Blue Iris Art Gallery: Ολοκληρώνεται σήμερα η έκθεση Ρήνου Στεφανή (ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ)

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τελευταία ημέρα σήμερα για όσους επιθυμούν να δουν από κοντά την έκθεση του Ρήνου Στεφανή στη γκαλερί Blue Iris στο κέντρο της Πάφου, την οποία θαύμασαν ήδη εκατοντάδες φιλότεχνοι. Τα εγκαίνια της έκθεσης, με τίτλο: «Δύο Τρόποι να ζωγραφίσεις μια Ουτοπία», τέλεσε ο ιστορικός τέχνης και ακαδημαικός, δρ. Γιάννης Τουμαζής, μπροστά σε ένα κοινό από όλα τα μέρη της Κύπρου και πολλούς αλλοδαπούς κάτοικους του νησιού.

Εγαινιάζοντας την έκθεση ο κ. Τουμαζής ανέφερε: " Πραγματικά, είναι τιμή μου και χαρά μου να είμαι σήμερα εδώ για να τιμήσουμε ένα καλλιτέχνη, ο οποίος ποτέ δεν συμβιβάστηκε με τα τετριμμένα των καιρών αλλά έμεινε πιστός υπηρέτης του οράματος του εδώ και δεκαετίες. Ανατρέχοντας πίσω στη δουλειά του Ρήνου, τόσο μέσα από καταλόγους εκθέσεων, όσο και μέσα από την πολύ κατατοπιστική ιστοσελίδα του, το γεγονός αυτό είναι κάτι περισσότερο από εμφανές. Ο Ρήνος Στεφανή υπήρξε εξαρχής δημιουργός με κεραίες και ορίζοντες ορθάνοικτους, με βαθιά κοινωνική και πολιτική συνείδηση. Το έργο του αποπνέει τη βαθιά αγάπη του για τον Άνθρωπο, το Α βέβαια με κεφαλαίο. Η εικαστική γραφή του, άλλοτε πρωτόγονη, άλλοτε φαινομενικά αθώα και αφελής, και άλλοτε γεμάτη εκφραστική αγωνία, αλλά πάντοτε μεθοδικά οργανωμένη, ξεδιπλώνει και αναλύει το υπαρξιακό δράμα όλων μας, γύρω από την περίπλοκη προβληματική της ανθρώπινης συνθήκης και την συμπαντική της μοναξιά. Ομολογώ ότι η πρώτη εικόνα που μου έρχεται στο νου με την αναφορά του ονόματος του Ρήνου είναι οι Ανθρώπινοι Στόχοι, υλικό για τις πρωτοπόρες τότε Πράξεις του. Πρέπει να ήταν γύρω στο 1994, όταν μάλιστα ξεκινούσε και το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών στην Λευκωσία, που πρωτοείδα τους μεταλλικούς ανθρώπινους στόχους του στην Πύλη Αμμοχώστου. Μάλιστα, αν δεν λανθάνομαι, μερικοί από τους στόχους αυτούς, οι οποίοι καταδείκνυαν με τον πιο άμεσο τρόπο την σχέση ανθρώπου και βίας, υπέστηκαν και οι ίδιοι βιαιοπραγίες καθώς κλάπηκαν ορισμένοι από αυτούς. Ανθρώπινη βαρβαρότητα σε ένα έργο τέχνης το οποίο εν δυνάμει διαπραγματευόταν την βαρβαρότητα. Αλλά, ας έρθουμε στη σημερινή κατάθεση του Ρήνου, η οποία αποτελείται από δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει καινούργια έργα, ολόφρεσκα που απεικονίζουν τοπία. Έχει ξανασχοληθεί ο Ρήνος με τα τοπία καθώς η φύση και η σχέση της με τον άνθρωπο έχει καθοριστική σημασία στο έργο του. Ξεχωρίζουν τα τοπία του 1995 όπου με θρησκευτική θα έλεγε κανείς ευλάβεια συναντά το ultramarine, το υπέροχο αυτό μπλε που για εκείνον αποπνέει μια μυστηριακή καθαρότητα. Με μεγάλη έκπληξη διάβασα ακόμη στην ιστοσελίδα του ότι έχει επισκεφθεί το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, ένα μέρος που και για μένα είναι ιδιαίτερο παρόλο που δεν έχω ακόμη πάει. Και μιλώ για