Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος: Παρεμβάσεις για Qatargate και κυρώσεις κατά Ρωσίας

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Γεώργιος Παυλίδης

Jean Monnet Chair & UNESCO Chair

Associate Professor of International and EU Law  

Neapolis University Pafos 

Το πρόσφατο σκάνδαλο διαφθοράς, στο οποίο φαίνεται να εμπλέκονται εξέχοντα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ), πρέπει να αποτελέσει αφορμή για σοβαρό προβληματισμό και υιοθέτηση πρωτοβουλιών για ενίσχυση της διαφάνειας και την καταπολέμηση φαινομένων δωροδοκίας στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αναφορικά με τη λειτουργία του ΕΚ, οι ευρωβουλευτές και οι πολιτικές ομάδες ασκούν πίεση για φιλόδοξες αλλαγές και ακόμα πιο γρήγορη πρόοδο. Κάποιες μεταρρυθμίσεις έχουν ήδη συμφωνηθεί από τη Διάσκεψη των Προέδρων του ΕΚ και συνιστούν ένα μικρό αλλά απαραίτητο πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Θυμίζουμε επίσης ότι στις 14 Φεβρουαρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα καταθέσει πρόταση για ένα ανεξάρτητο όργανο δεοντολογίας, με στόχο να καλύψει όλα τα θεσμικά όργανα και τους φορείς που αναφέρονται στο άρθρο 13 της Συνθήκης για την ΕΕ. Είναι θετικό ότι διεξάγονται ήδη διαπραγματεύσεις για αυτό το ανεξάρτητο όργανο δεοντολογίας, είναι όμως σημαντικό αυτή η διαδικασία να ολοκληρωθεί το συντομότερο, ιδανικά πριν από την επόμενη καλοκαιρινή διακοπή των εργασιών του ΕΚ. Σε μία άλλη πρόσφατη εξέλιξη, το ΕΚ ενέκρινε δύο ψηφίσματα σχετικά με το θέμα της διαφάνειας και της ακεραιότητας στη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ. Στα ψηφίσματα διατυπώνονται ενδιαφέρουσες προτάσεις που αξίζει να ακουστούν, πιο συγκεκριμένα:

-Αυστηρότερη εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας των ευρωβουλευτών με πρόβλεψη οικονομικών κυρώσεων και απαγόρευση οποιασδήποτε αμειβόμενης δραστηριότητας που θα μπορούσε να δημιουργήσει σύγκρουση συμφερόντων.

-Διαδικασία έγκρισης για ταξίδια ευρωβουλευτών που πληρώνονται από τρίτες χώρες και πρόσθετος έλεγχος για το προσωπικό του ΕΚ και τους βοηθούς των ευρωβουλευτών που εργάζονται σε ευαίσθητους τομείς, όπως στις εξωτερικές υποθέσεις, την ασφάλεια και την άμυνα.

-Δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων από ευρωβουλευτές στην αρχή και στο τέλος κάθε θητείας.

-Ενίσχυση του Μητρώου Διαφάνειας για τις δραστηριότητες lobbying και υποχρέωση για τους ευρωβουλευτές, το προσωπικό τους και τους υπαλλήλους του ΕΚ να δηλώνουν συναντήσεις εργασίας με διπλωμάτες τρίτων χωρών, στις περιπτώσεις που θα είχαν ενεργό ρόλο και άμεση επιρροή στις εργασίες του ΕΚ.

-Εναρμόνιση των εσωτερικών κανόνων του ΕΚ με τους κανόνες της ΕΕ για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (Whistleblower Directive).

-Επέκταση των μέτρων που ελήφθησαν σε σχέση με τους εκπροσώπους του Κατάρ ώστε να συμπεριληφθεί και το Μαρόκο.

