H υπόθεση της Τρεμιθούσας άνοιξε για τα καλά την συζήτηση για την ευθανασία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Η πρωτοφανής στα κυπριακά χρονικά υπόθεση της Τρεμιθούσας, με την συζυγοκτονία μιας 75χρονης από τον 76χρονο σύζυγο της προκειμένου να την λυτρώσει από την ασθένεια της, όπως επίσης η ποινή των μόλις δύο χρόνων που επιβλήθηκε τελικά στον σύζυγο και η προαναγγελθείσα έφεση σε αυτήν της Γενικής Εισαγγελίας, άνοιξε για τα καλά στην Κύπρο την τελευταία διετία την συζήτηση για το θέμα της ευθανασίας.

Στο PafosNet μιλά σήμερα ο διδάκτωρ του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και δικηγόρος, Σάββας Ορφανός, το βιβλίο του οποίου «Ευθανασία στο Ποινικό Δίκαιο», κυκλοφόρησε πρόσφατα.

Καταρχάς, με το νομικό και ιατρικό όρο ευθανασία νοείται η θανάτωση ενός ανίατα πάσχοντος ανθρώπου από άλλο πρόσωπο, για τον οποίο εξέλιπε κάθε ελπίδα θεραπείας και ο οποίος βρίσκεται σε μια απελπιστική κατάσταση της υγείας του, ενώ πρέπει να είναι πνευματικά διαυγής και η ιατρική πράξη να λάβει χώρα μετά από δική του απαίτηση, διευκρινίζει ο δρ. Ορφανός. Συνήθως, αλλά όχι μόνο, η πρόθεση του προσώπου που τελεί την ευθανασία, είναι ο οίκτος που αισθάνεται για τον ανίατα πάσχοντα άνθρωπο.

«Στις «Βασικές Μορφές Ευθανασίας», παρατηρεί, εντάσσεται πρωτίστως η «Ευθεία Ενεργητική Ευθανασία», ήτοι εκείνη με την οποία επιταχύνεται η διαδικασία του θανάτου του ασθενούς με την ενέργεια γιατρού ή τρίτου προσώπου, που τον επιφέρουν είτε άμεσα, είτε με τη λήψη μέτρων για τη μείωση των πόνων που επιφέρουν και πάλι ως βέβαιο το αποτέλεσμα του θανάτου, π.χ. η χορήγηση δηλητηρίου ή φαρμάκου σε υψηλή δόση.

Περαιτέρω, η «Έμμεση Ενεργητική Ευθανασία» ορίζεται εκείνη η περίπτωση όπου ο γιατρός παρέχει στον ετοιμοθάνατο ασθενή του φάρμακα, τα οποία έχουν ως απώτερο σκοπό τους την παράταση της ζωής του ή την ανακούφισή του από τους πόνους, αλλά ως ενδεχόμενη συνέπεια επέρχεται ο θάνατος.

Επίσης, η «Παθητική Ευθανασία» είναι η ηθελημένη διακοπή ή η παράλειψη της ιατρικής θεραπείας σε ασθενή με ανίατη ασθένεια ώστε να πεθάνει ανεμπόδιστος. Είναι δηλαδή η παραίτηση από κάθε τεχνητό μέσο που μπορεί να παρατείνει την ανθρώπινη ζωή σε ασθενή που βρίσκεται στη διαδικασία επέλευσης του θανάτου.

Σύμφωνα με τον ακαδημαικό του ποινικού δικονομικού δικαίου, στις «Ειδικές Μορφές Ευθανασίας», εντάσσεται η «Γνήσια ή Κατά Κυριολεξία Ευθανασία», που είναι η παροχή βοήθειας κατά τη διαδρομή του ασθενούς προς το θάνατο, έχοντας ως απώτερο σκοπό της τη μείωση των πόνων, που δε συνεπιφέρει τη σύντμηση της ανθρώπινης ζωής. Δεν εντάσσεται εννοιολογικά στην αξιόποινη πράξη της Ανθρωποκτονίας με Πρόθεση ούτε καν ως μια αρχικά άδικη πράξη, αφού δεν προκαλείται προφανώς με αυτήν ο θάνατος, ούτε υπάρχει αντίστοιχη υποκειμενική κάλυψη εκ μέρους του τρίτου προσώπου.