την περίφημο δρόμο του Αγίου Ιακώβου, την πορεία των προσκυνητών-περιπατητών του Μεσαίωνα προς την εκκλησία του Αποστόλου Ιακώβου. Αυτή η περιπατητική εμπειρία είναι μια πορεία αυτογνωσίας, μια άμεση επαφή με τη φύση, μια βαθιά γνωριμία με τον πολιτισμό, η μοναδική πολύ ιδιαίτερη και βιωματική σχέση που αναπτύσσει κάθε άνθρωπος με τον εαυτό του. Εδώ τα βήματα σου γίνονται «κλειδιά» που ανοίγουν σκονισμένες πόρτες και οδηγούν σε ανυποψίαστα δωμάτια. Περπατώντας μαθαίνεις και τακτοποιείς. Αμβλύνεις τα όρια σου αφού συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι μόνο αυτό που σου δείχνει ο καθρέφτης της καθημερινότητας που έχεις επιλέξει να ονομάζεις «ο εαυτός μου», «η ζωή μου». Όλα αυτά τα σημάδια, τα βλέπουμε να εξελίσσονται και στη ζωγραφική του Ρήνου, ως τα όστρακα που μάζευαν σε κάθε σταθμό οι περιπατητές του Μεσαίωνα. Το τοπίο δεν είναι μια απλή περιγραφική έννοια της φύσης. Το τοπίο είναι ένας τόπος, πέρα από τον χώρο, ο οποίος οριοθετείται όχι μόνο από τα γεωγραφικά όρια και τα φυσικά φαινόμενα, αλλά και από τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις και παρεμβάσεις κάθε είδους, σημάδια και απομεινάρια των οποίων βρίσκονται παντού σκορπισμένα.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο W.J.T Mitchell: «To τοπίο είναι ένα φυσικό σκηνικό που διαμεσολαβείται από τον πολιτισμό. Είναι ταυτόχρονα ένας αναπαριστώμενος αλλά και ένας παρουσιαζόμενος χώρος, ένα σημαίνον και ένα σημαινόμενο, ένα πλαίσιο αλλά και το περιεχόμενο του πλαισίου, ένας πραγματικός τόπος αλλά και το ομοίωμα του (simulacrum), είναι τόσο το πακέτο όσο και το εμπόρευμα στο εσωτερικό της συσκευασίας.” Έτσι και τα τοπία του Ρήνου: από τη μία παρουσιάζουν μια ειδυλλιακή σχεδόν εικόνα της φύσης, με ξεκάθαρα χρώματα -για να χρησιμοποιήσω και μία λέξη που έγινε τελευταίως του συρμού- σχεδόν σαν εναέριους τρισδιάστατους χάρτες ενός ανέμελου νησιού. Φευ, τα πράγματα δεν είναι έτσι, τα φαινόμενα απατούν. Τα τοπία αυτά ενέχουν κινδύνους. Δεν είναι μια ουτοπία, είναι μάλλον μια αλληλουχία από ου-τοπία, από μη τοπία όπου μέσα στην πολύχρωμη φυσική διάταξη παρεισφρύει ο άνθρωπος. Και εκεί βλέπουμε τη διπλή ανθρώπινη υπόσταση. Από τη μία τα ανθρώπινα σώματα συναντώνται και ερωτεύονται, και από την άλλη τα ανθρώπινα έργα εκτελούν πιστά το καταστροφικό τους καθήκον. Δίπλα από τον ανέμελο ποδηλάτη οι ερπύστριες μιας μπουλντόζας, εισβάλλουν και καταπατούν τη φυσική αρμονία. Οι αγωγοί του νερού, οι αυτοκινητόδρομοι, η διατάραξη της φυσική ισορροπίας δηλώνει περίτρανα το ανθρώπινο υπαρξιακό ερώτημα. Είμαστε μέρος της φύσης ή είμαστε οι κυρίαρχοι και οι κατακτητές της; Σε ένα από τα τοπία στήνεται και ένα φαγοπότι. Είναι το φαγοπότι αυτό μια ανέμελη συνεύρεση ή είναι ένα τραπέζι σκοτεινής συνδιαλλαγής και διαμοιρασμού των λαφύρων; Την απάντηση ίσως δίνει η άλλη ενότητα των έργων του Ρήνου, η άλλη ουτοπία. Εδώ τα πράγματα δεν είναι καθόλου ειδυλλιακά. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την ουσία της ανθρώπινης υπόστασης. Τα εντυπωσιακά ανθρώπινα τοπία του Ρήνου παραπέμπουν σε μια άλλη εφιαλτική ουτοπία. Ο Σερνόμενος Άνθρωπος, η the Crawling Man παραπέμπει άμεσα στο ανθρώπινο δραματικό πεπρωμένο. Ποια είναι η αρχή και ποια η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης; Είμαστε άραγε οι τοποτηρητές της συμπαντικής αρμονίας, ή το πεπρωμένο μας κατατάσσει στους καταστροφείς της; Είναι ο άνθρωπος το αταίριαστο θηρίο, το οποίο διαταράσσει την οικουμενική τάξη, ή είμαστε οι απόλυτοι κυρίαρχοι του παιγνιδιού; Είναι φανερό πως τα έργα αυτά είναι γεμάτα με σημεία και σημάδια μιας σκοτεινής αποκάλυψης. Μιας ανθρώπινης εξελικτικής πορείας που κάθε άλλο παρά ελπιδοφόρα είναι. Η ανθρώπινη ουτοπία δεν ενέχει απλώς κινδύνους, αλλά είναι δυστυχώς η προσωποποίηση της αυτοκαταστροφής. Ο σερνόμενος άνθρωπος που ξεκίνησε από τα βάθη της δημιουργίας, παραμένει σερνόμενος έως και σήμερα, υποταγμένος και αυτοπαγιδευμένος ολοκληρωτικά σε διαπλοκές εξουσίας και ανεξέλεγκτης παραποιητικής και χειριστικής δύναμης και εκμετάλλευσης. Η αντιπαραβολή που βλέπουμε σήμερα, των φυσικών επιφανειακά ειδυλλιακών τοπίων με τα σκοτεινά ανθρώπινα τοπία της έκθεσης αυτής μου φέρνει στο νου ένα από τα σημαντικότερα ζωγραφικά έργα που υπήρξαν ποτέ.

Και μιλώ για το έργο Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων, το τρίπτυχο του Ολλανδού ζωγράφου Ιερώνυμου Μπος, που φιλοτέχνησε στα τέλη του 15ου αιώνα και το οποίο σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης. Αυτό το πολύπλοκο και αινιγματικό έργο παρουσιάζει στην ουσία τη μοίρα της ανθρωπότητας, που ξεκινά από τον Κήπο της Εδέμ, προχωρώντας σε ένα πανόραμα επίγειων απολαύσεων, με υβριδικούς σχηματισμούς και συμπλέγματα ανθρώπων, ζώων και φανταστικών καρπών, για να καταλήξει στην Κόλαση και τα βασανιστήρια των κολασμένων. Ένας χώρος τριαδικός, ο οποίος από τη μια περιγράφει ένα μέρος γεμάτο με τον μεθυστικό αέρα της απόλυτης ελευθερίας, και από την άλλη μας προειδοποιεί για την υπερβολή, την υπεροψία αλλά και την αποτυχία των ανθρώπινων συστημάτων. Θεωρώ την σημερινή κατάθεση του Ρήνου, έτσι όπως παρουσιάζεται εδώ, μια ερμητική και συνάμα υποσυνείδητη καταγραφή του κατά τον Στεφανή κόσμου, όπως μας έρχεται από πολύ μακριά, από τις απαρχές του χρόνου αλλά και της σκέψης. Θα έλεγα πως είναι ένα απόσταγμα μιας αργής και επαναλαμβανόμενης εσωτερικής αναζήτησης προς το φως, η καταγραφή μιας προσωπικής και μοναχικής πορείας προς την εσωτερική αλήθεια. Ένας νόστος για την ιδανική πολιτεία, την τέλεια και μεθυστική ελευθερία, όπως θα τη δούμε αν ξυπνήσουμε από τη χειμερία νάρκη, αν σταματήσουμε να βλέπουμε τις σκιές στο σπήλαιο (όπως λέει και ο Πλάτωνας). Για να γίνει αυτό θα πρέπει να συρθούμε προς το πραγματικό φως, αναλογιζόμενοι την ουσία της υπόστασης μας, κατατροπώνοντας τις σκιές μας, και ανακαλύπτοντας και αποκαλύπτοντας την φωτεινότητα της ανθρώπινης μας φύσης".

