Ευρωπαϊκή Ένωση και Λαθρομετανάστευση – Τιτανικός που βουλιάζει !

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Μαρίνος Στυλιανού

Ιστορικός - Νομικός 

(LLM, MA, PGD, BA)

Είναι κοινό γνωστό μέσα από τη διπλωματία και γενικά τις εξωτερικές σχέσεις Κρατών και Κυβερνήσεων πως  οι καλές σχέσεις με τους όμορους λαούς αποτελεί 'εκ των ων ουκ άνευ' για την ασφάλεια, την ευημερία και την οικονομική ανάπτυξη μεταξύ των χωρών. Με τη λήξη του ψυχρού πολέμου το 1989 που σηματοδοτήθηκε από τη πτώση του τείχους του Βερολίνου και φυσικά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης που κράτησε περισσότερα από σαράντα χρόνια, στην περίοδο που ακολούθησε η Ευρωπαϊκή Ένωση, βλέποντας και το οικονομικό ενδιαφέρον των ΗΠΑ προς τις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, επικέντρωσε την προσοχή της στη γεωστρατηγική σημασία της περιοχής της Μεσογείου και στην ανάγκη εδραίωσης σταθερότητας και ειρήνης στη γύρω περιοχή. Και αυτό, γιατί ενδεχόμενες κοινωνικο-οικονομικές αρνητικές εξελίξεις αλλά και πολιτικές και καθεστωτικές συγκρούσεις ιδιαίτερα στα Αραβικά κράτη θα αποτελούσε παράγοντα εκτροχιασμού τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο στην καρδιά της Ευρώπαϊκής Ένωσης ιδιαίτερα στο τομέα της ενέργειας, συνεπώς δεν θα την άφηνε ανεπηρέαστη .

Η λαθρομετανάστευση αναμφίβολα αποτελεί πονοκέφαλο και συνεχιζόμενο πρόβλημα για την ΕΕ από την δεκαετία του ’70 με ένα μεταναστευτικό ρεύμα προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας ως επακόλουθο της κατάρρευσης του κομμουνιστικού καθεστώτος, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η μετανάστευση στην Ευρώπη αποτελούσε ένα ανεπίθυμητο κεφάλαιο και γιαυτό οι Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις επανειλημμένα προσπάθησαν να αναπτύξουν και να ενισχύσουν μια αυστηρή στρατηγική για τη μετανάστευση και το άσυλο στην Ευρώπη αν και σήμερα παρουσιάζεται μια διαφορετική προσέγγιση. Το μεταναστευτικό ρεύμα όμως συνεχίστηκε με αυξανόμενους ρυθμούς τη δεκαετία του ’90 και ιδιαίτερα η λαθρομετανάστευση από τα κράτη της Μεσογείου ενισχύοντας τις ανησυχίες των Ευρωπαίων ηγετών καθώς υποστήριζαν ότι αυτό θα αποτελούσε παράγοντα αποσταθεροποίησης της δημόσιας τάξης, αλλοίωσης της πολιτισμικής ταυτότητας και αναταραχές στην εγχώρια εργατική αγορά. Μετά και το τρομοκρατικό κτύπημα στις Η.Π.Α το 2001 στους δίδυμους πύργους, η Ευρώπη αντιμετώπιζε τη μετανάστευση νόμιμη και μή ως απειλή στα θεμέλια της, εφαρμόζοντας πολιτική ασφάλειας στη Μεσόγειο. Ενδεικτικά τα νησιά της Νότιας Ευρώπης, με κυριότερα το Αρχιπέλαγος των Καναρίων νήσων, τη Μάλτα, τη Λαμπεντούζα, την Κύπρο και τα νησιά του Αιγαίου, έχουν μετατραπεί σε σταθμούς μετάβασης ή και εγκατάστασης λαθρομεταναστών, πολιτικών προσφύγων και αιτητών ασύλου. Μεγάλος αριθμός μάλιστα καταφθάνει στα ευρωπαϊκά νησιά δια μέσου θαλάσσης με ακατάλληλα σκάφη διατρέχοντας πολλές φορές κίνδυνο, ενεργοποιώντας με αυτό τον τρόπο τις Αρχές ακτοφυλακής των Χωρών για διάσωση τους, στρέφοντας τα βλέμματα της κοινής γνώμης προς το μέρος τους και πυροδοτώντας πολιτικές συζητήσεις.  Μάλιστα οι κοινωνικές διαστάσεις του φαινομένου κορυφώνονται στις περιπτώσεις πνιγμού λαθρομεταναστών και παιδιών από ναυάγια λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών ή λόγω ακατάλληλου σκάφους.

