Περιοχή Γιαλιάς: Επέστρεψαν οι χελώνες μετά το κόψιμο των ακακιών

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Την Άνοιξη του 2019, το Τμήμα Δασών προχώρησε στην εφαρμογή σχεδίου δράσης για την αποκατάσταση των αμμοθινικών οικοτόπων στην περιοχή Πόλις-Γιαλιά. Η κυριότερη δράση αφορούσε στην απομάκρυνση της ακακίας (Acacia saligna), στο πλαίσιο της αποκατάστασης των αμμοθινικών οικοτόπων και της βελτίωσης της κατάστασης διατήρησης σημαντικών αμμόφιλων ειδών χλωρίδας στο κρατικό δάσος «Μαυραλής».  

Τότε το Τμήμα Δασών δέχθηκε έντονη κριτική σε σχέση με τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για την εκρίζωση ακακιών και καταστροφή αμμοθινών με μπουλντόζες από συνεργείο του Τμήματος Δασών, σε μία από τις σημαντικότερες προστατευόμενες παραλίες ωοτοκίας θαλάσσιων χελώνων Caretta-caretta στο κρατικό δάσος «Μαυραλής».  Όπως γράφει όμως σήμερα ο "Φ", μόλις ένα χρόνο μετά, τα πρώτα θετικά αποτελέσματα των δράσεων αυτών είναι εμφανή. Οι χελώνες γέννησαν τα αβγά τους και εμφανίστηκαν τα πρώτα χελωνάκια στην περιοχή που καταλάμβαναν προηγουμένως ακακίες, ενώ άρχισε σταδιακά να επανακάμπτει η φυσική βλάστηση της περιοχής. Συγκεκριμένα, στα σημεία που καταλάμβανε το ένα και μόνο ξενικό είδος της ακακίας άρχισε να εμφανίζεται μια ποικιλία ντόπιων ειδών και να δημιουργείται σταδιακά ο χαρακτηριστικός φυσικός οικότοπος της περιοχής με αμμοθινική βλάστηση.

Η ακακία (Acacia saligna) θεωρείται ένα από τα πιο επιθετικά εισβλητικά είδη στους φυσικούς οικότοπους διαφόρων χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου. Έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα χωροκατακτητικά ξένα είδη που αποτελούν απειλή για τη βιοποικιλότητα. Επίσης, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης έχει κατατάξει την ακακία στα εισβλητικά είδη που απειλούν τη βιοποικιλότητα, αφού, όπως αναφέρει σε επίσημη αναφορά της, εκτοπίζει τα ντόπια είδη, μεταβάλλει τις φυσικές διεργασίες του εδάφους και αλλοιώνει τους φυσικούς οικότοπους. 

Στο έντυπο καταγραφής δεδομένων της περιοχής του δικτύου Natura 2000 «Περιοχή Πόλις - Γιαλιά», στη βάση του οποίου η συγκεκριμένη περιοχή εντάχθηκε στο δίκτυο, η παρουσία της ακακίας προσδιορίζεται ως μια από τις σημαντικές απειλές για τη βιοποικιλότητα της περιοχής και ιδιαίτερα για τους αμμοθινικούς οικότοπους.

Λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα αυτά, καθώς και το διαχειριστικό σχέδιο που εκπονήθηκε για την περιοχή «Πόλις - Γιαλιά», έχουν υλοποιηθεί δράσεις που χρηματοδοτεί η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση για την απομάκρυνση του είδους και την αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων.