-Αυστηρός έλεγχος της χρηματοδότησης των ΜΚΟ (μη κυβερνητικές οργανώσεις)

Το τελευταίο αυτό σημείο είναι ιδιαίτερα κρίσιμο. Όπως αναγνωρίζει και το ΕΚ, οι ΜΚΟ φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί ως εργαλεία αθέμιτης παρέμβασης στο πρόσφατο σκάνδαλο, για το λόγο αυτό επείγει η αναθεώρηση των υφιστάμενων κανονισμών για να ενισχυθεί η διαφάνεια στη διακυβέρνησή τους, τον προϋπολογισμό, την ξένη επιρροή και τα πρόσωπα που έχουν σημαντικό έλεγχο. Οι ΜΚΟ που λαμβάνουν χρήματα από μέρη που δεν χρειάζεται να εγγραφούν στο Μητρώο Διαφάνειας (π.χ. τρίτες χώρες) πρέπει να αποκαλύψουν τις πηγές της χρηματοδότησής τους. Εάν αυτές οι πληροφορίες δεν δοθούν, το ΕΚ ζητά τον αποκλεισμό αυτών των ΜΚΟ από τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις και προγράμματα. Θα ήταν επίσης χρήσιμος ένας ολοκληρωμένος οικονομικός προκαταρκτικός έλεγχος, προτού καταχωρηθεί μια ΜΚΟ στο Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ, με σαφή ορισμό του ποιες ΜΚΟ επιτρέπεται να εγγραφούν και είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση από την ΕΕ. Ωστόσο, όπως σωστά επισημαίνει και το ίδιο το ΕΚ, το πρόσφατο σκάνδαλο διαφθοράς δεν πρέπει να αποτελέσει αφορμή για μια εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης κατά των ΜΚΟ, ούτε για τη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας της χρηματοδότησής τους, καθώς η πλειονότητα των ΜΚΟ και των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών εργάζονται σκληρά για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον, τη δημοκρατία και τον πλήρη σεβασμό των κανόνων δικαίου.

Περισσότερη πληροφόρηση για το θέμα αυτό μπορείτε να βρείτε στο δικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/el/transparency), μέσα από τις δράσεις της ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet που φιλοξενεί το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου (https://www.nup.ac.cy/gr/jean-monnet-chair/) και μέσα από τα σεμινάρια και εξειδικευμένα μαθήματα για το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που προσφέρονται στο προπτυχιακό πρόγραμμα Νομικής (LLB) του Πανεπιστημίου μας.

Ήδη από την έναρξη της πολεμικής σύρραξης μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έλαβε ξεκάθαρη πολιτική θέση κατά των ρωσικών επιθετικών ενεργειών, υιοθετώντας σταδιακά πολλαπλά πακέτα κυρώσεων, με το πιο πρόσφατο εκείνο της 25ης Φεβρουαρίου 2023. Με αυτό τον τρόπο η ΕΕ επιχειρεί να παρεμποδίσει την ικανότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας να χρηματοδοτεί τη διεξαγωγή του πολέμου, επιβάλλοντας ένα υπολογίσιμο οικονομικό κόστος στη ρωσική πολιτική ελίτ και στους υποστηρικτές του πολέμου.

Με βάση την εμπειρία της ΕΕ από ανάλογες καταστάσεις στο παρελθόν, συστάθηκε ειδική ομάδα τεχνοκρατών (Freeze and Seize Task Force), ήδη από το Μάρτιο του 2022, με σκοπό να διασφαλίσει την αποτελεσματική και πλήρη επιβολή των κυρώσεων επί των ατόμων και οντοτήτων που περιλαμβάνονται στο σχετικό κατάλογο της ΕΕ. Η Freeze and Seize Task Force λειτουργεί υπό τη διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και συντονίζει τη δράση που αναλαμβάνουν οι αρμόδιες αρχές στα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και οι εμπλεκόμενοι οργανισμοί της ΕΕ (λ.χ. Eurojust και Europol) για τον εντοπισμό και τη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων των προσώπων που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο κυρώσεων της ΕΕ. Παράλληλες πρωτοβουλίες, όπως η επιχείρηση OSCAR, σε επίπεδο Europol και Eurojust, υποστηρίζουν επιχειρησιακά τη δράση των κρατών μελών της ΕΕ σε αυτό το πεδίο. Στις συνεδριάσεις της Freeze and Seize Task Force μετέχουν κατόπιν πρόσκλησης διεθνείς εταίροι, όπως λ.χ. οι αρμόδιες αρχές της Ουκρανίας, των ΗΠΑ, της Νορβηγίας, του Λιχτενστάιν, της Ισλανδίας, κλπ. Η σχετική δράση της ΕΕ συμβαδίζει ασφαλώς με πρωτοβουλίες σε επίπεδο G7+, ιδίως με τη λειτουργία της Task Force REPO (“Russian Elites, Proxies and Oligarchs”).