Η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα αποτελούν τους κύριους ενδοιάμεσους Ευρωπαϊκούς προορισμούς της λαθρομετανάστευσης, κυρίως κατά την θερινή περίοδο, και η όλη παράνομη διακίνηση ανθρώπων διεκπεραιώνεται από διάφορα δίκτυα μέσω ταξιδιωτικών πρακτόρων, φυσικών προσώπων και «γκρίζων» οργανισμών εξαντλώντας όλα τα μέσα στο βωμό του χρήματος με υπερχρεώσεις ανάλογα με την απόσταση του ταξιδίου, την πολυπλοκότητα της διαδρομής, το βαθμό των ελέγχων και περιπολιών της ζώνης ελέγχου που θα ταξιδέψουν και στα έντυπα ελέγχου και υποδοχής που θα τύχουν στην άφιξη του προορισμού. Εξάλλου, οι γεωπολιτικές αλλαγές που επέφερε η «Αραβική Άνοιξη» οδήγησε σε νέα μεταναστευτικά ρεύματα που προκλήθηκαν από την κρίση στην περιοχή και οι οποίοι εν συνεχεία αναζητούσαν ως διωκόμενοι μετανάστες άσυλο ή και καταφύγιο στις γειτονικές χώρες και πιο συγκεκριμένα στην Ευρώπη. Η Ευρώπη, λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες εξελίξεις, ήδη από το 1995 με τη Σύνοδο της Βαρκελώνης δημιουργεί μια Ευρώ-Μεσογειακή Ένωση (ΕΜΡ) η οποία περιελάμβανε και συμφωνίες κυρίως εμπορικού χαρακτήρα μεταξύ της ΕΕ και των 12 Μεσογειακών Χωρών-μελών ως ένα αρχικό βήμα προς την περιφερειακή κοινοτική σταθερότητα.

Η λαθρομετανάστευση σε όλο της το φάσμα οδηγεί την ΕΕ μέσα από το διάλογο για την ασφάλεια στην ευρύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος με την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (ΕΝΡ) με επιδίωξη να επεκτείνει τον έλεγχο, να εισαγάγει νέα μέτρα και νέους μηχανισμούς εντοπισμού λαθρομεταναστών τους οποίους να απέτρεπε τυχόν είσοδο τους σε Ευρωπαϊκό έδαφος μέσω του συστήματος (European External Border Surveillance System) EUROSUR. Αυτό βέβαια σαν μέτρο, ανάλογα με την περιοχή που εφαρμοζόταν σε αποτελεσματικά επίπεδα, δημιουργούσε άλλα προβλήματα καθώς ‘κλείνοντας μια τρύπα’ στην επίμαχη περίμετρο της Ευρώπης αυτό είχε σαν επακόλουθο την άσκηση πίεσης σε άλλα σύνορα πιο χαλαρής επιτήρησης από τους λαθρομετανάστες. Προς τούτο, το 2004 η ΕΕ προχωρεί στη σύσταση Ευρωπαϊκού οργανισμού (Frontex) για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα όμως από τα μέτρα πρόληψης τα οποία στόχευαν αφενός μεσοπρόθεσμα στη μείωση θανάτων και μακροπρόθεσμα στον περιορισμό των λαθρομεταναστών στη Μεσόγειο, η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη και με την υφιστάμενη νομοθεσία τόσο του Διεθνούς Δικαίου όσο και του Θαλάσσιου Δικαίου. Με βάση και τη λογική να περιοριστούν όσο το δυνατό περισσότερο οι πνιγμοί στη θάλασσα ανθρώπων, τα κράτη μέλη είχαν υποχρέωση να βελτιώσουν τις πρακτικές τους προς αυτή την κατεύθυνση για τη διάσωση ανθρώπων στη θάλασσα ανεξαρτήτως εθνικότητας, κατάστασης ή συνθηκών. Σύμφωνα και με τη σύμβαση έρευνας και διάσωσης, άρθρο 1.3.2 το αποτέλεσμα της διάσωσης είναι η ανάκτηση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο ικανοποιώντας τις βασικές ανάγκες τους και εγκαθιστώντας τα σε ασφαλές μέρος.

