Ελένη Γαβριήλ: Τι είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και τι σημαίνουν τα εντάλματα σύλληψης

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Τη Δευτέρα 20 Μαΐου, ο Καρίμ Χάν, εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) πρότεινε την έκδοση ενταλμάτων σύλληψης αποσκοπώντας στην απονομή δικαιοσύνης στα θύματα φερόμενων διεθνών εγκλημάτων που συντελούνται τους τελευταίους μήνες. Οι αιτήσεις των ενταλμάτων σύλληψης αφορούν τρεις ηγέτες της Χαμάς, τους Γιαχία Σινουάρ, Μοχάμεντ Ντέιφ και Ισμαήλ Χανίγια που κατηγορούνται ότι διέπραξαν εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δολοφονώντας εκατοντάδες ανθρώπους την 7η Οκτωβρίου του 2023. Τα άτομα αυτά κατηγορούνται μεταξύ άλλων για πράξεις σεξουαλική βίας, άσκηση βασανιστηρίων και απαγωγή ομήρων.  Επιπρόσθετα, ο εισαγγελέας ζητά εντάλματα σύλληψης για τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου και τον Υπουργό Άμυνας του Ισραήλ Γιοάβ Γκαλάντ. Οι κατηγορίες αφορούν την παραβίαση του άρθρου 8(2)(xxv) του Καταστατικού της Ρώμης δηλαδή τη λιμοκτονία αμάχων ως μέθοδο πολέμου, τις επιθέσεις εναντίων άμαχου πληθυσμού, την εξόντωση ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και τη δολοφονία ως έγκλημα πολέμου. Παρά το ότι στο δημόσιο διάλογο αναφέρεται συχνά το έγκλημα της γενοκτονίας, δεν υπάρχει σχετική κατηγορία εναντίον της ισραηλινής ηγεσίας στην πρόταση του εισαγγελέα.

Μιλώντας στο PafosNet για το θέμα αυτό, που προκαλεί έντονες πολιτικές διεργασίες διεθνώς, η Λέκτορας Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Δρ. Ελένη Γαβριήλ, εξηγεί ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποτελεί ένα μόνιμο διεθνές δικαστήριο το οποίο ιδρύθηκε το 2002 μετά από μία μακρά περίοδο διαπραγματεύσεων και αποτέλεσε μία μείζονα ιστορική καινοτομία στο ποινικό δίκαιο. Το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για την ίδρυσή του ενεργοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 όπου συνέβησαν πολύ σοβαρές παραβιάσεις διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου κυρίως στη Γιουγκοσλαβία, τη Ρουάντα και το Κουβέιτ, τονίζει.

Συχνά, συγχέεται το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με το Διεθνές Δικαστήριο καθώς και τα δύο έχουν έδρα τη Χάγη, διευκρινίζει η δρ. Γαβριήλ. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στο ότι το πρώτο δικάζει άτομα τα οποία κατηγορούνται για συγκεκριμένα εγκλήματα, ενώ το δεύτερο δικάζει υποθέσεις μεταξύ κρατών. 

Το ΔΠΔ διερευνά και ασκεί διώξεις σε άτομα που κατηγορούνται για εγκλήματα που πλήττουν συνολικά τη διεθνή κοινότητα συμπεριλαμβανομένων των εγκλημάτων πολέμου, της γενοκτονία και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.  Η δράση του ΔΠΔ λειτουργεί στο πλαίσιο της αρχής της συμπληρωματικότητας. Δρα, δηλαδή, όταν οι εθνικοί δικαστικοί μηχανισμοί δεν προχωράνε σε διώξεις. Εν προκειμένω, ούτε οι ισραηλινές ούτε οι παλαιστινιακές αρχές ερεύνησαν ανεξάρτητα και ουσιαστικά τις σχετικές κατηγορίες, επισημαίνει. 

Σύμφωνα με την Ελένη Γαβριήλ, το καταστατικό της Ρώμης, το οποίο θέσπισε το ΔΠΔ, έχει επικυρωθεί από 124 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Παλαιστίνης, αλλά όχι από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Τα κράτη αυτά δεν αποδέχονται την δικαιοδοσία του Δικαστηρίου και έχουν επικρίνει τη λειτουργία του. Τονίζεται πως το ΔΠΔ δεν διαθέτει δική του αστυνομική δύναμη και συνεπώς στηρίζεται στις εθνικές αρχές των συμβαλλομένων κρατών για τη σύλληψη των υπόπτων και την παράδοσή τους στη Χάγη.

Η δικαιοδοσία του ΔΠΔ βασίζεται στην κρατική συναίνεση. Στην παρούσα υπόθεση, το ΔΠΔ έχει δικαιοδοσία για τα φερόμενα εγκλήματα λόγω της προσχώρησης της Παλαιστίνης στην ιδρυτική συνθήκη του Δικαστηρίου το 2015, τονίζει. Γενικά, ασκείται κριτική στο Διεθνές Δίκαιο για το λόγο ότι δεν μπορεί να επιβάλει στα κράτη να σέβονται τους κανόνες του και ο ρόλος του ΔΠΔ είναι ακριβώς αυτός: να ενθαρρύνει το σεβασμό του διεθνούς δικαίου κατά τη διάρκεια ένοπλων συρράξεων. Ωστόσο, το γεγονός ότι το Καταστατικό δεν έχει υπογραφεί από το Ισραήλ, τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία δημιουργεί σημαντικά εμπόδια στην αποτελεσματικότητα του Δικαστηρίου οικουμενικά.