Επιπλέον, αναφέρει επίσης, η «Διακοπή Τεχνητών Μέσων Διατήρησης της Ζωής» συνιστά μια μυϊκή ενέργεια που προκαλεί αιτιακά τον θάνατο του ασθενούς, γιατί σταματάει τη λειτουργία ενός μηχανήματος, το οποίο διατηρεί στη ζωή τον ανθρώπινο οργανισμό. Όταν λαμβάνει χώρα η αποσύνδεση του μηχανήματος, ενώ βρίσκεται μάλιστα σε θέση ο ανθρώπινος οργανισμός να επανέλθει στη φυσική και βιολογική λειτουργία του, τότε η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση του γιατρού παραμένει και η πράξη του είναι άδικη.

Ακόμη, η «Θανάτωση Νεογέννητων Βρεφών» που γεννιούνται με σοβαρά προβλήματα υγείας είναι αμφισβητούμενο το αν αποτελεί μια «Ειδική Μορφή Ευθανασίας», καθότι τις περισσότερες φορές δεν υποφέρουν, ούτε ο θάνατος για αυτά είναι αναπόδραστος, βέβαιος και επικείμενος.

Ο Σάββας Ορφανός επισημαίνει ότι η «Συμμετοχή σε Αυτοκτονία» περιλαμβάνει εννοιολογικά τις περιπτώσεις όπου ο γιατρός καταπείθει κάποιον ασθενή του, που πεθαίνει με φρικτούς και αφόρητους πόνους  παρέχοντάς του τα απαραίτητα μέσα για την επίτευξη του συγκεκριμένου απώτερου σκοπού. Έτσι, η συνδρομή του γιατρού αποτελεί το βασικό στοιχείο διαφοροποίησης της συγκεκριμένης «Ειδικής Μορφής Ευθανασίας» από τις υπόλοιπες. Παρόλο που η Αυτοκτονία δεν αποτελεί άδικη πράξη, εντούτοις στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως και στην Ελλάδα (άρθρο 301 ΠΚ), αποτελεί μια τυποποιημένη ποινικά πράξη, γιατί θεωρείται πράξη ετεροπροσβολής και όχι συμμετοχής σε μια αυτοπροσβολή.

Πάντως, σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες επιτρέπεται η εφαρμογή της «Ευθανασίας» στις επιμέρους εκφάνσεις της, αναλύσει ο κ. Ορφανός. Αξιοσημείωτη, τονίζει, είναι η περίπτωση της Αυστρίας, στην οποία επιτρέπεται η «Παθητική Ευθανασία» μόνο αν το  πρόσωπο πάσχει από ανίατη ασθένεια. Εξίσου σημαντική είναι η περίπτωση του Βελγίου, στο οποίο επιτρέπεται η «Ενεργητική Ευθανασία» από το 2002. Στη Γαλλία επιτρέπεται η «Παθητική Ευθανασία» από το 2005, ενώ η «Ενεργητική Ευθανασία» και η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία» απαγορεύονται. Στη Γερμανία επιτρέπεται η «Παθητική Ευθανασία», ενώ η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία» νομιμοποιήθηκε το 2015 για συγκεκριμένες περιπτώσεις. Στη Δανία, στην Εσθονία και στην Ιρλανδία επιτρέπεται η «Παθητική Ευθανασία». Η «Παθητική Ευθανασία» επιτρέπεται από το Ηνωμένο Βασίλειο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ενώ στην Ισπανία επιτρέπεται από το 2002, όπως και στη Μάλτα επιτρέπεται, αλλά απαγορεύονται ρητά η «Ενεργητική Ευθανασία» και η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία». Στη Φινλανδία και στη Σουηδία η «Παθητική Ευθανασία» και η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία» είναι νόμιμες, ενώ στη Σλοβακία επιτρέπεται μόνο η «Παθητική Ευθανασία» όταν οι γιατροί αξιολογούν ως μάταιη την ιατρική θεραπεία, και τα άλλα είδη της «Ευθανασίας» απαγορεύονται ρητώς. Στην Ολλανδία η «Ευθανασία» επιτρέπεται από το 2002 για άτομα που έχουν ξεπεράσει τα δεκαοκτώ έτη, ενώ νομιμοποιήθηκε υπό προϋποθέσεις και για παιδιά άνω των δώδεκα ετών το 2014. Στο Λουξεμβούργο επιτρέπονται η «Ευθανασία» και η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία» από το 2009, ενώ στην Ουγγαρία επιτρέπεται η «Παθητική Ευθανασία» μέσα σε αυστηρά νομικά πλαίσια, αλλά απαγορεύονται η «Ενεργητική Ευθανασία» και η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία». Στην Ελβετία, τυποποιείται ως έγκλημα η «Υποβοηθούμενη Αυτοκτονία», μόνο όταν γίνεται για ιδιοτελείς σκοπούς. Παράλληλα, πολύ σημαντικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ σχετικά με την «Ευθανασία» είναι, μεταξύ άλλων, η Pretty Εναντίον Ηνωμένου Βασιλείου της 29ης Απριλίου 2002, η Hass Κατά Ελβετίας της 20ης Ιανουαρίου 2011, η Koch Κατά Γερμανίας της 19ης Ιουλίου 2012 και η Gross Κατά Ελβετίας της 14ης Μαΐου 2013.