Η ακακία εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Λίμνης, στον Κόλπο Χρυσοχούς, και συγκεκριμένα στα κρατικά δάση «Γιαλιά» και «Μαυραλής», προ 40 περίπου ετών, για σταθεροποίηση των αμμοθινών και για κάλυψη των μεταλλευτικών αποβλήτων, τα οποία εξάγονταν από μεταλλείο της περιοχής. Ενέργεια που για τα δεδομένα εκείνης της εποχής κρίθηκε ορθή και επιβεβλημένη, με επακόλουθο την εκτεταμένη χρήση αυτής της πρακτικής και σε άλλες περιοχές. Η φύτευση της ακακίας στην περιοχή προφανώς δεν συνδεόταν με την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta που αναπαράγεται στην εν λόγω παραλία, όπως λανθασμένα αναφέρεται σε κάποιες περιπτώσεις. Μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν, η ακακία επεκτάθηκε καλύπτοντας έτσι μεγάλο μέρος των φυσικών οικοτόπων της περιοχής.

Για την αποκατάσταση και εξυγίανση της περιοχής το υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ανέπτυξε ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από συγκεκριμένα μέτρα που ξεκίνησαν με την απομάκρυνση της ακακίας και θα ολοκληρωθούν με την απομάκρυνση και των μεταλλευτικών αποβλήτων που βρίσκονταν κάτω από τις ακακίες και την πλήρη αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων της περιοχής. Το συγκεκριμένο σχέδιο δράσης διαμορφώθηκε με τη συνδρομή και των τριών αρμόδιων τμημάτων του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, δηλαδή του Τμήματος Δασών, του Τμήματος Περιβάλλοντος και του Τμήματος Αλιείας.  Το σχέδιο έλαβε υπόψη όλες τις βασικές παραμέτρους του Διαχειριστικού Σχεδίου της περιοχής «Πόλις -Γιαλιά», το οποίο εγκρίθηκε από την αρμόδια Επιστημονική Επιτροπή. Η μελέτη στην οποία στηρίχθηκε η διαμόρφωση του σχεδίου δράσης περιλάμβανε περιγραφή της περιοχής, με αναφορά στην τοπική χλωρίδα και πανίδα, γενική ανάλυση τύπου PESTEL (πολιτική, οικονομική, κοινωνική, τεχνολογική, περιβαλλοντική και νομική ανάλυση), ειδική ανάλυση τύπου SWOT (δυνατά σημεία, αδυναμίες, ευκαιρίες και απειλές) και περιγραφή των σεναρίων για τη διαχείριση της περιοχής, από τα οποία επιλέγεται το πλέον αειφόρο σενάριο. 

Ο σχεδιασμός αποκατάστασης των φυσικών οικοτόπων της περιοχής περιλαμβάνει δύο κύριες φάσεις. Η πρώτη φάση, που έχει ήδη ολοκληρωθεί, προέβλεπε τα ακόλουθα:

1. Την εγκατάσταση τεχνητού φωτοφράκτη στα σημεία που κρίθηκε απαραίτητο ώστε να αποφευχθεί η φωτορύπανση της παραλίας από τα διερχόμενα αυτοκίνητα, όπως εφαρμόσθηκε επιτυχώς και στο παρελθόν.

2. Την εγκατάσταση παρόδιας βλάστησης αποτελούμενης από ντόπια είδη, με πρώτιστο στόχο να ενισχυθεί η αποτροπή της φωτορύπανσης. Η παρόδια βλάστηση θα επεκταθεί και στις τις δύο πλευρές του δρόμου, όπου είναι αναγκαίο, για να αποφευχθεί τόσο η φωτορύπανση που προκαλείται από τα αυτοκίνητα όσο και από παρακείμενες αναπτύξεις.

3. Τη ρύθμιση των προσβάσεων μηχανοκίνητων οχημάτων στον χώρο με άμεση εγκατάσταση κιγκλιδώματος ασφαλείας στον δρόμο, όπου κρίθηκε αναγκαίο, και χρήση μεταλλικών πασσάλων και βράχων για αποκοπή ανεξέλεγκτων προσβάσεων.

4. Την επαναφορά του ανάγλυφου του χώρου που καταλάμβανε η ακακία σε μια επιθυμητή κατάσταση, με πρώτιστο στόχο τη δυνατότητα αποκατάστασης των αμμοθινών.