Η Νίκη Λοιζίδη, Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, αναφέρει μεταξύ άλλων: «Η αλήθεια είναι ότι δεν γίνεται να μιλήσεις για τα έργα του Ρήνου Στεφανή χωρίς να αναφερθείς στον βαθύ, βίαιο και ταυτόχρονα λυρικό ερωτισμό που τα χαρακτηρίζει. Εδώ, δεν πρόκειται για ένα καλλιτέχνη που απλά υιοθετεί νεωτερικές τάσεις, αλλά για ένα δημιουργό που κρύβει μέσα του μια παθιασμένη επιθυμία για τη ζωή και τη φύση. Τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στα δεινά που υπέστη το φυσικό περιβάλλον από την «πρόοδο», αλματώδη πλέον, των νέων τεχνολογιών. Συχνά, η τέχνη ακολουθεί τους εντυπωσιακούς ελιγμούς της μόδας, αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση, θα έλεγα ότι δύσκολα μπορεί κανείς «να παίξει» ή να αυτοσχεδιάσει,με ένα θέμα που αφορά την αυτοκαταστροφή του. Εξάλλου, η πραγματική επαφή με τη Φύση, είναι εμπειρία των ολίγων.

Το έργο του Ρήνου Στεφανή είναι μια πειστική επικύρωση της ικανότητάς του καλλιτέχνη να συνομιλεί με τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντός. Και αυτό γιατί είναι ένας καλλιτέχνης που αντιλαμβάνεται όσο λίγοι, τις ευεργετικές ιδιότητες αλλά και τις απροσμέτρητα καταστροφικές δυνάμεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Ο Ρήνος Στεφανή υπήρξε εξαρχής δημιουργός με πολύ ανοιχτούς ορίζοντες, με βαθιά κοινωνική και πολιτική συνείδηση. Ανήκει στο λιγοστό, αν όχι σπανίζον, είδος των καλλιτεχνών/οδοιπόρων που δέχονται με ανοιχτή καρδιά και ζωντανή περιέργεια τον τρόπο ζωής άλλων πολιτισμών και ότι έχει να τους προσφέρει ο «Άλλος». Στα ταξίδια του, από τη ζούγκλα του Αμαζόνιου – τις Άνδεις της Κολομβίας, το Οχάϊο της Αμερικής ως το Χήφεη της Κίνας, δεν λειτούργησε σαν ένας softytraveller, τον χαλαρό, αδαή ταξιδιώτη που νομίζει ότι είδε τα πάντα, αλλά ως ένας peregrine, ένας ταξιδιώτης /προσκυνητής που όλα του φαίνονται μυστηριακά και άγνωστα.

H μεγάλη σύνθεση του Στεφανή CrawlingMan (Σερνόμενος Άνθρωπος), που παρουσιάζεται στην έκθεση, ζωγραφισμένη με μια λιτή χρωματική κλίμακα, μοιάζει να συμπυκνώνει την ανθρώπινη περιπέτεια. Την σημερινή δηλαδή κατάληξή της με απλά μέσα, αλλά και με σαρκαστικούς υπαινιγμούς: χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια σε κάποιο πιθηκοειδές για να αξιωθεί την (ορθή) στάση που θα του επιτρέψει να εξελιχθεί σε άνθρωπο, και σήμερα, ο άνθρωπος της τεχνολογικής εποχής, μοιάζει στην ουσία με φιμωμένο πιθηκοειδές. Πιστεύω ότι για να εκφραστεί κανείς σε μια διεθνώς κατανοητή γλώσσα, θα πρέπει πρώτα από όλα, να γνωρίζει καλά τη δική του. Η σύγχρονη γραφή του Ρήνου Στεφανή, εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από τη βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση και παιδεία. Το μεγάλο ενδιαφέρον του έργου του θα πρέπει να αναζητηθεί στην εφευρετική όσο και πνευματώδη υφολογία του".