα βασικά κριτήρια που τέθηκαν στο πλαίσιο του διαγωνισμού, όπως η διατήρηση της ακεραιότητας των αρχαίων οικιών που θα στεγαστούν και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου, καθώς και ποικίλους άλλους αρχαιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες και θέματα επισκεψιμότητας. Η πρόταση θα οριστικοποιηθεί μετά από συζητήσεις με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute, και θα υλοποιηθεί στη βάση των νενομισμένων διαδικασιών του κράτους». 

Σύμφωνα με την Jeanne Marie Teutonico, Υποδιευθύντρια στον τομέα Στρατηγικών Θεσμών και Δημοσιεύσεων του Getty Conservation Institute, ο σχεδιασμός στεγάστρων για αρχαιολογικούς χώρους είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που πρέπει να εξισορροπεί μια σειρά αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων. Ο προσεκτικός και δημιουργικός σχεδιασμός των Hugh Broughton Architects θα συμβάλει στην προστασία των ψηφιδωτών με κατασκευές που είναι βιώσιμες και ευαίσθητες για τα αρχαιολογικά στοιχεία, επεσήμανε.

Όπως ανέφερε ο Hugh Broughton, νικητής του διαγωνισμού, η ανάπτυξη ιδεών για τη δημιουργία στεγάστρων για τον αρχαιολογικό χώρο της Νέας Πάφου στην Κύπρο ήταν μεγάλο εγχείρημα και ο ίδιος και οι συνεργάτες του είναι πολύ χαρούμενοι για την επιλογή τους ως νικητές του διαγωνισμού.

« Έχουμε προτείνει λύσεις που ελαχιστοποιούν τη φυσική και οπτική επίδραση στον χώρο, χρησιμοποιώντας βιώσιμες παθητικές σχεδιαστικές τεχνικές για την προστασία αυτών των μοναδικών ψηφιδωτών και αρχιτεκτονικών στοιχείων», εξήγησε. « Τα σχέδιά μας αντικατοπτρίζουν τη δημιουργική και μεθοδική συνεργασία ανάμεσα σε αρχιτέκτονες, συντηρητές και μηχανικούς.  Oλοι ανυπομονούν να συνεργαστούν με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Getty Conservation Institute, για την ανάπτυξη επιμέρους βελτιωτικών προτάσεων που θα στοχεύουν στη μελλοντική προστασία αυτής της μοναδικής θέσης».

Το Getty είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος οργανισμός στον τομέα των τεχνών, ο οποίος δραστηριοποιείται στον τομέα εκθέσεων καθώς και συντήρησης και κατανόησης της παγκόσμιας καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνεργάζεται με φορείς ανά το παγκόσμιο, ενώ το έργο των Getty Foundation, Getty Conservation Institute, Getty Museum και Getty Research Institute στοχεύει στην κατανόηση των σχέσεων ανάμεσα σε πολιτισμούς.

Το Getty Conservation Institute, με το οποίο συνεργάζεται το Τμήμα Αρχαιοτήτων επί σειρά ετών, επικεντρώνεται στην ανάπτυξη πρακτικών συντήρησης αρχαιολογικών θέσεων. Στηρίζει τη συντήρηση μέσα από επιστημονική έρευνα, εκπαίδευση, έρευνα πεδίου και τη διάχυση πληροφοριών, δημιουργώντας και προσφέροντας γνώση.