Η ΕΕ σήμερα, μετά και την αξιολόγηση της Διαδικασίας της Βαρκελώνης και άλλων συναφών πολιτικών, εξαιτίας της φύσης των περιφερειακών προβλημάτων και της επιδείνωσης του διεθνούς κλίματος, σίγουρα δεν πέτυχε τους αρχικούς της στόχους που οραματίστηκε προς τη δημιουργία σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή ως απόρροια των διαφορετικών δυναμικών των τριών υπό-περιφερειακών συστημάτων που αποτελούν τη Μεσόγειο και οι οποίες παραμένουν εξαιρετικά ασύμμετρες με πολλούς σκοπέλους. Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστήριξαν κατ’ επανάληψη τη θέση εφαρμογής Κοινής Πολιτικής απόκτησης βίζας ως εργαλείο μείωσης της λαθρομετανάστευσης και πιθανών απειλών προς την ΕΕ.

Σήμερα όμως και με την προβολή από τα ΜΜΕ της έντονης και ασταμάτητης λαθρομετανάστευσης προς την Ευρώπη καθώς και την απώλεια αθώων παιδιών η ΕΕ δεν μπορεί να συντονιστεί ή καλύτερα να αποφασίσει προς μία κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική την οποία θα υιοθετήσουν όλα τα κράτη μέλη προς απάμβλυνση του φαινομένου. Από τη μια βλέπουμε τη Γερμανία να καλωσορίζει τους λαθρομετανάστες, ο άλλοτε αθώος χαμένος οικονομικός νάνος που έχει εξελιχθεί σε λέοντα και οικονομικό γίγαντα να κινεί τα νήματα προς πάσα κατεύθυνση με κυριότερο, να προσπαθεί να πάρει τα ηνία της ΕΕ από τις ιδρυτικές χώρες, άλλωστε το βιώσαμε αυτό και στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα για το μνημόνιο, βλέποντας την Ευρώπη να μοιράζεται στα δύο, την Ευρώπη της Γερμανίας – Μέργκελ και στην Ευρώπη της Γαλλίας – Ολάντ. Αυτό ομώς που θα υποπτευόταν το κάθε ανήσυχο μυαλό, μήπως η Γερμανία επιθυμεί τους μετανάστες, ώστε να τους μετατρέψει σε ένα φτηνό εργατικό δυναμικό που θα διοχετεύσει πολύ σύντομα στις βαριές βιομηχανίες της και στα εργοστάσια πλουτίζοντας ακόμη περισσότερο πάνω στη δυστυχία των ανθρώπων;