5. Την εγκατάσταση των κατάλληλων φυτικών ειδών για σταθεροποίηση των αμμοθινών σε θέσεις που αυτό θα είναι επιθυμητό.

6. Την εγκατάσταση άλλων ειδών της αμμοθινικής βλάστησης με τη χρήση φυταρίων ή και σποράς ή ακόμα και με φυσικές διαδικασίες. 

7. Τη βελτίωση του υφιστάμενου εκδρομικού χώρου, με στόχο την καλύτερη οργάνωση και τον έλεγχο της επισκεψιμότητας στην περιοχή.   

Γενικότερα, λαμβάνοντας υπόψη ότι στο μέρος της παραλιακής ζώνης μπροστά από τις ακακίες, το σημαντικότερο σημείο που χρήζει προστασίας είναι ο βιότοπος ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας (Caretta caretta), λήφθηκαν όλα τα αναγκαία μέτρα έτσι ώστε η απομάκρυνση της ακακίας να μην επηρεάσει αρνητικά τις χελώνες.  

Κατά τη δεύτερη φάση του σχεδιασμού αποκατάστασης, προβλέπεται η απομάκρυνση από τον χώρο, την κατάλληλη περίοδο και μετά την ολοκλήρωση της αναπαραγωγικής περιόδου της θαλάσσιας χελώνας, όλων των μεταλλευτικών αποβλήτων που αναφέρονται ως «καλαγκάθι». Για τον σκοπό αυτό έχει αρχίσει ήδη σχετική διαπραγμάτευση με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Τράπεζας Κύπρου, η οποία είναι ιδιοκτήτρια του χώρου στον οποίο προορίζεται να μεταφερθούν τα μεταλλευτικά απόβλητα, για να συζητηθεί η εναπόθεσή τους στον κρατήρα του εγκαταλελειμμένου μεταλλείου της Λίμνης.

Σε δράσεις για την απομάκρυνση των μεταλλευτικών υπολειμμάτων θα προχωρήσει το υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, μετά τα θετικά αποτελέσματα από την απομάκρυνση της ακακίας. Σύμφωνα με τον υπουργό Γεωργίας Κώστα Καδή, «με τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα και με αυτά που σχεδιάζονται, εξυγιαίνεται η περιοχή και αποκαθίστανται οι φυσικοί της οικότοποι. Αυτό είναι κάτι που επιζητούμε ως υπουργείο αρμόδιο για τα θέματα του περιβάλλοντος, αλλά το επιθυμεί ιδιαίτερα και η τοπική κοινωνία. Το Σχέδιο Δράσης, που εφαρμόζεται με τη συνεργασία όλων των αρμόδιων Τμημάτων του υπουργείου μας, αποδεικνύεται στην πράξη επωφελές, αφού λειτουργεί υπέρ του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας αλλά και υπέρ του ανθρώπου. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι τα μέτρα διατήρησης της βιοποικιλότητας που εφαρμόζονται έχουν τη στήριξη και της τοπικής κοινωνίας, αφού είναι γνωστό ότι μέτρα διατήρησης που υποστηρίζονται από τις τοπικές κοινωνίες έχουν και μεγαλύτερες προοπτικές επιτυχίας».

Πρόσθεσε πως «το σημαντικότερο από τα επόμενα βήματα που βρίσκονται υπό σχεδιασμό είναι η απομάκρυνση των μεταλλευτικών αποβλήτων που βρίσκονται στην περιοχή και ιδιαίτερα αυτών που καλύπτονταν μέχρι πρότινος από τις ακακίες. Αυτό το τοξικό απόβλητο έχει πλέον αποκαλυφθεί και θα απομακρυνθεί με ειδική μεθοδολογία, ώστε να υπάρξει πλήρης αποκατάσταση της περιοχής».