Όπως αναφέρει η λέκτορας του διεθνούς δικαίου, από την ίδρυση του μέχρι σήμερα έχει αποτελέσει κομβικό σημείο στην προσπάθεια διεθνούς λογοδοσίας. Ενδεικτικά, κάποιες από τις υποθέσεις ορόσημο του ΔΠΔ, εξηγεί, αφορούν κατηγορίες εις βάρος του Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι, του Κογκολέζου Τόμας Λουμπάνγκα Ντυίλο και του προέδρου του Σουδάν, Ομάρ Αλ Μπασίρ.

Παρόλα αυτά, τονίζει, κατηγορείται από αφρικανικές χώρες πως στρέφεται δυσανάλογα εναντίων τους αφήνοντας στο απυρόβλητο τα δυτικά κράτη. Η απόφαση του Χαν να υποβάλει αίτημα ενταλμάτων σύλληψης εναντίον της ισραηλινής ηγεσίας είναι πρωτοφανής για το ΔΠΔ και ακολουθεί την απόφαση για έκδοση εντάλματος συλλήψεως κατά του Προέδρου της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Όσον αφορά στα επόμενα βήματα της όλης διαδικασίας, η δρ. Γαβριήλ εξηγεί ότι το αίτημα του εισαγγελέως δεν έχει γίνει ακόμα αποδεκτό. Αυτό υποβάλλεται στο  Τμήμα Προδικασίας του ΔΠΔ και η απόφαση για έγκριση ή μη θα ληφθεί από τρεις δικαστές με βάση τα στοιχεία που θα υποβάλλει η εισαγγελία. Σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης, σε περίπτωση που οι δικαστές δεν πεισθούν για τη βασιμότητα των υπονοιών περί τέλεσης εγκλημάτων ο Χάν έχει το δικαίωμα να ασκήσει έφεση μετά από σχετική άδεια.

Εάν το αίτημα γίνει αποδεκτό, με βάση το άρθρο 58, αναφέρει, θα εκδοθούν τα εντάλματα σύλληψης. Τότε, τα 124 συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται να συλλάβουν και παραδώσουν τους υπόπτους για να δικαστούν. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι το Ισραήλ και οι ΗΠΑ δεν έχουν τέτοια υποχρέωση. Πάρα ταύτα, θα είναι εξαιρετικό δύσκολο για τους ηγέτες του Ισραήλ και της Χαμάς να ταξιδέψουν στις 124 χώρες που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ. Τούτο αποτελεί πρόβλημα ειδικά για την ισραηλινή ηγεσία η οποία πραγματοποιεί επισκέψεις σε δυτικά κράτη. 

Σύμφωνα με το άρθρο 61 του Καταστατικού, από την παράδοση του προσώπου ενώπιον του Δικαστηρίου, αυτό συνεδριάζει και επιβεβαιώνει το κατηγορητήριο με βάση το οποίο ο εισαγγελέας θα ζητήσει την διεξαγωγή της δίκης. Εφόσον επιβεβαιωθούν οι κατηγορίες, οι κατηγορούμενοι παραπέμπονται σε δημόσια δίκη, με εξαίρεση συγκεκριμένες περιπτώσεις, στη Χάγη.

Η Ελένη Γαβριήλ αναφέρει ότι η δολοφονική επίθεση  της Χαμάς την 7ης Οκτωβρίου και οι εχθροπραξίες που ακολούθησαν στη Γάζα έχουν πλήξει και συνεχίζουν να πλήττουν χιλιάδες αμάχους δημιουργώντας συνθήκες καταστροφικής ανθρωπιστικής κρίσης. Οι συνθήκες αυτές προκαλούν αιτιολογημένα σημαντική πίεση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για ορθή απονομή δικαιοσύνης. Παρά τις αντιδράσεις ορισμένων κρατών, το αίτημα του Χαν είναι σύμφωνο με τον ιδρυτικό σκοπό του ΔΠΔ, υποστηρίζει. Εφόσον υπάρχουν βάσιμες υπόνοιες για τέλεση εγκλημάτων τότε δεν θα πρέπει να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των μερών της σύγκρουσης αλλά να ακολουθείται το γράμμα του νόμου.  Ανεξαρτήτως της εξουσίας και της δύναμης των υπόπτων, εφόσον αποδειχθεί τυχόν εμπλοκή τους σε παραβιάσεις διεθνούς δικαίου, θα πρέπει να λογοδοτήσουν και να σεβαστούν τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.

Η διαδικασία απόφασης για την έκδοση των ενταλμάτων σύλληψης και η δικαστική διαδικασία που θα ακολουθήσει τις συλλήψεις, αν ποτέ γίνουν, θα είναι πολύμηνη, πολύπονη και περίπλοκη, καταλήγει.