Το μόνο δεδομένο είναι πως κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πως ανάμεσα σε όλους εκείνους τους μετανάστες δεν κρύβονται πολλά ισλαμιστικά εξτρεμιστικά στοιχεία που θα αποτελούσαν κίνδυνο για την Ευρώπη. Πολλές από τις Ευρωπαϊκές χώρες έχουν μουσουλμανικές μειονότητες οι οποίες αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς ιδιαίτερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης όπου σημειώνεται μια συνεχής ροή από χώρες της Μέσης Ανατολής, Αφρικής, Ασίας, Τουρκίας και Βαλκάνια. Υπάρχει πάντως διαδεδομένη η άποψη ότι οι αποτυχημένες προσπάθειες του παρελθόντος από την Ευρώπη να ενσωματώσει τους Μουσουλμάνους στην παραδοσιακή ευρωπαϊκή κοινωνία έκανε αρκετούς από αυτούς πιο ευάλωτους σε εξτρεμιστικές ιδεολογίες. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, το ένοπλο ισλαμικό κίνημα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη έχει δημιουργήσει μια υπερσύγχρονη υποδομή που αποτελείται από τοπικά ασφαλή καταφύγια σε απομονωμένα χωριά και τζαμιά που ελέγχονται από ριζοσπάστες κληρικούς οι οποίοι μέσω ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων προβαίνουν σε προπαγάνδα με ειδήσεις από διάφορα μέτωπα τζιχαντιστών που χειραγωγούνται από ηγέτες της Αλ Κάιντα. Στοχεύουν κυρίως σε ευαίσθητους νέους ανθρώπους με σκοπό την ένταξη τους σε τέτοιες ομάδες οι οποίες χρηματοδοτούνται φυσικά από γενναιόδωρους δωρητές της Μέσης Ανατολής και υποστηρίζονται από μικρές ομάδες τοπικών εξτρεμιστών με ισχυρές πολιτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές επιρροές. Ιστορικά οι ρίζες των ενόπλων Ισλαμιστών στα Βαλκάνια ανάγονται στη ζωή και το βίο του Ισλαμιστή Προέδρου της Βοσνίας Alija Izetbegovic όπου με αρκετούς ομοϊδεάτες του ίδρυσαν την Mladi Muslimani (“Young Muslims”), με σκοπό τη δημιουργία του ‘Μεγάλου Ισλαμικού κράτους’. Οι εντασσόμενοι στην ομάδα έδιναν όρκο υποσχόμενοι πίστη και επιμονή στο δρόμο του ‘Ιερού πολέμου’ [djihad] και στον ‘ανένδοτο αγώνα σε οτιδήποτε μη ισλαμικό’.

Η ασφάλεια στη Μεσόγειο αποτελεί υψίστης σημασίας για την ΕΕ καθώς εν πολλοίς καθορίζει και ρυθμίζει την εξελικτική πορεία της Ένωσης σε όλους τους τομείς, πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό, ενεργειακό. Οι εξελίξεις στη γύρω περιοχή δεν μπορούν να αφήνουν την Ευρώπη απαθή και εν συνεχεία αδρανή αφού με τη σειρά τους οι επιδράσεις και επιπτώσεις δεν θα αργήσουν να φανούν και σε ευρωπαϊκό έδαφος και οι οποίες σίγουρα θα είναι αλυσιδωτές με αρνητικές προεκτάσεις. Η λαθρομετανάστευση θα συνεχίσει σίγουρα να αποτελεί μάστιγα και η Ευρώπη θα συνεχίζει να μοιάζει με ‘βάρκα που μπάζει νερά από παντού’, σαν τον ‘Τιτανικό που βουλιάζει’, το οργανωμένο έγκλημα θα συνεχίζει να ακμάζει δίνοντας τροφή σε όλους εκείνους τους ιθύνοντες που κρύβονται πίσω από αυτό με κύριο γνώμονα το οικονομικό όφελος ενώ η τρομοκρατία που έχει λάβει προ πολλού παγκόσμιες διαστάσεις θα παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση για την ΕΕ ως προς σε τι βαθμό θα μπορέσει να καταπολεμήσει το φαινόμενο διασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την ασφάλεια και ευημερία του λαού της. Η ΕΕ πρέπει να αντιληφθεί πως έφτασε η ώρα να πολέμησει το κακό στη ρίζα του και να δημιουργήσει εκείνες τις ευνοϊκές συνθήκες στις χώρες τους ώστε οι μετανάστες να μην αναγκάζονται να αφήνουν τις πατρογονικές εστίες τους προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής γιατί διαφορετικά η Ευρώπη δεν θα καταφέρει ποτέ να εξέλθει από το λαβύρινθο που η ίδια έχει επιλέξει να εισέλθει.