«Horizon 2020»: Το μεγαλύτερο πρόγραμμα για την έρευνα και την καινοτομία που δρομολογήθηκε ποτέ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΥΛΙΔΗ 

Επίκουρου Καθηγητή Νομικής στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου

Το πρόγραμμα «Horizon 2020» είναι μοναδικό στον κόσμο: Με προϋπολογισμό EUR 80 δισεκατομμύρια, αποτελεί το μεγαλύτερο πρόγραμμα-πλαίσιο που δρομολογήθηκε ποτέ, με τα κεφάλαιά του να προστίθενται στις ιδιωτικές και εθνικές δημόσιες επενδύσεις που θα προσελκύσουν. Το πρόγραμμα στήριξε και στηρίζει την έρευνα και την καινοτομία, με επιδοτήσεις, δάνεια, εγγυήσεις, επενδύσεις σε κεφάλαιο, κ.λπ. Η διάρκεια του προγράμματος είναι 7 ετής (2014-2020), για το λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντική η ενδιάμεση αξιολόγηση στο μέσο του προγράμματος, που ολοκλήρωσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Πράγματι, στα τέλη Μαΐου 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος «Horizon 2020», όπως απαιτούσε το άρθρο 32 του Κανονισμού για τη θέσπιση του προγράμματος. Σκοπός της ενδιάμεσης αξιολόγησης ήταν να συμβάλει α) στη βελτίωση της εφαρμογής του προγράμματος στην τελευταία του φάση (Work Programme 2018-2020) και β) στο σχεδιασμό των μελλοντικών προγραμμάτων-πλαισίων για την έρευνα και την καινοτομία στην Ε.Ε. Για την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος, η Επιτροπή βασίστηκε σε πληθώρα μελετών, ερωτηματολογίων, αξιολογήσεων, καθώς και σε εκτενή δημόσια διαβούλευση (βλ. COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT, INTERIM EVALUATION, SWD(2017) 221 final). Αξίζει εδώ να συνοψίσουμε τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε η Επιτροπή:

Το αρχικό σκεπτικό για τους λόγους παρέμβασης, τους στόχους και τις προκλήσεις που προσδιορίστηκαν κατά την έναρξη του προγράμματος εξακολουθεί να είναι σημαντικό και επίκαιρο, όπως φαίνεται και από το ενδιαφέρον συμμετοχής (30.000 προτάσεις κάθε χρόνο, σε σχέση με τις 20.000 που υποβάλονταν υπό το παλαιό καθεστώς του FP7).

Η αποδοτικότητα του προγράμματος «Horizon 2020» σε σχέση με το παλαιό FP7 έχει βελτιωθεί, με την απλοποίηση της γραφειοκρατίας, τη μείωση του διοικητικού κόστους (μόλις στο 5% του προϋπολογισμού), την επιτάχυνση των διαδικασιών (ο μέσος χρόνος από την αίτηση έως την επιδότηση μειώθηκε στις 192 ημέρες, δηλαδή 100 ημέρες ταχύτερα από το FP7). Υπάρχουν πάντως και αρνητικές εξελίξεις, όπως λ.χ. η μείωση του ποσοστού επιτυχίας (11.6% έναντι 18.5% στο FP7) ή η μείωση των συμμετοχών από τρίτες χώρες σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι ενδιαφέρουσες προτάσεις μένουν τελικά εκτός Horizon 2020, αλλά η χρηματοδότησή τους εκτιμάται ότι θα απαιτούσε τεράστια ποσά (EUR 62.4 δις επιπλέον).

Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος ως προς τους στόχους είναι ικανοποιητική στο πεδίο της επιστημονικής αριστείας (διεθνή ερευνητικά δίκτυα, κινητικότητα ερευνητών, κλπ) και της υποστήριξης της καινοτομίας. Υπάρχουν, μάλιστα, μακροοικονομικά μοντέλα σύμφωνα με τα οποία τα κοινωνικο-οικονομικά οφέλη του προγράμματος Horizon 2020 θα ξεπεράσουν τα EUR 400 δις έως το 2030. Εντούτοις το πρόγραμμα υπολείπεται των στόχων για τις δαπάνες στο πεδίο της βιώσιμης ανάπτυξης και της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Η δομή του Horizon 2020, με τους πυλώνες και τους τομείς προτεραιότητας, παρουσιάζει σίγουρα περισσότερη συνοχή σε σχέση με το FP7. Εντούτοις, η αξιολόγηση εντοπίζει το πρόβλημα του μεγάλου αριθμού εργαλείων, που περιπλέκουν το τοπίο για όσους ενδιαφέρονται να υποβάλουν προτάσεις. Η έλλειψη συνεργειών με άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα της Ε.Ε. (λ.χ. European Structural and Investment Funds) περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Το πρόγραμμα έχει πάντως να παρουσιάσει προστιθέμενη αξία, περισσότερη μάλιστα από άλλα εθνικά ή/και περιφερειακά προγράμματα, χωρίς να υποκαθιστά τα προγράμματα αυτά.  Έτσι, το 83% των χρηματοδοτούμενων δράσεων δε θα είχαν υλοποιηθεί εάν δεν υπήρχε η χρηματοδότηση του Horizon 2020. Παράλληλα, ο άμεσος πανευρωπαϊκός ανταγωνισμός των συμμετεχόντων παραμένει έντονος και εγγυάται την ποιότητα και την αριστεία για τις χρηματοδοτούμενες δράσεις.