Επιχειρώντας μια ενδιάμεση αξιολόγηση των εργασιών της ευρωπαϊκής Freeze and Seize Task Force μπορούμε να πούμε ότι οι αρχικοί στόχοι έχουν επιτευχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Παραμένουν εντούτοις σημαντικές προκλήσεις και εκκρεμή νομικά και πρακτικά ζητήματα. Έως σήμερα έχουν δεσμευτεί περιουσιακά στοιχεία αξίας άνω των €19 δισεκατομμυρίων (τραπεζικοί λογαριασμοί, μετοχές και ομόλογα, ακίνητα, σκάφη και αεροσκάφη, έργα τέχνης, κλπ.). Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε και παρέχει μία ανώνυμη και ασφαλή διαδικτυακή πλατφόρμα, όπου υποβάλλονται καταγγελίες για παλαιότερες, τρέχουσες ή επικείμενες παραβιάσεις των κυρώσεων της ΕΕ. Πιο πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε Πρόταση Οδηγίας [COM (2022) 684] που καθιστά αυστηρότερο το νομικό πλαίσιο για τις παραβιάσεις των κυρώσεων της ΕΕ.

Η ευρωπαϊκή Freeze and Seize Task Force πρέπει να επιταχύνει το έργο της σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών για τις ποινικές διώξεις και τη δήμευση, αλλά και για την εφαρμογή της φορολογικής νομοθεσίας επί των προσώπων που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο κυρώσεων. H ΕΕ πρέπει επίσης να οριστικοποιήσει τη θέση της για τη δημιουργία ειδικού Ταμείου προς όφελος της Ουκρανίας, ιδέα που βρίσκεται υπό συζήτηση στα όργανα της ΕΕ εδώ και καιρό. Η μεγαλύτερη πρόκληση παραμένει πάντως το εύρος της αποστολής της ευρωπαϊκής Freeze and Seize Task Force, καθώς πάνω από 1500 φυσικά και νομικά πρόσωπα περιλαμβάνονται ήδη στον ευρωπαϊκό κατάλογο κυρώσεων. Αυτό σημαίνει ότι ένα πλήθος από τα περιουσιακά στοιχεία πρέπει να εντοπιστούν και να δεσμευτούν σε 27 χώρες σε έναν αγώνα με το χρόνο, προτού δηλαδή οι δικαιούχοι τα αποκρύψουν εντέχνως ή καταφέρουν να τα αποσύρουν σε ασφαλή καταφύγια εκτός ΕΕ.

Περισσότερη πληροφόρηση για το θέμα αυτό μπορείτε να βρείτε στο δικτυακό τόπο της ΕΕ (https://eu-solidarity-ukraine.ec.europa.eu/eu-sanctions-against-russia-following-invasion-ukraine_en), μέσα από τις δράσεις της ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet που φιλοξενεί το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου (https://www.nup.ac.cy/gr/jean-monnet-chair/) και μέσα από τα σεμινάρια και εξειδικευμένα μαθήματα για το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που προσφέρονται στο προπτυχιακό πρόγραμμα Νομικής (LLB) του Πανεπιστημίου μας.