Παρά τις πολλές αντιδράσεις και τις, περί του αντιθέτου, εκφρασθείσες αντιρρήσεις και ανησυχίες, τα πρώτα θετικά αποτελέσματα στην αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων και στην ωοτοκία των χελωνών έχουν ήδη διαφανεί. Κατά τη φετινή αναπαραγωγική περίοδο, η ωοτοκία ήταν αυξημένη σε σχέση με προηγούμενες χρονιές και επεκτάθηκε και σε σημεία που μέχρι πρότινος καλύπτονταν από ακακίες. Συγκεκριμένα, έχουν καταγραφεί 16 φωλιές πάνω σε σημεία από τα οποία έχει αφαιρεθεί η ακακία. Όπως είχε αρχικά εκτιμηθεί, η αφαίρεση της ακακίας δημιούργησε επιπλέον χώρο στις χελώνες για ωοτοκία. Ο χώρος ωοτοκίας των χελωνών αναμένεται ότι θα αυξηθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό μετά την απομάκρυνση των μεταλλευτικών αποβλήτων και την επαναφορά του ανάγλυφου της παραλίας στη φυσική του κατάσταση, με την πλήρη αποκατάσταση των αμμοθινών. 

Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι, σε θέσεις που απομακρύνθηκε η ακακία και δεν καλύπτονται από μεταλλευτικά απόβλητα, εγκαθίσταται σταδιακά αμμοθινική βλάστηση, η οποία αποτελείται από μια μεγάλη ποικιλία ειδών που απαντούν φυσικά στην περιοχή. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα θετικά αποτελέσματα ωοτοκίας των χελωνών, καθιστά την ανάγκη απομάκρυνσης των μεταλλευτικών αποβλήτων ακόμη πιο επιτακτική. 

Η τοποθέτηση του φράκτη έχει λειτουργήσει επίσης θετικά τόσο για τις χελώνες που φώλιασαν στον χώρο αυτό όσο και για τα χελωνάκια που έχουν ήδη εκκολαφθεί και ακολουθούν την πορεία προς τη θάλασσα και όχι προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Αναμένεται ότι τα επόμενα χρόνια οι φωλιές των χελωνών θα αυξηθούν στον χώρο που αφαιρέθηκε η ακακία. Μετά την απομάκρυνσή τους, τα μεταλλευτικά απόβλητα δεν θα αποτελούν πλέον εμπόδιο στην αναπαραγωγική δραστηριότητα των χελωνών, οι οποίες μέχρι σήμερα δυσκολεύονται στην εναπόθεση των αβγών στο σκληρό υπόστρωμα που έχει δημιουργηθεί. 

Επιπλέον, ο εκδρομικός χώρος όπως έχει διαμορφωθεί τώρα, με σαφή οριοθέτησή του σε σχέση με την παραλία, αποτελεί χώρο έλξης τόσο για την τοπική κοινωνία όσο και για τους ξένους επισκέπτες. Η βελτίωση των υποδομών καθώς και η απομάκρυνση της ακακίας αναβάθμισαν την αισθητική του εκδρομικού χώρου, ο οποίος θεωρείται σήμερα ένας από τους πιο ελκυστικούς εκδρομικούς χώρους στην Κύπρο.

Για το κόψιμο ακακιών και καταπάτηση αμμόλοφων στο κρατικό δάσος «Μαραυλής» διενήργησε διαχειριστικό έλεγχο η Ελεγκτική Υπηρεσία, η οποία καταγράφει τις πιο κάτω διαπιστώσεις, συμπεράσματα και εισηγήσεις:

(α) Η απομάκρυνση της ακακίας στην υπό αναφορά περιοχή με βάση το  Διαχειριστικό Σχέδιο ήταν επιβεβλημένη. Ωστόσο θεωρούμε ότι αυτή έγινε βεβιασμένα και χωρίς να υπάρχει εκ των προτέρων σχεδιασμός όσον αφορά στα μέτρα που θα έπρεπε να λαμβάνονταν από το Τμήμα Δασών, ώστε να μην επηρεάζονταν αρνητικά τα είδη προστασίας που υπάρχουν στην περιοχή, αφού ελλόχευε ο κίνδυνος ενδεχόμενης περιβαλλοντικής καταστροφής. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκαν, εκ των υστέρων, συσκέψεις για να αποφασιστούν οι δράσεις για την προστασία μιας ιδιαίτερα ευαίσθητης προστατευόμενης περιοχής που αποτελεί χώρο ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών. 

(β) Δεν υπήρξε διαβούλευση και συνεννόηση, εκ των προτέρων, μεταξύ των συναρμόδιων Τμημάτων και της Επιστημονικής Επιτροπής. Παρόλο που δεν είχε κάποιου είδους νομική υποχρέωση για το Τμήμα Δασών, θεωρούμε ότι θα ήταν ορθότερο να προηγείτο ενημέρωση της Επιστημονικής Επιτροπής. Θεωρούμε επίσης ότι, εφόσον το αρμόδιο Τμήμα για την προστασία των ειδών προτεραιότητας και καθορισμού της περιοχής είναι το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών, το Τμήμα Δασών όφειλε να διαβουλευτεί μαζί του πριν την προώθηση οποιωνδήποτε ενεργειών. Σημειώνεται ότι το Τμήμα Αλιεία μάς ανέφερε ότι δεν ήταν αντίθετο με την αφαίρεση των ακακιών προς αποκατάσταση της αυτοφυούς βλάστησης, ωστόσο σε μια τέτοια οικολογικά σημαντική περιοχή, που αποτελεί τον σημαντικότερο βιότοπο ωοτοκίας των χελωνών Caretta-caretta, θα έπρεπε να γίνει την κατάλληλη χρονική στιγμή και με τον ενδεδειγμένο τρόπο.  

(γ) Η περίοδος που έγινε η εκρίζωση και το κάψιμο των ακακιών δεν ήταν η κατάλληλη, καθότι απείχε μόλις ενάμιση μήνα από την περίοδο ωοτοκίας των χελωνών Caretta-caretta και ως εκ τούτου δεν υπήρχε μεγάλο χρονικό περιθώριο για διενέργεια εργασιών αποκατάστασης της υπό αναφορά περιοχής. 

(δ) Όπως διαφάνηκε, δεν είχε καταρτιστεί πρόγραμμα διαδικασιών/εργασιών που να αφορούσαν στην εκρίζωση και κάψιμο των ακακιών, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η βέλτιστη αποτελεσματικότητα των πιο πάνω ενεργειών.

(ε) Εξ αφορμής των πιο πάνω, συναφώς αναφέρουμε και εισηγούμαστε όπως στο Διαχειριστικό Σχέδιο που εφαρμόζεται στην υπό αναφορά περιοχή προστεθούν και δράσεις για την απομάκρυνση των υπάρχοντων μεταλλευτικών υπολειμμάτων, τα οποία ενδέχεται να είναι επιβλαβή στη δημόσια υγεία. Επισημαίνουμε ότι η απομάκρυνση των υπολειμμάτων αυτών θα πρέπει να γίνει με ορθό σχεδιασμό και στην κατάλληλη χρονική εποχή, ώστε να μην επηρεαστεί αρνητικά τόσο η ωοτοκία όσο και η εκκόλαψη της χελώνας Caretta-caretta. Όπως αντιλαμβανόμαστε, οι σχεδιασμοί του υπουργείου Γεωργίας που αφορούν στην απομάκρυνση των μεταλλευτικών υπολειμμάτων είναι προς την ορθή κατεύθυνση, με την προϋπόθεση ότι θα προηγηθεί διαβούλευση μεταξύ των συναρμοδίων Τμημάτων και της Επιστημονικής Επιτροπής.