Για την «Ευθανασία», τονίζει ο δρ. Ορφανός, επισημαίνεται ότι ως πράξη προσβάλλει το έννομο αγαθό της ανθρώπινης ζωής, της οποίας το τέλος ταυτίζεται χρονικά με τον εγκεφαλικό θάνατο, και συγκεκριμένα με τη νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους. Το καλούμενο ως «δικαίωμα στο θάνατο», μπορεί κατά πολλούς να αναγνωριστεί όταν υπάρχει μια περίπτωση αυτοπροσβολής της ανθρώπινης ζωής, αν και υπάρχει ισχυρός αντίλογος ως προς αυτό. Πάντως, η Αυτοκτονία, ως πράξη αυτοπροσβολής δεν πρέπει να αφορά το δίκαιο, εξηγεί:

Υπάρχει μια ελευθερία αυτοπροσβολής στα πλαίσια του αυτοπροσδιορισμού του ατόμου. Ασφαλώς, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην «Ευθανασία» και στην «Ανθρωποκτονία με Συναίνεση», που τυποποιείται στο άρθρο 300 ΠΚ και προβλέπει τη σπουδαία και επίμονη απαίτησης του θύματος, τη συναίνεση του τελευταίου και τη συνδρομή του συναισθήματος του Οίκτου στην πλευρά του φυσικού αυτουργού. Ο Οίκτος αποτελεί ένα ειδικό στοιχείο της ενοχής του.

Τέλος, η νομιμοποίηση της «Ευθανασίας» έχει κατακριθεί από πολλούς ότι υποκρύπτει μια διάκριση της ανθρώπινης ζωής σε «άξια» και «ανάξια» να τη ζει κανείς και ότι προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αλλά και ότι υφίσταται στη συγκεκριμένη περίπτωση ένας σοβαρός κίνδυνος εμφάνισης καταχρήσεων και λαθών από τέτοιες επιλογές, ο οποίος απειλεί όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Ωστόσο, κατά άλλους αν τηρηθούν οι προϋποθέσεις, οι όροι, οι περιορισμοί, οι ασφαλιστικές δικλείδες και οι ουσιαστικές εγγυήσεις που η εκάστοτε ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπει, ίσως τα προβλήματα να μην είναι δυσεπίλυτα.

Πάντως, το ΕΔΔΑ, παρατηρεί ο κ. Ορφανός, έχει αξιολογήσει ότι στην έννοια του «ιδιωτικού βίου» εντάσσεται και το δικαίωμα του ατόμου να αποφασίσει πότε και πώς θα θέσει τέρμα στη ζωή του, χωρίς όμως το κράτος να έχει μια θετική υποχρέωση «Υποβοήθησης στην Αυτοκτονία». Το κάθε συμβαλλόμενο κράτος πρέπει πάντοτε να αποσαφηνίζει το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο που θα ορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις ένα πρόσωπο θα μπορεί «Υποβοηθούμενο» να θέσει κατ’ επιλογήν του τέρμα στη ζωή του, εφόσον επιλέξει προφανώς τη διενέργεια της «Ευθανασίας» ως μια νόμιμη διαδικασία στην εσωτερική έννομη τάξη του. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, κατά πολλούς δε θα ήταν αποκλεισμένο μέγεθος μελλοντικά, όταν ενδεχομένως θα έχουν «ωριμάσει» οι αντίστοιχες συνθήκες, ως μια «αμφιλεγόμενη» για άλλους νομοθετική επιλογή του Έλληνα (και αντίστοιχα του Κύπριου) νομοθέτη, η νομιμοποίηση των επίμαχων μορφών της  «Ευθανασίας» και της «Υποβοηθούμενης Αυτοκτονίας», με την αυστηρή τήρηση προϋποθέσεων, όρων και περιορισμών, παρόλο που φρονούμε μακροπρόθεσμα δύσκολα θα γινόταν αποδεκτή στο επίπεδο της κοινωνίας.