Η Ακαδημαϊκή Ελευθερία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΤΟΥ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑ ΚΟΡΑΚΙΔΗ

Δικηγόρου

Πολλά έχουν λεχθεί περί ‘Ακαδημαϊκής Ελευθερίας’. Έχει, όμως, μεγάλη σημασία η ερμηνεία που δίδουμε στον όρο αυτό.

Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης διασφαλίζει την Ακαδημαϊκή Ελευθερία. Το άρθρο 13 προβλέπει ότι ‘η τέχνη και η επιστημονική έρευνα είναι ελεύθερες’ και ότι ‘η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή’.

Η επεξήγηση που δίδεται για την πιο πάνω πρόνοια είναι ότι το δικαίωμα αυτό συνάγεται πρωτίστως από τις ελευθερίες σκέψης και έκφρασης και ασκείται στα πλαίσια του άρθρου 1 που αφορά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και μπορεί να υπαχθεί στους περιορισμούς που επιτρέπονται από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που αφορά την ελευθερία έκφρασης.

Στην υπόθεση Sorguc v. Turkey, 23/9/09, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπογράμμισε τη σημασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας σημειώνοντας ότι αυτή περιλαμβάνει την ελευθερία των ακαδημαϊκών να εκφράζουν ελεύθερα την άποψη τους για το ινστιτούτο στο οποίο εργάζονται και την ελευθερία να διακινούν την γνώση και την αλήθεια χωρίς περιορισμό.

Κάποιοι παραπέμπουν στον όρο ‘ακαδημαϊκή ελευθερία’ όταν θέλουν να υποστηρίξουν την ‘πανεπιστημιακή αυτονομία’. Ο όρος ‘πανεπιστημιακή αυτονομία’ δεν είναι συνώνυμος με την ‘ακαδημαϊκή ελευθερία’. Ο όρος ‘ακαδημαϊκή ελευθερία’ παραπέμπει στην ελευθερία σκέψης και έκφρασης ενώ ο όρος ‘πανεπιστημιακή αυτονομία’ αναφέρεται στη διοίκηση του ιδρύματος.

Όσο αναγκαία και αυτονόητη είναι η ‘ακαδημαϊκή ελευθερία’, τόσο αναγκαία είναι και η ‘πανεπιστημιακή αυτονομία’. Όμως, υπό ποιους όρους;

Σύμφωνα με τη Σύσταση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ακαδημαϊκή ελευθερία και την πανεπιστημιακή αυτονομία (1762(2006)), η πανεπιστημιακή αυτονομία θα πρέπει να εκφράζει την ανεξάρτητη δέσμευση του πανεπιστημίου για την πολιτιστική και κοινωνική αποστολή του υπό όρους πνευματικής προόδου, καλής διακυβέρνησης και αποτελεσματικής διοίκησης. Στην πιο πάνω Σύσταση αναφέρεται ότι η λογοδοσία, η διαφάνεια και τα εχέγγυα για ποιότητα είναι προϋποθέσεις για τη χορήγηση στα πανεπιστήμια ακαδημαϊκής ελευθερίας και αυτονομίας. Μόνο δυνάμει ενός συμβολαίου με την κοινωνία μπορεί να αναμένεται ότι τα πανεπιστήμια θα υπηρετήσουν τις κοινωνίες και όχι μόνο θα ανταποκριθούν στις αλλαγές αλλά θα ηγηθούν της προσπάθειας για πρόοδο. 

Είναι απαραίτητη, συνεπώς, η ύπαρξη και η τήρηση ενός νομοθετικού πλαισίου σύμφωνα με το οποίο να διασφαλίζεται από τη μια η πανεπιστημιακή αυτονομία αλλά από την άλλη να διασφαλίζεται ότι υπάρχει διαφάνεια, λογοδοσία και εχέγγυα για ποιότητα. Το νομοθετικό πλαίσιο είναι το συμβόλαιο της κοινωνίας με το Πανεπιστήμιο Κύπρου έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι το Πανεπιστήμιο Κύπρου θα υπηρετεί την κοινωνία και η τήρηση του είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση αυτής της αυτονομίας.

Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, ως εκπρόσωπος της ακαδημαϊκής κοινότητας, θα έπρεπε να προβάλει τη δέσμευση του Πανεπιστημίου Κύπρου και του ίδιου προσωπικά για εξυπηρέτηση της κοινωνίας, να επιδιώξει διαφάνεια και να υποσχεθεί ανάληψη ευθύνης και λογοδοσία για τις ενέργειες και παραλείψεις του Πανεπιστημίου Κύπρου. Δεν μπορεί να υπάρχει πανεπιστημιακή αυτονομία όταν διαπιστώνεται έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας. Δεν μπορεί το Πανεπιστήμιο Κύπρου να αρνείται τη σύναψη συμβολαίου με την κοινωνία ή να παραβαίνει το συμβόλαιο αυτό και να επιζητεί αυτονομία.

Ο εκπρόσωπος της ακαδημαϊκής κοινότητας του Πανεπιστημίου Κύπρου θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα του Πανεπιστημίου Κύπρου και των ακαδημαϊκών του εάν πρόβαλλε σωστά το ζήτημα της αυτονομίας και τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες αυτή χορηγείται και δικαιολογείται.

Δεν μπορεί π.χ. ένα πανεπιστήμιο να παρανομεί και να αξιώνει αυτονομία. Δεν μπορεί κάποιος να μη λογοδοτεί για τις παρανομίες του και να ζητά αυτονομία. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με απαίτηση για επιβράβευση των παρανομιών του.

Εκείνο το οποίο λέω είναι ότι το Πανεπιστήμιο Κύπρου θα πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και ύστερα να αξιώνει αυτονομία. Προς το παρόν, κάποιοι από το ίδιο το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχουν από τη μια τοποθετήσει το Πανεπιστήμιο Κύπρου σε αναπηρική καρέκλα ενώ από την άλλη αξιώνουν το δικαίωμα του Πανεπιστημίου Κύπρου να πετάξει. Η αυτονομία του Πανεπιστημίου θα πρέπει να κερδηθεί από το ίδιο το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Οι ίδιοι οι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να απαιτήσουν τη σύναψη συμβολαίου με την κοινωνία. Οι ίδιοι οι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να απομονώσουν ή/και να τιμωρήσουν ή/και να αποβάλουν εκείνους που αποτελούν εμπόδιο στη δημιουργία της αναγκαίας εμπιστοσύνης της κοινωνίας προς το Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Η αυτονομία του Πανεπιστημίου Κύπρου επιβάλλεται και είναι το ζητούμενο. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου θα πρέπει να είναι ανεπηρέαστα προσηλωμένο στους στόχους του για την εξυπηρέτηση της κοινωνίας. Επαφίεται, όμως, στην ακαδημαϊκή κοινότητα να πείσει την κοινωνία ότι το Πανεπιστήμιο Κύπρου δεν χρειάζεται τα δεκανίκια στα οποία κάποιοι το έχουν υποχρεώσει. 

Θα επανέλθω για το ζήτημα της ‘καλής διακυβέρνησης’ και της ‘αποτελεσματικής διοίκησης’ του Πανεπιστημίου Κύπρου.